Morgunblaðið - 09.05.1999, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 9. MAÍ 1999 37'
MÝVATNSELDAR VILHJÁLMUR Knudsen stendur vaktina við Kröflu 18. júlí 1988.
útlagður kostnaður, vaxtakostnað-
ur, dráttarvextir og lögfræðikostn-
aður. Ég veit ekki hvort ég verð
handtekinn ef ég auglýsi kvik-
myndina sem íslenska er hún verð-
ur sýnd á næsta ári. Það var nefni-
lega bannað að gera hana á Islandi.
Er vinnustofa okkar
ótryggð brann til kaldra
kola í janúar 1993 eftir
innbrot og íkveikju varð
ég fyrir gífurlegu tjóni. Það hefði
mátt ætla að einhver frá stjórnvöld-
um eða Kvikmyndasjóði kæmi á
vettvang og byðist til að hjálpa með
einhverjum hætti. Svo var ekki.
Mér hefði fundist það skrýtið ef
einhver annar með álíka heimildar-
verðmæti undir höndum hefði orðið
fyrir slíku tjóni og enginn frá
stjórnvöldum kærði sig köllóttan.
Eitthvað hefur nú samt skeð bak
við tjöldin. Þeir lofuðu að skoða
álagningar nokkur ár aftur í tím-
ann. Ég fór fram á að álagningar 25
ár aftur í tímann yrðu skoðaðar en
því nenntu þeir ekki. Ég fékk svo
smá leiðréttingu sem var í rauninni
engin og leyfi til að greiða ímynd-
aða skattaskuld með skuldabréfi til
nokkurra ára.
Ég varð svo fyrir því 1995 að
frummyndir týndust aftur í London
við gjaldþrot fyrirtækis, en slíkt
hafði reyndar líka átt sér stað 1988.
Hafði ég tapað svo miklu af skjöl-
um í brunanum 1993, að það var
mikið mál að rekja hvað átti að vera
þarna.
Kostaði þetta margar ferð-
ir til London og var ég í
rauninni ekki búinn að fá
botn í þetta að mestu
fyrr en sumarið 1997, þótt enn séu
tvær frummyndir ófundnar. Ég
flutti svo allar frummyndir sem ég
hafði fundið til íslands og byrjaði
að skrásetja allt kvikmyndaefni
okkar upp á nýtt. Ég skildi svo ekki
af hverju ég var alltaf svona slapp-
ur og gat næstum ekki komið neinu
í verk. Ég áttaði mig ekki á því fyrr
en síðasta haust að það var af völd-
um eiturgufa sem lagði frá þessum
gömlu filmum, en þær anda við
mismunandi hita. Ég fékk svo leyfí
til að koma þessum filmum mest-
megnis í geymslu til bráðabirgða í
Kvikmyndasafni Islands í Hafnar-
firði meðan ég er að skrá og skipu-
leggja endurgerð þessara kvik-
mynda okkar. Þessi endurvinnsla
sem er framundan er dæmi upp á
svona 40 milljónir. Hefði þetta ver-
ið mikið minna mál ef hefði verið
venjulegt rekstrarumhverfi til
kvikmyndagerðar. Það mun kosta
þjóðina nokkra milljarða að koma
öllu myndefni landsmanna í sæmi-
legt horf þannig að það glatist ekki.
Það verður erfitt að eiga við endur-
gerd þessara frumkvikmynda hér-
lendis ef rekstrarkostnaður við að
bjarga arfleifðinni er eintómt grín í
augum stjórnmálamanna, nema
þegar þeir eru í ræðustól á Norður-
landaþingi eða eru að fá sér kaffi
með Hillary. Af skiljanlegum
ástæðum leið mér ekki vel meðan á
þessum ósköpum öllum stóð. Hver
dagur var barátta við stjórnvöld og
lögfræðinga. Var ég stundum nokk-
VILHJÁLMUR Knudsen á Vatnajökli.
VILHJÁLMUR Knudsen í Surtsey.
uð seinn að koma framtölum á
framfæri, sem ekki létti brúnina á
yfirvöldum. Ég hafði bara ekki and-
legan styrk til að koma þessu í
verk.
En það var ekld einungis hjá
ráðuneytum sem skilningur á gerð
og varðveislu heimilda var af mjög
skornum skammti. Mörgum sinn-
um hafa örvinglaðir einstaklingar
hringt í mig og spurt hvort ég ætti
hugsanlega kvikmyndatöku eða
tónupptöku af föður, móður, bróð-
ur, systur, afa, ömmu eða öðrum
ættingjum. Þeir vissu að þetta hefði
verið tekið upp af Ríkisútvarpinu.
Þeir höfðu í sakleysi sínu haldið að
stofnuninni hefði verið ætlað að
halda utan um heimildir um fólk og v.
atburði. Þeim var tilkynnt að þessu
hefði verið eytt. Væntanlega hefur
einhver nefnd manna ákveðið hvaða
íslendingar ættu erindi inn í heim-
ildarsögu landsins. Ég heyrði þama
nokkur nöfn manna sem var með
ólíkindum að skyldu hafa verið
þurrkaðir út með þessum hætti.
Ættingjunum hafði ekki einu sinni
verið gefinn kostur á að eignast af-
rit. Eitt mesta blóðbað Islandssög-
unnar hefur farið fram í húsakynn-
um^issarar stofnunar.
Iþessum leitum mínum erlend-
is í sambandi við gjaldþrot er-
lendra kvikmyndaframköllun-
arfyrirtækja hef ég verið að
finna alls konar frummyndir Sjón-
varpsins og annarra íslenskra kvik-
myndagerðarmanna sem virðast
ekki sinna neinu nema að taka við
styrkjum frá Kvikmyndasjóði.
Helming dýrustu myndar Sjón-
varpsins um Lénharð fógeta fann
ég á klósettinu hjá Universal Film
Laboratories í South Ruslip í
London. Hinn helmingurinn er
týndur, hefur mér verið sagt, vænt-
Ég skora á blaða-
menn að taka þetta
mál upp, ekki mín
vandræðamál,
heldur þessi mál
almennt og spyrja
stjórnmálamenn á
kosningafundum,
hvort við séum
ennþá einu sinni
farin að éta
handritin.
anlega sturtað niður.
Annað dæmi um þetta virðingar-
leysi fyrir heimildarkvikmyndum
er hvernig lögreglu- og sýslumenn
starfa. Islendingar virðast ekki vita
hvað höfundarréttur er og ósjaldan
hef ég kært ákveðin hótel og ríkis-
fyrirtæki fyrir ólöglegar óheimilar
sýningar á efni mínu og föður míns.
Þeir ansa ekki svona málum nema
um bláar, erlendar klám- og ofbeld-
ismyndir sé að ræða. Þá fyllast
þjóðvegir landsins af lögreglu-
mönnum til að taka þátt í rann-
sókninni, eins og margoft hefur
komið fram í blöðum.
A sama tíma og ég og faðir minn
erum þeir einu sem hafa sinnt
svona verðmætavarðveislu heimild-
arkvikmynda er farið með okkur
eins og einhverja glæpamenn og ég
hafður til sýnis í gapastokkum nú-
tímans, uppboðsauglýsingum dag-
blaðanna, síðustu tuttugu árin, ef
ekki lengur. Ég er alinn upp við
virðingu og ást á landi og þjóð. Ég
er ekki í kökubotnainnflutningi. Ég
er að varðveita heimildir. Er ekki
kominn tími til að þessum skrípa-
látum kerfisins ljúki.
Ég skora á blaðamenn að taka
þetta mál upp, ekki mín vandræða-
mál, heldur þessi mál almennt og
spyrja stjórnmálamenn á kosninga-
fundum, hvort við séum ennþá einu
sinni farin að éta handritin. Frétta-
ritarar erlendra fjölmiðla, eins og
þeirra dönsku, ættu að fara að beita
sér í þessu máli til að setja pressu á
stjórnmálamenn og fleiri ráðherra
að sinna þessu máli. Baráttan fyrir
varðveislu handritanna virðist
þurfa að fara fram erlendis. Saga
heimildarkvikmynda á Islandi er
nánast eins og saga um Gög og
Gokke í Undralandi.
Eg vil þakka öllum þeim
sem hafa hjálpað mér í
gegnum árin að komast í
gegnum þessa vitfirringu
alla. Vil ég sérstaklega þakka
Sparisjóði Mývetninga, nú Spari-
sjóði Suður-Þingeyinga, en þar
norðan heiða virðast menn enn
skilja verðmæti handritanna og
heimildarsöfnunar. Einnig vil ég
þakka móðursystur minni, Sigur-
fljóðu Ólafsdóttur, sem var mér
sem móðir og hennar manni, Magn-
úsi Bjamasyni, en þau eru nú bæði
látin.
Ég vil benda á að í sumar verð ég
með sérstaka sögusýningu í
Kvennaskólabyggingunni við
Hellusund. Verður þar sérstök af-'
mælissýning á heimildarljósmynd-
um föður míns af mannlífi á Islandi
1913-1975. Hann hefði orðið 100 ára
á þessu ári. Þar verða einnig sýnd-
ar gamlar þjóðlegar kvikmyndir
föður míns á nokkrum tungumál-
um. Ég treysti á að fólk muni
flykkjast á þessar sýningar til að
sýna hug sinn í verki gagnvart
þessari menningarviðleitni, einnig
til að hjálpa til við að fullkomna
skrá um fólk sem sést á ljósmynd-
unum og sem kemur fram í kvik-
myndunum. Miðaverði verður mjög
stillt í hóf, einungis tvö hundruð
krónur fyrir fullorðna og frítt fyrir
börn. Auk venjulegrar dagskrár
sýni ég aðrar heimildarkvikmyndir "
ef er beðið.
Iaðalsalnum í Hellusundi 6a
verður hin hefðbundna eld-
Qallasýning, THE VOLCANO
SHOW, fyrir útlendinga fimm
sinnum á dag á sex tungumálum
samtímis. Þar er sýnd öll eldfjalla-
virkni á íslandi 1947-98. í hliðarsal,
klippiherberginu, Hellusundi 6a,
verða sem áður ýmsar aukasýning-
ar fyrir hópa á mörgun tungumál-
um. Þessar sýningar í Hellusundi á
myndum föður míns, Ósvaldar
Knudsen, og mínum hafa nú staðið í
samfleytt 25 ár.
Ég hef sent forsætisráðherra,
fjármálaráðherra, menntamálaráð-
herra og samgöngumálaráðherra
afrit af þessari grein og verður
þeim boðið.
Höfundur er kvikmyndagerðarmað-*'
ur.