Morgunblaðið - 09.05.1999, Blaðsíða 50

*50 SUNNUDAGUR 9. MAÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
HUGVEKJA
í DAG
Fimm brauð
og tveir fiskar
90 milljónir manna bætast á ári hverju
við matborð heimsins. Stefán Frið-
bjarnarson veltir því fyrir sér, hvort
vaxandi menntun og þekking nægi til að
brauðfæða þennan manngrúa.
STEFANO M. Paci setur
fram athyglisverða og löngu
tímabæra spurningu í grein
sem birtist fyrir fáum misser-
um í Merki krossins, riti kaþ-
ólsku kirkjunnar á Islandi (1.
hefti 1997):
„Fyrst jörðin getur ekki
framfleytt þeim sex milljörðum
manna sem á henni búa nú,
hvernig lítur þá dæmið út eftir
30 ár, þegar íbúatala jarðarinn-
ar verður komin upp í níu millj-
arða?“
Höfundur segir að þegar
grein hans sé skrifuð (árið
1997) svelti enn rúmar 840
milljónir manna í heiminum,
þar af meira en tvö hundruð
milljónir barna. Og hann bætir
við:
„Samkvæmt niðurstöðum
Sameinuðu
þjóðanna
verður að
fjölga sætum
við matborð
jarðarinnar
um 90 milljón-
ir á hverju ári
til ársins 2030,
en þá er talið
að jafnvægi
verði komið á
fólksfjölgun-
ina.“
Hungur er
ekki óþekkt
fyrirbæri í ís-
lands sögu.
Þannig ríktu
mikil veður-
farsleg harð-
indi í landinu
um og eftir
miðja 18. öld-
ina. Þá barst
og gosaska frá
Skatftáreldum víða um land ár-
ið 1783, eyddi gróðri svo hey-
fengur brást og búpeningur
féll. Talið er að um 9000
manns, eða fimmtungur þjóðar-
innar á þeirri tíð, hafi fallið á
árunum 1783 til 1785. Á síðustu
áratugum 19. aldar, þegar ís-
lendingar vóru innan við 80
þúsund talsins, fluttust 10 til 15
þúsund þeirra til Ameríku,
vegna harðæris heimafyrir.
Það var ekki fyrr en með
menntun og þekkingu 20. aldar
að íslendingar fóru að rétta úr
kútnum. Já öldin sú, sem nú er
að syngja sitt síðasta, færði
okkur og mannkyninu í heild
stórkostlegri og örari alhliða
framfarir en nokkur önnur.
Framfarirnar og lífskjarabat-
inn, sem þeim fylgdi, færði
mörgum þjóðum gull og græna
skóga. En hvergi nærri öllum.
Enn býr langleiðina í milljarð-
ur manna við hungurmörk.
Tvennt einkennir þær þjóðir,
öðrum fremur, sem sitja við
nægtaborðið í lok 20. aldar. í
fyrsta lagi fjölbreytt menntun
og þekking. Þær vörðu miklum
fjármunum í menntun, rann-
sóknir og vísindi, sem skilað
hafa sér margfalt til baka í
betri aðbúð og lífskjörum. I
annan stað búa þær við þjóðfé-
lagsgerð og hagkerfi, sem skil-
að hafa vaxandi verðmætum til
að standa kostnaðarlega undir
þokkalegum almennum lífs-
kjörum og velferðarkerfinu,
svokallaða.
Þær þjóðir, sem á hinn bóg-
inn „súpa hel“ á öld tækni og
vísinda, skortir flestar þá
menntun og þá þekkingu, sem
virðast forsendur hagsældar og
velferðar í samtíð og framtíð.
Það er brýnasta verkefni vel-
ferðarríkja á nýrri öld, sem er í
hlaðvarpa, að hjálpa ver settum
þjóðum til sjálfshjálpar, fyrst
og fremst með skjótri og
rausnarlegri hjálp við að
byggja upp menntakerfi þeirri.
Reynslan sýnir hvarvetna að í
kjölfar almennrar og sérhæfðr-
ar menntunar og bættra starfs-
skilyrða at-
vinnulífsins
kemur „betri
tíð með blóm í
haga.“ Meðal
annars
reynsla ým-
issa Asíuríkja.
Stefano M.
Paci segir í
grein sinni:
„Hungur-
kortið hefur
líka breytzt
síðustu ára-
tugina. Fyrir
25 árum liðu
41% af íbúum
Austur-Asíu
hungur. Árið
1992 var þetta
hlutfall komið
niður í 6%.
enda þótt
íbúatala þess-
ara landa hafi
hækkað um meira en hálfan
milljarð. Á sama tíma lækkaði
hlutfallstala vannærðra í Suð-
ur-Ameríku úr 18% niður í 14%
og úr 25% niður í 10% í Austur-
löndum nær.“ Menntun og
þekking komu mjög við sögu
þessara breytinga.
Ein af sjö bænum „Faðir
vors“ hljóðar svo: „Gef oss í
dag vort daglegt brauð.“ Og í
Mattheusarguðsjalli (14.13-18)
segir frá því er Jesús mettaði
mannfjölda, hafandi aðeins
fímm brauð og tvo fiska í
hendi. Sú dæmisaga hefur ver-
ið lögð út með ýmsum hætti.
Hér verður ekki bætt um betur
í þeim efnum. En trúlega eru
stóraukin menntun og þekking,
sem ríkar þjóðir geta fært fá-
tækum, þau brauð og fiskar
sem bezt metta hungraðan
heim á nýrri öld. Islendingar,
sem svo lengi þurftu að rífa
þunnan fisk úr roði fyrr á tíð,
en búa nú að hagsæld mennt-
unar og þekkingar, ættu að
vera öðrum fúsari til þátttöku í
því verkefni.
Og enn skal minnt á Caritas,
Hjálparstofnun kirkjunnar og
Rauða krossinn.
Höfundur er fyrrverandi blaða•
maður við Morgunblaðið.
VELVAKAJVPl
Svarað í síma 569 1100 frá 10-12 og 13-15
frá mánudegi til föstudags
Sagan af
hunangs-
flugunni góðu
ÞAÐ var á árunum þegar
ég fór að bera út póst að
hunangsflugan varð inn-
lyksa hjá mér. O, hvílík
hljóð. Æ, gefðu mér líf. Og
vitaskuld brá maður sér í
brækur dýralæknis, náði
henni með matarsigti
heimilisins og þarna flaug
hún frjáls líkt og Bjartur í
Sumarhúsum.
Nú hef ég enga reynslu
af farsímakerfl dýranna,
svo ég veit ekki hvort það
var sama hunangsflugan
eða afkomandi hennar sem
fylgdi mér við póstburðinn
sumarið eftir, suðandi eitt-
hvað á þessa leið: Þú gafst
mér líf - veit ég ekki.
Nú, nú, sumar eftir sum-
ar slæðist inn hunangs-
fluga, skyggnist um húsið,
og trúir á guð og lukkuna
að komast út aftur, með
aðstoð matarsigtis heimil-
isins. Og þarna flýgur hún
brott, máske ekki eins
frjáls og Bjartur í Sumar-
húsum, eða hans ektak-
vinna, sem aldrei fékk
blessaða kúna, og er eins
og hvert annað núll og nix í
Sjálfstæðu fólki, en kann
þá list umfram margan
manninn að þakka fyrir
sig. Eða eins og Bismarck
sagði á sínum tíma: Þvi
meiri reynslu sem ég hef
af manninum, því vænna
þykir mér um hundinn
minn.
Guðrún Jacobsen.
fslenskukennari
Á VINNUSTAÐ mínum
var nýlega kona sem beið
eftir að komast í viðtal við
annan starfsmann á vinnu-
stað mínum. Konan tók
upp farsíma og komst ég
ekki hjá að heyra að hún
var að hringja heim til að
fylgjast með börnum sín-
um. „Hæ, Bjössi," sagði
hún og leiðbeindi honum
svo um hvaða matur væri
til í húsinu. Hún leiðbeindi
honum líka um hvernig
ætti að nota tölvuna og tal-
aði um að „dílíta“, „seiva“
og notaði ýmis önnur er-
lend tölvuorð'með íslensk-
um endingum. Hún sleit
símtalinu með orðunum:
„Okei, Bjössi minn. Bæ,
bæ.“
Fyrir tilviljun komst ég
að því að kona þessi er
kennari og kennir þar að
auki íslensku í vel metnum
skóla hér í borginni.
Hvernig er hægt að búast
við að íslenskt æskufólk
tali í framtíðinni þegar for-
eldri sem þar að auki er ís-
lenskukennari talar svona
við barnið sitt? Hvernig
talar þessi kennari við
nemendur sína í skólan-
um?
Ein af gamla skólanum.
Óþrifnaður við skóla
ÉG hef lengi ætlað að
vekja athygli á sóðaskap
við Hamrahlíðarskóla, en
ég bý í nágrenni skólans.
Það er hryllilega sóðalega
gengið um lóðina og hef ég
aldrei séð svona í kringum
nokkum skóla. Sælgætis-
bréf, rusl og sígarettu-
stubbar eru þarna um allt.
Ég á oft leið þama um og
fæ velgju af að horfa á
þetta. Þarna era flát fyrir
rasl en nemendur virðast
ekki nota þá. Tel ég að
ekki sé vanþörf á þvi að
laga umgengnina um lóð-
ina.
Nábúi.
Tek undir með
forsætisráðherra
ÉG tek undir með forssæt-
isráðherra sem sagði í
Mbl. að hann telji að birta
eigi skattframtöl þing-
manna og frambjóðenda.
Fólk á ekki að vera í fram-
boði ef það hefur eitthvað
að fela.
Sigrún.
Tapað/fundið
Silfurhálsmen í óskilum
á Akureyri
FALLEGT silfurhálsmen
(keðja) með perlum fannst
við Möðruvallastræti á
Akureyri. Upplýsingar í
síma 462 2529.
SKÁK
llmsjón Margeir
Pétursson
STAÐAN kom upp á minn-
ingarmóti um Leonardo di
Bono í Cutro á Italíu í vor.
Oleg Romanishin
(2.570), Úkrainu,
hafði hvítt og átti
leik gegn Krum
Georgiev (2.490),
Búlgaríu.
24. Re6! - Da7
(Jafngildir uppgjöf,
en eftir 24. - fxe6
25. Dxe6+ - Hf7
26. Hxd7 - Db8 27.
Hd8+! er hvíta
sóknin óstöðvandi)
25. Rxa5 (25. Rxf8
var auðvitað einnig
mögulegt) 25. - Dxa5 26.
Hxd7 - Bxd7 27. Hxd7 og
svartur gafst upp.
Að loknum sjö umferðum
á mótinu var Krasenkov,
Póllandi, efstur með 5Mi
vinning, 2. Djuric, Jú-
góslavíu, 5 v., 3. Episín,
Rússlandi 4!/2 v.
COSPER
ÉG er viss um að gólfið hefur ekki þolað alla
reikningana sem hafa borist inn um lúguna meðan við
vorum í fríi.
Víkverii skrifar...
NÚ HEFUR verið stofnað nýtt
og stórt stéttarfélag í Reykja-
vík, sem hlotið hefur nafnið Efling.
Þetta félag verður til úr samein-
ingu Verkamannafélagsins Dags-
brúnar, Verkakvennafélagsins
Framsóknar, Starfsmannafélags-
ins Sóknar og Félags starfsfólks í
veitingahúsum.
Það má segja að með þessari
sameiningu hafi félagsmenn þess-
ara félaga haft að leiðarljósi orða-
tiltækið „sameinaðir stöndum vér
sundraðir fóllum vér“ og vissulega
hlýtur þetta nýja félag að hafa
meiri og betri kraft, er öll gömlu
félögin koma saman í einu nýju.
En eitt finnst Víkverja til vansa.
Hann sér afskaplega mikið eftir fé-
lagsheitinu Dagsbrún. Yfir því
nafni er mikil birta og nafnið er
ákaflega fallegt. Hefði nú ekki ver-
ið skemmtilegra að menn hefðu
getað sameinazt um þetta gamla
og virðulega félagsnafn, sem sett
hefur svip á félagslífið í og verka-
lýðsbaráttuna Reykjavík allt frá
árinu 1906, er félagið var stofnað.
xxx
FYRIR nokkram áram voru
sameinuð þrjú stéttarfélög í
prentiðn, þ.e.a.s. Hið íslenzka
prentarafélag, Grafiska sveinafé-
lagið og Bókbindarafélag íslands.
HIP, eins og Hið íslenzka prent-
arafélag var jafnan kallað hefði
verið elzta stéttarfélag landsins,
hefði það fengið að lifa, var stofnað
á síðasta áratug 19. aldar. Það átti
sér merka sögu, sjálfsagt eins og
raunar bókbindarafélagið og félag
grafískra sveina, sem var þó sýnu
yngst. En áreiðanlega hefðu flestir
félagsmenn Félags bókagerðar-
manna í dag kosið að halda í nafn
Hins íslenzka prentarafélags, en
einmitt þegar sameiningin átti sér
stað var það mikill spenna milli fé-
laganna að að samkomulagi varð,
raunar eftir atkvæðagreiðslu að
finna upp alveg nýtt nafn. Fyrir
bragðið eru félagar í prentiðnaðar-
félögum í einu yngsta stéttarfélagi
landsins í stað hins elzta.
Menn eiga að hafa í heiðri góð
og gömul gildi. Það á ekki alltaf að
kasta þeim fyrir róða. Það á við
um HIP rétt eins og Dagsbrán.
XXX
RAUNAR er nafnið Dagsbrán
þekkt ekki bara á Islandi,
heldur er það einnig til meðal
frænda vorra í Færeyjum, því að
þar ber helzta dagblað eyjanna
þetta nafn, sem á færeysku heitir
því fallega nafni „Dimmalætting".
Það er einnig það blað, sem líkleg-
ast er útbreiddasta blað veraldar
miðað við höfðatölu eða markað.
Það er sem sagt Moggi þeirra
frænda vorra í Færeyjum.
xxx
AR sem Víkverji er farinn að
ræða mál er lúta að verkalýðs-
hreyfingunni, og allt er að verða
vitlaust innan Alþýðusambands ís-
lands út af skipulagsmálum. Rifr-
ildið er, hvar í félögum menn eigi
að vera og hvort félagar mega vera
í þessu eða hinum félaginu. Er
þetta ekki rifrildi um keisarans
skegg eins og stundum er kallað.
Er ekki félagafrelsi tryggt með
lögum á íslandi og má bara ekki
hver félagsmaður kjósa sér félag
til að vera í. Hvernig væri að for-
ystumennimir inna ASÍ leyfðu nú
bara gi-asrótinni að ráða því hvar í
félagi hún vill vera. Þá þurfa menn
ekki að rífast um félagana. Það er
jú lýðræðislegasta athöfn í heimi,
að lofa félaganum sjálfum að velja
hvar í félagi hann er.