Morgunblaðið - 14.07.1999, Qupperneq 20

20 MIÐVIKUDAGUR 14. JÚLÍ 1999
ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ
Mestu óeirðir í fran síðan keisaranum var steypt af stóli fyrir tuttugu árum
Síðustu forvöð fyrir
Khatami Iransforseta
Námsmenn í Iran
krefjast meira frelsis
fjölmiðla, aukinna
borgararéttinda og
vilja að umbótasinnað-
ur forseti landsins taki
við stjórn lögreglunnar.
Þótt forsetinn sé ennþá
helsta hetja stúdent-
anna virðist ekki mikið
mega út af bera til að
það breytist.
MÓTMÆLAAÐGERÐIR náms-
manna í íran undanfarna daga eru
að sögn fréttaskýrenda mestu óeirð-
ir sem orðið hafa í landinu síðan
klerkastjórnin, undir forystu Aya-
tollah Khomeinis, hrifsaði völdin
1979 og steypti keisaranum af stóli.
Slagorðin sem námsmennimir hafa
hrópað á götum úti undanfarið,
„frelsi“, og „niður með einræðið",
eru þau sömu og foreldrar þeirra
hrópuðu fyrir 20 árum þá tíu daga
sem uppreisnin stóð og batt enda á
tvö þúsund ára einveldi í Iran.
Háskólastúdentar í fran eru alls
rúmlega milljón talsins og hafa með
sér nokkur samtök. Þeir hafa verið
öflugir stuðningsmenn umbótastefnu
Mohammads Khatamis forseta og
snöggir að hópast út á götur til að
mótmæla harðlínumönnum. Hins
vegar hefur líka minnkað þolinmæði
þeirra gagnvart hægagangi í um-
bótaaðgerðum.
Óeirðirnar hófust sl. fostudag í
kjölfar þess að dómstóll klerka-
stjórnarinnar bannaði útgáfu dag-
blaðsins Sa/am, en blaðið átti stóran
þátt í því að Khatami, núverandi for-
seti, náði kjöri fyrir tveim árum.
Dómstóllinn sagði blaðið hafa birt
leynilegar upplýsingar frá yfirvöld-
um og hefði birtingin komið róti á
huga almennings.
Þessi dómstóll var settur á lagg-
irnar af Ayatollah Khomeini
skömmu eftir byltinguna 1979 til
þess að rétta í máli klerka sem taldir
voru hallir undir keisarastjórnina.
Hin síðari ár hefur dómstólnum ver-
ið beitt til að þrýsta á klerka sem
ekki styðja stefnu Ayatollah Ali
Khamenei, æðsta trúarleiðtoga
landsins.
Undanfama mánuði hefur valda-
barátta milli umbótahreyfmgar
Khatamis forseta og íhaldsmanna í
klerkastjórninni farið harðnandi.
Næsta vor verða haldnar þingkosn-
ingar og segir fréttaskýrandi breska
ríkisútvarpsins, BBC, baráttuna
standa á milli íhaldsmanna og um-
bótasinna um inntak írönsku bylting-
arinnar.
Fjölmiðlaumbætur
Khatami hafði hvatt til frjálslynd-
is, mannréttinda og lýðræðislegra
umbóta og reyndi að koma á tengsl-
um við ríki, sem hafði yfirleitt óttast
og vantreyst Iran. Undanfarna mán-
uði hafa harðlínumenn beint spjótum
sínum að fjölmiðlaumbótum, að því
er BBC segir, en þessar umbætur
hafi orðið til þess að fjölmiðlar hafi
látið sífellt meira í sér heyra.
Meðal helstu stuðningsmanna
Khatamis forseta er framkvæmda-
stjóri Irna, hinnar opinberu frétta-
stofu landsins, Fereidoun Verdi-
nejad, en hann hefur verið hnepptur
í varðhald og ákærður af dómstólum.
Menningarmálaráðherrann, Ataollah
Mohajarani, sem var í fararbroddi
fjölmiðlaumbótanna, slapp naumlega
við að vera ákærður af þinginu fyrir
embættisafglöp, á þeim forsendum
að hafa „spillt íslömskum gildum".
Reuters
NÁMSMENN í Teheran hlúa að skólasystkinum sinum sem særðust í átökum við lögreglu á mánudagskvöld.
ÍRANSKIR piltar standa
frammi fyrir mynd af (f.v.) Mo-
hammad Khatami, Ayatollah
Khomeini og Ayatollah
Khameini.
Fjölmiðlar hafa undanfarið lítið
fjallað um hlutskipti eins lykilbanda-
manns Khatamis, Gholamhossein
Karbaschi, borgarstjóra í Teheran,
sem var fangelsaður fyrir meinta
spillingu, þrátt fyrir að næstum
helmingur þingmanna skrifaði undir
beiðni um að hann yrði náðaður.
Auknar kröfur
Námsmennirnir krefjast þess nú,
að forsetinn taki sjálfur við yfir-
stjórn lögreglunnar af Khamenei.
Khamenei hefur verið gagnrýndur
harðlega fyrir viðbrögð lögreglunnar
við mótmælaaðgerðum námsmanna.
í borginni Tabriz, sem er í norðvest-
ur Iran, lést námsmaður í átökum
við lögregluna, sem beitt hefur kylf-
um og táragasi til að leysa upp mót-
mælasamkomur.
Þessi opinbera gagnrýni á
Khamenei er einsdæmi, en bannað
er með lögum að gagnrýna gjörðir
æðsta trúarleiðtoga ríkisins og hann
er í raun ekki ábyrgur gagnvart
neinum. Hann stjórnar dómskerfinu
og ríkisfjölmiðlum, auk lögreglunn-
ar, en hefur reyndar sett stjórn
hennar að nokkru í hendur innanrík-
isráðherrans.
Krafa námsmannanna um að aflétt
verði banninu á útgáfu Salam hefur
aukist og hljóðar nú upp á verndun
fjölmiðlafrelsis og víðtækari umbæt-
ur. Stjórnmálaskýrandi frönsku
fréttastofunnar AFP segir þó, að
námsmennina, sem nú hafi uppi um-
bótakröfur, skorti þá eindrægni sem
kynslóð foreldra þeirra hafi fundið í
markmiði mótmælaaðgerða sinna.
Sumir krefjist nú hreinlega gagn-
gerra breytinga á stjórnkerfinu í Ir-
an, en aðrir segist ekki vilja bylt-
ingu, heldur að umbætur verði gerð-
ar á valdakerfinu innan frá. „Það
þarf allt að breytast, frá toppi til tá-
ar,“ hefur AFP eftir 22 ára gömlum
námsmanni.
En aðrir námsmenn eru hófsam-
ari, annaðhvort af sannfæringu eða
raunhæfum ástæðum. „Við viljum
ekki nýja byltingu, aðeins umbæt-
ur,“ sagði læknisfræðistúdína. „Ef
við myndum reyna að gera byltingu
á ný myndu afleiðingarnar verða
harkaleg viðbrögð sem myndu
breyta landinu í annað Afganistan,“
sagði hún og skírskotaði til harðlínu-
stjórnar Talíbana í Afganistan, sem
komið hafa á múslímskri bókstafs-
stjóm.
Ayatollah Khamenei hefur sakað
„utanaðkomandi óvini“ um að eiga
sök á óeirðunum og þá sérstaklega
Bandaríkin. Eitt helsta málgagn
harðlínumanna, dagblaðið Jomhuri-
je Eslami, fordæmdi námsmennina
fyrir að reyna að kollvarpa íslamska
kerfinu. Óeirðirnar komu íhaldssöm-
um trúar- og stjórnmálastofnunum
að óvörum, en þær eru nú farnar að
gefa út yfirlýsingar til stuðnings
Khamenei.
íranskt lýðveldi
Þungamiðja óeirðanna er nú, sem
fyrir tuttugu árum, Teheran-háskóli
við Byltingarstræti, sem hét reyndar
Rezastræti, eftir keisaranum, fyrir
tuttugu árum. Þótt slagorðin hljómi
kunnuglega bendir fréttaskýrandi
AFP á það, að núna vanti í þau ís-
lamska þáttinn.
Fyrir tuttugu árum hrópuðu
námsmennirnir: „Sjálfstæði, frelsi,
íslamskt lýðveldi.“ Núna hljóði kraf-
an upp á „íranskt lýðveldi“. Ólíkt því
sem var 1979 eigi mótmælendurnir
núna engan heillandi leiðtoga, nema
ef vera skyldi Khatami forseti, og
bera margir námsmenn mynd af
honum í mótmælagöngum sínum.
Stefnuskráin sem tryggði
Khatami óvænt kjör í forsetakosn-
ingunum fyrir tveim árum, helst
vegna stuðnings kvenna og náms-
manna, er stefnuskrá flestra náms-
manna nú. Auk fjölmiðlafrelsis krefj-
ast þeir aukinna borgararéttinda og
tilslakana í menningarmálum. Þetta
voru helstu stefnumál Khatamis í
kosningunum, en íhaldssamir and-
stæðingar hans hafa komið í veg fyr-
ir að hann geti hrint þeim í fram-
kvæmd.
Khatami næstur?
En fréttaskýrendur benda á að
forsetinn njóti ekki ótakmarkaðs
stuðnings meðal námsmanna og
hann verði að standa við gefin loforð.
„Þetta er síðasta tækifærið sem
Khatami fær,“ hefur AFP eftir 23
ára námsmanni. „Ef hann breytir
ekki nú verður hann gagnrýndur
næst.“
Nokkrar smáar hreyfingar frjáls-
lyndra og þjóðernissinna, sem
stjórnvöld hafa opinberlega bannað
en í raun leyft að starfa, hafa einnig
notið aukins stuðnings meðal náms-
manna. Hafa margir borið mynd af
Darjush Foruhar, þjóðernissinnuð-
um stjórnarandstæðingi, sem harð-
línusinnaðir leyniþjónustuliðar
myrtu í fyrra.
Þá hafa námsmenn sífellt meira
haldið á lofti mynd þjóðernissinnans
Mohammads Mossadeqs, sem var
forsætisráðherra á sjötta áratugnum,
en var steypt af stóli í hallarbyltingu,
sem Vesturlönd studdu, fyrir að fara
aðrar leiðir en keisarinn.
Boða hlé
á sjálfs-
morðs-
árásum
KÚRDÍSKIR aðskilnaðarsinnar
og stuðningsmenn Abdullah
Öcalans lýstu því yfir í gær að
fleiri sjálfsmorðsárásir yrðu ekki
gerðar til að mótmæla tyrknesk-
um yfiiyöldum, sem nýlega
dæmdu Öcalan til dauða, nema
að leiðtogi þeirra fyrirskipaði
annað. Lögreglan í Tyrklandi
hefur handtekið fjórar konur
sem grunaðar eru um að hafa
staðið að baki sprengjutilræði í
Istanbul í sl. viku, í kjölfar
dómsins yfir Öcalan, þar sem
einn lét lífið og yfir 20 særðust.
Scharping í
stað Solana?
EMBÆTTISMENN Atlants-
hafsbandalagsins (NATO) hafa
lýst yfir eindregnum vilja til að
Rudolph Scharping, vamarmála-
ráðhema Þýskalands, verði eftir-
maður Javier Solana, fram-
kvæmdastjóra bandalagsins, en
Solana mun hætta störfum í
október næstkomandi. Sögðust
þeir vonast tO að Gerhard
Schröder, kanslari Þýskalands,
samþykkti að leysa Scharping
frá störfum til að geta tekið við
embættinu.
Réttað yfír
barnaníðingi
RÉTTARHÖLDUM yfir 22 ára
gömlum sænskum karlmanni
lauk í gær eftir að sannað þótti
að hann hefði dreift bamaklámi
til yfir 25 landa í gegnum Netið.
Hann hafði ítrekað nauðgað
fimm ára gömlum stjúpsyni sín-
um og fundust á heimÚi hans
47.435 myndir og yfir 800 mynd-
bandspólur sem báru vitni um
grimmilega misnotkun hans á
tólf bömum á heimili hans í
Orebro. Var yngsta barnið
þriggja ára gamalt. Er talið að
maðurinn eigi við geðveiki að
stríða en enn hefur ekki verið
kveðinn upp dómur í máli hans.
Hungursneyð
yfírvofandi
SAMEINUÐU þjóðimar hafa
beðið um rúmlega 3,5 milljarða
króna í aðstoð til Eþíópíu þar
sem almenn hungursneyð virðist
yfirvofandi á ný, sé ekkert að-
hafst, að sögn samtakanna.
Beiðnin kann þó að falla í mis-
jafnan jarðveg þar sem yfirvöld
þar í landi halda áfram að eyða
milljónum í stríð við nágranna-
þjóðina, Erítreu, sem staðið hef-
ur yfir í 13 mánuði.
„Lestarmorð-
inginn“ gefur
sig fram
RAFAEL Resendez-Ramirez,
eða „lestarmorðinginn" eins og
hann hefur verið kallaður, gaf
sig fram við bandarísku alríkis-
lögregluna, FBI, í gær. Var
hann á lista yfir tíu hættuleg-
ustu, eftirlýstu glæpamenn
Bandaríkjanna. Hann er grunað-
ur um að hafa orðið átta manns
að bana víðs vegar í Bandaríkj-
unum, en hann ferðaðist með
lestum og myrti fórnarlömb sín
skammt frá lestarteinum eða -
stöðvum.