Morgunblaðið - 19.06.1999, Síða 48

MORGUNBLAÐIÐ
+ Eyrún Guðjóns-
dóttir fæddist í
Miðfelli í Hruna-
mannahreppi 24.
mars 1907. Hún lést
á hjúkrunarheimil-
inu Ljósheimum á
Selfossi 12. júní síð-
astliðinn. Foreldrar
hennar voru hjónin
Guðjón Helgason,
trésmiður og bóndi
í Gröf, f. 3. október
1872 á Berghyl, d.
11. nóvember 1959
og Guðrún Erlends-
dóttir húsfreyja, f.
26. apríl 1863 á Brjánsstöðum í
Grímsnesi, d. 30. nóvember
1938. Eldri dóttir þeirra var
Elin, húsmóðir 1 Hvammi, f. 14.
júní 1902, d. 11. nóvember
1982. Hinn 24. júní 1930 giftist
Eyrún Emil Ásgeirssyni, f. 31.
mars 1907, d. 23. desember
1988. Hann var sonur Mörtu
Kristínar Eiríksdóttur, _ síðar
Cowl, sem settist að á írlandi
og Ásgeirs Sigurðssonar, kon-
súls og kaupmanns í verslun-
inni Edinborg í Reykjavik.
J*- Fósturforeldrar Emils voru
séra Kjartan Helgason og Sig-
ríður Jóhannesdóttir í Hruna.
Börn Eyrúnar og Emils: 1) Guð-
jón, f. 14. júní 1932, garðyrkju-
bóndi í Laxárhiíð, kvæntur Sig-
ríði Guðmundsdóttur og eiga
þau fjögur börn, 2) Sigríður
Marta, f. 18. mars 1936, d. 19.
október 1943, 3) Guðrún, f. 14.
júní 1941, garðyrkjubóndi í
Sunnuhlíð, gift Guðmundi ísak
Pálssyni og eiga þau þrjú börn,
4) Áshildur, f. 26. júlí 1944, fé-
lagsráðgjafi, búsett í Kópavogi,
Látin er í hárri elli vinkona mín
og fósturmóðir til margra sumra,
Eyrún Guðjónsdóttir í Gröf. Þegar
vinir manns deyja lætur maður
hugann reika og í ljós kemur að
eigingirni kemur fyrst í veg fyrir
að maður geti samglaðst öldnum
vinum sínum að hafa nú lokið
langri, farsælli llfsgöngu og fengið
hvíldina. Eigingimin kemur fram í
því að þú vilt ekki að þessi mann-
eskja sé horfin af sjónarsviðinu, að
þú getir ekki framar heyrt rödd
hennar og rætt við hana um lífið
^jOg tilveruna.
Ég varð þeirrar gæfu aðnjótandi
að komast ellefu ára gömul sumar-
ið 1941 til þeirra hjóna Eyrúnar og
Emils í Gröf en þau voru vinafólk
foreldra minna. Dvaldi ég þar öll
sumur til 17 ára aldurs og hélt
áfram að koma þar öll sumur og
þegar ég eignaðist sjálf börn og bú
var ég alltaf boðin og velkomin til
þeirra eins og ég væri eitt af
þeirra börnum enda fannst mér ég
vera það og börn þeirra hafa alla
tíð verið fóstursystkini mín og vin-
ir.
Rúna í Gröf, eins og hún var
alltaf kölluð, var mjög sérstakur
persónuleiki. Hún var mjög vel
-»<gefin bæði til munns og handa eins
og sagt var í gamla daga. Hún ól
allan sinn aldur í Gröf utan fyrstu
bernskuárin. Foreldrar hennar
bjuggu í Gröf og síðan bjó hún þar
með manni og börnum og nú síð-
ustu 10 árin ein í sínu húsi. En hún
var ekki ein hún Rúna - tvö bama
hennar byggðu garðyrkjubýli í
túninu heima og þriðja bamið var
ekki langt undan - aðeins hinum
megin við Heiðina. Heiðin er að
sjálfsögðu Hellisheiði en allir vissu
hvaða heiði var talað um. Að fara
j^suður eða austur yfír heiði eða fjall
~var alltaf sagt.
Þegar ég lít til baka og virði fyr-
ir mér lífið eins og það var á mín-
um bernsku- og æskuámm ber þar
yfirleitt hæst vera mín í Gröf. Þar
lærði ég að vinna öll algeng verk
bæði innanhúss og utan allt undir
leiðsögn Rúnu og Emils. Þau
jg^ora bæði afbragðsuppalendur.
Kannski kom það meira í hlut
gift Þorsteini J.
Jónssyni og eiga
þau tvo syni.
Barnabarnabörnin
eru orðin sex.
Fyrstu æviárin
flutti Eyrún með
foreldrum sínum
milli nokkurra bæja
í Hrunamanna-
hreppi en 1915
festu þau kaup á
jörðinni Gröf og
bjuggu þar síðan.
Eyrún tók við búinu
ásamt manni sínum
1932 og átti þar sitt
heimili þar til fyrir skömmu að
hún fór á hjúkrunarheimilið
Ljósheima á Selfossi. Eyrún
fékk hefðbundna menntun í
farskóla í Hrunamannahreppi
en var auk þess einn vetur við
nám í Kvennaskólanum á
Blönduósi. Einnig lærði hún
orgelleik heima fyrir og sótti
sér frekari leiðsögn í Reykjavík
nokkrum sinnum. Eyrún lét til
sín taka í félagsstarfi, var m.a.
félagi í Ungmennafélagi
Hrunamanna og tók þátt í
mörgum leiksýningum á vegum
þess. Hún var stofnfélagi í
Kvenfélagi Hrunamannahrepps
og heiðursfélagi síðustu árin.
Vann hún m.a. brautryðjanda-
starf við að safna myndum og
skrá upplýsingar um Hreppa-
menn. Enn fremur söng hún
áratugum saman í kirkjukór
Hrunakirkju og lék á orgel
kirkjunnar við messur og ýms-
ar athafnir.
Útför Eyrúnar fer fram frá
Hrunakirkju í dag og hefst at-
höfnin klukkan 14.
Rúnu að aga okkur krakkana en
hún vildi að við höguðum okkur vel
bæði heima og ekki síst að heiman.
Ekkert hefði henni þótt leiðinlegra
en sagt hefði verið um börn eða
unglinga í hennar umsjá að þau
væru ólátabelgir sem ekki kynnu
mannasiði. Þessvegna var mér sem
var með þeim eldri oft kippt undir
vegg og ég beðin að sjá um að við
værum nú ekki með neinar anstalt-
ir t.d. þegar við fengum að fara í
sundlaugina. Og við gerðum okkar
besta. Eg held að það hefði verið
það versta sem fyrir mig hefði get-
að komið að hryggja Rúnu með
einhverjum anstöltum. Þetta orð
anstaltir hef ég hvergi heyrt nema
fyrir austan fjall hjá Rúnu og
hennar kynslóð.
Rúna hafði mikið yndi af gróðri
og blómsturgarðurinn í Gröf var
með afbrigðum fallegur. Hún
þekkti enda mikið af blómum og
grösum og miðlaði okkur krökkun-
um af þeirri kunnáttu sinni, lét
okkur þekkja blómin og grösin. Þá
hafði hún yndi af lestri góðra bóka
og hélt að okkur lestri þeirra en
reyfararusl skyldum við helst láta
ólesið.
Heimilið í Gröf var mjög mann-
margt á sumrin. Þar var alla tíð
mikið af börnum og unglingum og
mikið mæddi á húsmóðurinni sem
sá um allt innan húss og einnig ut-
an því starf húsmóður í sveit ein-
skorðast að sjálfsögðu ekki ein-
göngu við innanhúsverk. Ekki er
hægt að segja að þægindi hafi ver-
ið mikil í gamla Grafarbænum sem
var burstabær einstaklega reisu-
legur og fallegur. Að vísu var nóg
af heitu vatni en öll árin sem ég
var í Gröf varð að sækja allt vatn í
eldhúsið sem var í kjallaranum
upp á næstu hæð. Kalt vatn var af
mjög skornum skammti og olli oft
erfiðleikum. Allur matur sem hægt
var að elda á hvernum var eldaður
þar en notast við olíuvélar þar fyr-
ir utan. Að vísu var kolavél sem
kveikt var upp í þegar mikið þurfti
að baka en annars voru formkök-
ur, kleinur og pönnukökur bakaðar
á þessum olíuvélum. Allir þvottar
voru þvegnir á bretti oftast úti við
MINNINGAR
hverinn. Mjaltavélar voru ekki
komnar til sögunnar og þessvegna
varð að sjálfsögðu að handmjólka
og það þurftu kaupstaðarbörnin að
læra. Rúna annaðist þá kennslu og
hafði oft gaman af þegar maður
mjólkaði í stígvélin sín til að byrja
með.
Það er varla hægt að ímynda sér
hversu mörg handtökin voru á
þessum tímum. Síðar var svo
byggt ágætis eldhús við gamla bæ-
inn en hann var seinna rifinn og
byggt nýtt og gott hús. Svo mín
góða vinkona upplifði tímana
tvenna eins og svo margir af henn-
ar kynslóð. En svo var það líka að
hafa ábyrgð á öllu þessu fólki sem
dvaldi á heimilinu stóran hluta árs-
ins. Það er ótrúlegt að hugsa sér
að fólk skyldi geta hugsað sér að
hafa fullt af vandalausum börnum
og unglingum sumarlangt ár eftir
ár og það án meðgjafar því þetta
var svo sem kaupafólk eins og sagt
var. í þá daga tóku börn og ung-
lingar miklu meiri þátt í atvinnulíf-
inu ekki síst til sveita. Ég er sann-
færð um að allir sem dvöldu í Gröf
undir handleiðslu þeirra hjóna,
Rúnu og Emils, hafa orðið betra
fólk fyrir vikið.
Rúna var ekki allra eins og sagt
er. Hún var ákaflega dul um sína
hagi og oft frekar fátöluð við
ókunnuga. Hún hafði ímugust á
allri yfirborðsmennsku en hún var
hjartahlý og góð manneskja sem
hafði samúð með þeim sem minna
máttu sín. Þau hjónin urðu fyrir
þeirri þungu sorg að missa sjö ára
dóttur, Sigríði Mörtu, haustið
1943. Hún lést eftir stutt veikindi.
Þar kynntist ég sem barn þeirri
hljóðu sorg sem fyllti heimilið.
Rúna gat í raun og veru aldrei tal-
að um þennan atburð, slíkur var
sársaukinn. Aðeins á síðustu árum
töluðum við stundum um Siggu en
hún hafði verið leiksystir mín.
Á heimilinu dvaldi móðursystir
Rúnu, Guðrún Erlendsdóttir,
stundum sumarlangt og sá um
þjónustubrögðin. Með þeim var
ákaflega kært enda þessi gamla
kona eitthvert göfugasta gamal-
menni sem ég hef verið samtíða. Á
næsta bæ, Hvammi, bjó Elín
einkasystir Rúnu, ásamt manni
sínum, Helga Kjartansssyni, sem
var uppeldisbróðir Emils en Emil
ólst upp í Hruna hjá foreldrum
Helga. Miklir kærleikar voru með
þeim systrum og mikill samgangur
milli bæjanna. Það vora ekki
margir dagar sem Ella kom ekki
fram að Gröf eða Rúna fór inn að
Hvammi. Annars fór Rúna ekki oft
af bæ. Þá var einnig til heimilis í
Gröf, Guðjón, faðir Rúnu, en móðir
hennar var dáin þegar ég kom á
heimilið. Guðjón var elskulegur og
glaður maður sem vann oft við
smíðastörf úti um sveitina og jafn-
vel í Reykjavík. Hann var t.d.
einkasmiður hjá Einari Jónssyni,
myndhöggvara frá Galtafelli, og
ekki var Einar fyrr komin í sumar-
bústaðinn sinn í Galtafelli en Guð-
jóni var gert orð að koma og smíða
og dytta að. Rúnu þótti ákaflega
vænt um föður sinn og hugsaði vel
um hann og þótt hann ætti kannski
til að labba allt í einu á stað með
töskuna jafnvel úr miðjum flekk þá
gleymdi hann aldrei að láta hana
vita hvert hann fór.
Eins og ég sagði kom ég fyrst
sem barn 'áð Gröf en þegar ég elt-
ist myndaðist með okkur Rúnu
djúp og varanleg vinátta. Við vor-
um trúnaðarvinir og mér fannst ég
geta sagt henni alla skapaða hluti
og hún hlustaði á mig, tók mig í
gegn eða fylgdi mér að málum allt
eftir því hvað við átti. Oft stappaði
hún í mig stálinu þegar mér fannst
ég ekki gera hlutina nógu vel og
sagði; þú getur þetta alveg eins vel
og og þessi og þessi sem ég var að
bera mig saman við. Ég hef sagt
að hún kenndi mér að vinna.
Stundum notaði hún sjálfa sig og
verk sín til samanburðar en ekki
til þess að upphefja sjálfa sig held-
ur þvert á móti. T.d. sagði hún við
mig að ég ætti ekki að venja mig á
að hafa eins hæg handtök og hún
heldur vinna rösklega. Rúna var
ákaflega tónelsk, söng vel og spil-
aði mikið og vel á orgel. Oft sung-
^48 LAUGARDAGUR 19. JÚNÍ 1999_
EYRÚN
„ GUÐJÓNSDÓTTIR
um við saman á sunnudögum eða á
kvöldin og ég lærði mikið af falleg-
um lögum og ljóðum hjá henni sem
ég síðan flutti með mér heim móð-
ur minni til mikillar gleði en hún
var einnig mjög söngelsk. Rúna
lék einnig með ungmannafélaginu í
sveitinni, síðast á sjötugsaldri Vil-
borgu grasakonu í Gullna hliðinu,
og var það ógleymanlegur leikur.
Framsögn Rúnu og málfar var svo
skýrt og meitlað að ekkert orð fór
framhjá manni. Hún talaði enda
afburða gott og fallegt mál og allir
sem voru á hennar heimili nutu
góðs af því og voru miskunnarlaust
leiðréttir ef þeir létu út úr sér ein-
hverjar ambögur.
Þegar ég sest niður við þessar
skriftir finnst mér að ég gæti hald-
ið áfram endalaust að segja frá
þessari góðu vinkonu minni og
manni hennar, börnum og heimili
og öllu því góða og skemmtilega
sem ég naut hjá þeim. En nú er
komið að leiðarlokum. Nú kem ég
ekki oftar að Gröf, drep laust á
dyr, æði inn og kalla „Rúna“ og fæ
svar einhvers staðar innan að og
við setjumst niður til skrafs og
ráðagerða, búum saman til kaffið
og hlæjum dátt að sameiginlegum
endurminningum og segjum hvor
annarri eitthvað sem allir mega
ekki heyra.
Mér er efst í huga ósegjanlegt
þakklæti til þessarar góðu konu
fyrir allt sem hún var mér og mín-
um. Minning hennar mun lifa með-
al okkar sem þótti svo vænt um
hana. Ég votta vinum mínum og
fóstursystkinum, börnum þeirra,
barnabörnum og barnabarnabörn-
um innilega samúð og samgleðst
þeim að hafa átt hana öll þessi ár.
Og ég vona að sveitin hennar,
Hrunamannahreppurinn, eignist
sem flestar dætur henni líkar. Ég
enda svo þessar línur með orðum
úr Pétri Gaut, uppáhaldsleikritinu
hans Emils: Guð launi þér lífs-
stundir þínar, allt liðið í sæld og
raun.
Ásgerður Ingimarsdóttir.
Afi og amma í Gröf eru órofa
hluti af æsku minni og nú, að þeim
báðum gengnum, langar mig að
minnast þeirra með nokkrum orð-
úm'.
Orlögin höguðu því svo að afi,
Emil Ásgeirsson, fæddist í Kaup-
mannahöfn. Þrátt fyrir annan
ásetning varð Marta, móðir hans,
að setja hann í fóstur nokkurra
daga gamlan til að geta séð þeim
farborða. Það varð hlutskipti afa
og móður hans að fylgjast hvort
með öðra úr fjarlægð alla tíð. Hann
var í fóstri í Danmörku og á íslandi
en fann loks örugga höfn þegar
séra Kjartan og Sigríður í Hruna
bættu honum við barnahópinn
sinn. Þeir feðgar, hann og Ásgeir
Sigurðsson, þekktust aldrei.
Amma steig sín fyrstu spor í
Miðfelli í Hrunamannahreppi. Það-
an lá leiðin að Skipholti, síðan
Efra-Seli og loks að Gröf. Þótt ekki
væri ríkidæminu fyrir að fara átti
amma góða æsku þar sem kærleik-
ur og manngæska voru sett ofar
öðra. Kynni ömmu og afa hófust
ekki sem best því að ,nýja strákn-
um í Hruna“ þótti Grafarstelpurn-
ar glápa fullmikið á sig í réttunum
og henti hrossataði í ömmu. Síðar
fundu hjörtu þeirra sama taktinn
og þau giftu sig 24. júní 1930 og
eyddu hveitibrauðsdögunum á Al-
þingishátíðinni á Þingvöllum. Þau
voru ólík hjón en þó samstiga.
Hann var skapríkur en glaðsinna,
hún jafnlynd og hógvær í orðum og
æði. Bæði höfðu þau mikla kímni-
og frásagnargáfu. Þau tóku mikinn
þátt í félagsstarfi og höfðu yndi af
bókum; þótt þröngt væri í búi var
alltaf hægt að kaupa bækur. Þegar
um hægðist í búskapnum sýslaði
amma mikið við handavinnu en afi
helgaði safni sínu af gömlum mun-
um og amboðum kraftana. í eigin-
girni minni þykir mér mestu verð-
ur sá fjársjóður minninga sem ég á
um þau. Oft var ekki annar leikur
okkar bamabarnanna en að ,elta
afa“ við bústörf eða í minjasafninu.
Hann uppfræddi okkur, las og spil-
aði og skemmti sér jafnvel stund-
um á okkar kostnað. Fyrir hans
orð reyndum við ítrekað að hlaupa
svo hratt kringum símastaur að við
sæjum í bakið á okkur! Á afa
dundu eilífar spurningar og alltaf
kunni hann svör sem barnsvitið gat
skilið og sætt sig við. Ég man að ég
gaf honum engin grið: Afí, hvenær
deyrðu? Eftir svona þrjú, fjögur
ár? Hvað ætlarðu þá að gera við
kýrnar? Hún amma þín fær þær.
Deyrð þú á undan ömmu? Já, löngu
á undan ömmu þinni. Þegar líða
tók á daginn og barnsfæturnir
farnir að lýjast var gott að fara í
fjósið og fylgja ömmu eftir milli
kúnna og hlusta á sögurnar henn-
ar. Smérpinkill, Gilitratt, Kiðhús
og aðrar þjóðsagnaverur fengu líf í
frásögn hennar, að ógleymdum
honum Gunnari sem fékk skrópa-
sýki. Amma var að mörgu leyti dul,
afar tilfinningarík en flíkaði því
ekki. Hjá henni var ávallt skjól og
ávallt hlýja. Við fundum að við átt-
um stað í hjarta hennar og allt til
hins síðasta fylgdist hún af áhuga
með lífi okkar.
Amma og afi kvöddu heiminn
hvort á sinn hátt. Seinagangur átti
ekki við afa og hann fór snöggt, áð-
ur en ellin greip hann föstum tök-
um. Amma fór sér í öllu hægar og
lagaði líf sitt að ellinni eftir því sem
hún færðist yfir hana. Hún hélt
eigið heimili þar til fyrir skömmu
að kraftarnir leyfðu það ekki leng-
ur. Síðustu mánuðina dvaldi hún á
Ljósheimum og seig á sinn hægláta
hátt út úr þessum heimi og inn í
þann næsta þar sem afi og Sigga
litla biðu hennar.
Ég kveð þau að sinni með sökn-
uði, virðingu og þakklæti.
Margrét Guðmundsdóttir.
Það var um kvöldmatarleytið
laugardaginn 12. júní að mér bár-
ust þær fregnir að hún amma mín,
Eyrún Guðjónsdóttir, hefði látist á
Ljósheimum á Selfossi. Nokkru
fyrr um daginn hafði ég verið hjá
henni og náð að kveðja hana í
hinsta sinn. En um leið og ég fékk
fregnirnar af andláti hennar varð
mér hugsað til síðustu samvera-
stundar okkar, sem var skömmu
áður. Þá lék hún við hvern sinn
fingur og greinilegt var að henni
leið vel þar sem hún var og var ég
mjög feginn því. I þeirri heimsókn
minni til hennar ræddum við allt
milli himins og jarðar, allt frá
stjórnmálum til utanlandsferða.
Daginn sem hún kvaddi hafði mjög
af henni dregið og var það hin
mesta líknargjöf að hún skyldi fá
að fara.
Alltaf mun ég minnast ömmu á
jákvæðan hátt. Ávallt hvatti hún
mig til dáða og vildi manni vel.
Sem dæmi má nefna að eitt sumar-
ið sem ég dvaldi hjá henni fékk ég
alltaf uppáhaldsmatinn minn, ann-
aðhvort í hádegis- eða kvöldmat.
Hún vildi að ég stæði mig vel í
skóla og engin leið var að komast
undan heimalærdómnum þegar
amma var annars vegar. Hún lagði
metnað sinn í að hlýða mér yfir
eins oft og þurfti. Þessar aðferðir
ömmu féllu í misgóðan jarðveg hjá
mér á þeim tíma en í dag met ég
mikils atorku hennar og þolin-
mæði.
Eitt er ég sérstaklega þakklátur
fyrir. Og það er að ömmu leið vel á
þeim stað sem hún dvaldi síðustu
ævidaga sína. Það var starfsfólkið
á Ljósheimum sem lét ömmu líða
vel undir lokin og kann ég því hin-
ar bestu þakkir fyrir. Það á sann-
arlega heiður skilinn. Ég hef
margar minningar, bæði um afa og
ömmu, í farteskinu frá því ég var
lítill drengur að vesenast á hlöðun-
um í Gröf. Nú þegar þau eru bæði
farin verða þessar minningar mér
sérstaklega dýrmætar. Þeirra
beggja mun ég minnast með hlýj-
um hug og væntumþykju.
Að lokum vil ég aðeins segja að
ég er viss um að ömmu líður vel
þar sem hún er núna. Ég veit að
endrum og eins á hún sjálfsagt eft-
ir að líta til okkar, ef til vill í
draumum okkar og fullvissa okkur
um að svo sé.
Elsku amma, guð blessi þig.
fvar.