Morgunblaðið - 27.06.1999, Blaðsíða 18

18 SUNNUDAGUR 27. JÚNÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
BAKHLIÐ
bókasafnsins
er g’irl af
vegna fram-
kvæmda,
meðal annars
vegna flutn-
inga bóka og
tímarita í
geymslur.
Gömul íslensk dagblöð og tímarit sem tekið hafa upp tugi fer-
metra af hilluplássi í bókasafni Harvard háskóla eru komin í
harða samkeppni við glæsileg einkasöfn sem arfleidd hafa verið
til safnsins. Nú á að skrá blöðin í tölvu og koma þeim í lokaða
geymslu. Sarah Brownsberger segir frá því hvernig hún réðst til
atlögu við greininguna klædd svuntu og gúmmíhönskum með
sterka handsápu, möppu og penna í hönd. Hún sá fljótlega að
bandarísku bókasafnsfræðingarnir höfðu oft ekki haft hugmynd
um hvaða heimildir þeir höfðu í höndunum.
WIDENER- bókasafnið í Harvard University, Cambridge, Massachusetts í Bandarfkjunum.
Grafskrift
hins gleymda
ritstj óra
G ER alein í kjallara
Widenerbókasafnsins í
Harvard University,
Cambridge, Massachu-
setts í Bandaríkjunum. Widener
er aðalbygging Harvard-bóka-
safnsins, risastór kubbur á snyrti-
legum grænum velli. Heimsins
stærsta háskólabóksafn, en engu
að síður heimsins stærsti leg-
steinn, sem sorgbitin móðir Han-y
Elkins Wideners lét reisa til minn-
ingar bókelskum syni sínum eftir
að hann fórst með skipinu Titanic
árið 1912.
Þar sem ég stend á neðstu hæð,
í kyrrð sem er eingöngu rofin af
vélarhljóðum lyftunnar og fjar-
lægum fótatökum, finn ég fyrir
mikilleika safnsins, en líka sorg
móðurinnar, sem varð að láta sér
nægja minnisvarða í stað lifandi
veru. Ég er klædd þungri lérefts-
svuntu og útbúin gummíhönskum,
sterkri handsápu, möppu, penna
og nokkrum stórum bókavögnum.
Ég virði fyrir mér nokkra tugi fer-
metra af hilluplássi, þar sem ís-
lensk dagblöð hafa hvflst um
áraraðir, flest þakin fíngerðu
rauðu ryki. Mitt hlutverk er að
fara í gegnum öll þessi blöð og
velja örfá til að vera áfram á hillu.
Öll hin blöðin hverfa upp í vinnu-
herbergi, þar sem þau eru
ryksuguð og skráð; síðan eru þau
flokkuð og þeim pakkað ofan í
kassa eftir stærð. Þaðan eru þau
keyrð í geymslu í fjarlægu út-
hverfi sem mér finnst á þessari
stundu „fjarlægari en dauðinn."
Þó er gott að geyma blöðin ann-
ars staðar. Þau hafa gott af
hreinsun og betri aðstæðum og
það á að vera hægt að endur-
heimta þau með tölvupöntun.
Sá hængur er á, að í mörgum til-
fellum höfðu bókasafnsfræðing-
arnir, sem tóku á móti dagblöðun-
um, ekki minnstu hugmynd um
hvers konar rit var um að ræða,
hvort þau væru merkilegar heim-
ildir eða blöð til að vefja utan um
fisk, hvort þau fjölluðu um forn-
guði eða fjallagras. Gamla korta-
skráin var prýdd gáfulegum at-
hugasemdum og tilgátum margra
kynslóða af bókasafnsfræðingum,
en þessar upplýsingar færðust
sjaldan yfir í nýju tölvuskrána.
Gamaldags stafsetningarvillur út
af eðum og þornum tíðkast enn,
ásamt nýjum ruglingi út af letrinu
í tölvukerfinu sem þarf að fást við
öll stafróf heimsins. Þannig að
sum blöð er ekki hægt að finna,
önnur eru hreinlega ekki til í
skránni. Svo að það kemur út á
eitt í sumum tilfellum hvort blöðin
eru sett í geymslu eða þeim hent.
Hitt er annað mál, hvort það að
leita í tölvuskrá geti nokkurn tím-
ann komist í kasta við að skoða
bókahillu. í margar kynslóðir hafa
námsmenn fetað sig niður stigana í
þennan djúpa kjallara glaðir í
bragði eins og krakkar á leiðinni í
sælgætisbúð. Hvað ætli maður
rekist á, hvaða gersemi, hvaða
furðurit, hvaða innblástur,
hneyksli, eða fegurð? Staldrar
maður ekki alltaf dálítið við til að
skoða alveg eins og þegar maður
flettir upp í orðabók? Þannig
kynnist maður víðari veröld en
maður hafði vit á að leita.
íslenskukennarar berjast
fyrir hilluplássi
Imyndið ykkur ákafar deilurnar
sem skapast út af þessu nýja
geymslukerfi. Prófessorar úr öll-
um deildum bítast á við bókasafns-
fræðingana og sín á milli um hvað
og hversu mikið verður fjarlægt úr
hillunum. Prófessorarnir Steve
Mitchell og Joe Harris, sem kenna
íslensku, reyna sem mest þeir
mega að verja hillupláss íslensku
ritanna. Rök þeirra eru mörg góð.
Safn Harvards af íslenskum bók-
um, handritum, og blöðum er með-
al þeirra stærstu í Norður-Amer-
íku, aðeins hjá Cornell og í
Winnipeg finnast betri söfn. Har-
vard ber að sjá vel um þetta safn
og gera það aðgengilegt sem flest-
um námsmönnum.
Og þetta er yndislegasta auð-
lind. Hér eru ekki „bara“ fágæt
handrit, bestu útgáfur íslendinga-
sagnanna, gagnrýni miðaldafræð-
inga og bragháttarskýringar á
Eddunni. Harvard á t.d. allt safnið
hans Konráðs Maurers frá nítj-
ándu öld, einnig margvíslegt safn
William Henry Schofields, sem
var prófessor í klassískum fræðum
og virðist hafa útvegað safninu allt
sem prentað var á Islandi snemma
á 20. öld. Hér má glugga í Fjölni í
ró og næði. Eða dást að handvél-
rituðum ritgerðum um notkun
rúnaheita hjá rímnaskáldum. Hér
er hægt að setjast flötum beinum
á steingólfíð og skoða teikningar
Kjarvals í Ardegisblaði Lista-
manna, gefið út á nýjársdegi 1925.
Kannski skjálfa fingurnir pínulítið
þegar maður meðhöndlar Leirár-
gerð Magnúsar Stephensens, rýn-
ir í gotneska letrið, les erfiljóð
„heldri mannanna," skýrslur um
laxveiði á Suðurlandi eða um fjár-
pestir, hvatningu til vonar og
framfara sem var bundin léttum
tréplötum og síðan skreytt með
rósamynstruðum pappír sem
William Morris hefði mátt öfunda.
Stór einkasöfn orka á vöxt safna
eins og frjósamur jarðvegur. Þau
laða að sér sterka námsmenn, sem
síðar krefjast reglulegs og góðs
innkaups til að fullkomna safnið
og halda því við. Harvard heldur
áfram að útvega helstu rit og
nýprentaðar bækur frá íslandi.
Það á t.d. Engla Alheimsins bæði
á íslensku og ensku; reyndar er
hægt að lesa Laxness hér á
finnsku ... En seinustu árgangar
Lesbókar Morgunblaðsins fást að-
eins á filmu og það gegn þjónustu í
Chieago.
Það er í höndum eins manns,
Charles Fineman, að hafa umsjón
með pöntun rita frá Italíu, Frakk-
landi, Finnlandi, og^ „Norður-Atl-
antshafi," sem sagt Islandi, Græn-
landi og Færeyjum. Lítið er um
rök fyrir bókavalinu og virðist það