Morgunblaðið - 14.07.1999, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
MIÐVIKUDAGUR 14. JÚLÍ 1999 23
Hugleik-
ur á lista-
hátíð í
Litháen
LEIKFÉLAGIÐ Hugleikur í
Reykjavík heldur í dag til Lit-
háens þar sem það mun taka
þátt í listahátíð í borginni
Trakai. Sýning Hugleiks á
„Sálir Jónanna ganga aftur“
var boðið til hátíðarinnar eftir
að hafa tekið þátt í norrænu
áhugaleiklistarhátíðinni í
Harstad í Norður-Noregi á
síðasta sumri.
„Sálir Jónanna ganga aft-
ur“ byggir á þjóðsögunni um
Sálina hans Jóns míns, þar
sem segir frá kerlingunni sem
koma vildi sálinni hans Jóns
síns inn um gáttir Himnaríkis.
I þessari útfærslu Hugleiks
hefur Jónunum fjölgað í fjóra
á sama tíma og sálnaekla er
orðin veruleg í ríki Kölska.
Sálir fjórmenninganna ættu
þó að koma í veg fyrir að
leggja þurfi niður nafn sveit-
arfélagsins Helvíti og er því
Kölska mikill akkur í að ná
þeim á sitt band.
Verkið er skrifað af þeim
Ingibjörgu Hjartardóttur,
Sigrúnu Óskarsdóttur og
Unni Guttormsdóttur. Lög og
söngtextar eru eftir Ármann
Guðmundsson, Sævar Sigur-
geirsson og Þorgeir Tryggva-
son. Leikstjóri sýningarinnar
er Viðar Eggertsson. I sýn-
ingunni taka þátt 18 leikendur
og 5 manna hljómsveit. Alls
verða um 26 Hugleikarar sem
koma að útisviðinu í Hallar-
garðinum í Trakai nk. laugar-
dag. Sýningin hefst kl. 20.30
að staðartíma.
„Sálir Jónanna ganga aft-
ur“ var frumsýnt í mars 1998.
Hádegistón-
leikar í Hall-
grímskirkju
Á HÁDEGISTÓNLEIKUM í
Hallgrímskirkju fimmtudag-
inn 15. júlí kl. 12 leikur Guð-
mundur Sigurðsson í hálftíma
á Klais-orgel Hallgrímskirkju.
Á efnisskrá tónleikanna er
stuttur 16. aldar dans eignað-
ur Joannis de Lyublin, tveir
þættir úr orgelmessu eftir
Francois Couperin, Toccata í
F-dúr eftir Diderik
Buxtehude, sálmaforleikurinn
„Von deinen Thron tret ich hi-
ermit“ eftir J.S. Bach og
sónata nr. 2 í c-moll eftir
Mendelssohn.
Aukasýning
á Ormstungu
í kvöld
VEGNA mikillar eftirspurnar
verður aukasýning á leikritinu
Ormstungu í kvöld, miðviku-
dagskvöld, kl. 20.
Sýningin verður í Borgar-
leikhúsinu.
Sýningu
lýkur
SÝNINGU Valdimars
Bjömssonar í Galleríi Sölva
Helgasonar að Lónkoti í
Skagafirði lýkur fimmtudag-
inn 15. júlí.
BÆKUR
Tímarit
SAGA. TÍMARIT SÖGUFÉLAGS
XXXVII-1999.
Ititstjórn: Guðmundur J. Guð-
mundsson, Guðmundur Jónsson og
Sigurður Ragnarsson. 344 bls.
Á HERÐUM ritstjóra virtasta
tímarits íslenskrar sagnfræði hvílir
allnokkur ábyrgð. Til birtingar í
flaggskipi sagnfræðinnar þarf að
velja úrval greinargerða um nýjar
sagnfræðirannsóknir og leitast við
að marka ritinu sess sem leiðandi í
umræðu um aðferðir og heimspeki
greinarinnar. Þetta á ekki síst við á
gróskutímum í fræðigreininni, en
slíkir tímar munu nú einmitt uppi að
sögn ritstjórnar Sögu 1999. Efni
Sögu í ár er að vanda skipt í tvo
meginflokka; ritgerðir sagnfræðilegs
eðlis og ritfregnir af nýlegum bókum
um sögu. Ritgerðirnar eru að þessu
sinni fimm og ritfregnir eru af 26
verkum. Af ritgerðunum eru þrjár
eftir valinkunna fræðimenn og tvær
eftir unga sagníræðinga.
Ritgerðirnar fimm eiga það sam-
merkt að fjalla með einum eða öðr-
um hætti um tengsl Islands við um-
heiminn: Viðhorf brottfluttra íslend-
inga til fósturjarðarinnar, samninga-
þóf Breta og íslendinga í fiskveiði-
deilunni 1958-1961, tilraunir til að fá
erlent vinnuafl til landsins, „bylt>
ingu“ breskra kaupmanna á Islandi
1809 og keltneskan og norrænan
uppruna íslendinga.
I ritgerð um viðhorf Vestur-ís-
lendinga til gamla landsins gerir
Steinþór Heiðarsson tilraun til
greiningar á sjálfsmynd Vestur-ís-
lendinga á árunum 1870-1914, eink-
um að því er snýr að viðhorfum og
samskiptum við Island og íbúa þess.
Greiningin er á tíðum snjöll og rit-
gerðin skemmtileg aflestrar.
I langri ritgerð rekur Guðmundur
J. Guðmundsson samskipti breskra
og íslenskra stjórnvalda á árunum
1958-1961 þegar landhelgin var færð í
12 mflur. Guðmundur sækir m.a. í áð-
ur ónýtt skjöl breskra ráðuneyta og
ríkisstjómar og dregur upp mynd af
baktjaldamakki sem markaðist af
pólitískum kringumstæðum hérlendis.
Anna Agnarsdóttir spyr, með
hjálp greiningarramma bandaríska
félagsfræðingsins Charles Tilly og
fleiri, hvort gerð hafi verið bylting á
ísiandi sumarið Í8Ö9 með vaiciatöku
Jörundar hundadagakonungs og
kaupsýslumannsins Samuel Phelps.
Aðferð af þessu tagi er mjög gagnleg
þar sem hún skapar greiningunni
ákveðið form og gerir kleift að meta
„byltingu" Jörundar í samhengi við
þjóðfélagsgerjanir annars staðar.
Þrátt fyrir að Anna komist að því að
atburðir hundadaganna 1809 uppfylli
ýmis skilyrði til að teljast bylting
kemur niðurstaða hennar um að svo
hafi ekki verið varla á óvart enda
merkjanlegar samfélagsbreytingar
sem rekja má til valdatíma Jörundar
ekki til staðar.
í ritgerð sinni rekur Helgi Þor-
steinsson hugmyndir og misheppnað-
ar tilraunir atvinnurekenda og
stjórnmálamanna til að fá erlent
verkafólk til landsins á árunum
1896-1906. Helgi fjallar um ástæður
þess að farið var að leita út fyrir
landsteinana eftir vinnuafli og tengir
það örum breytingum á búsetu-
mynstri og atvinnuháttum þjóðarinn-
ar um og eftir aldamótin. Ritgerðin
er ágæt samantekt um lítt kannað
efni og kallar á frekari rannsóknir
þar sem stífari greiningu er beitt.
Nokkuð hefur verið rætt um líf-
fræðilegan uppruna íslendinga í
gegnum tíðina. í ritgerð sinni um
blóðblöndun Kelta og norrænna
manna á fyrstu öldum íslandsbyggð-
ar, kannar Jenny Jochens nafngiftir,
uppnefni og langfeðratöl eins og þau
koma fram bæði í Landnámu og
samtímaheimildum 13. aldar sem og
í íslendingasögunum. Ein meginfor-
senda rannsóknarinnar er að suður-
eyskir menn hafi þótt dökkir og
ófríðir í augum norrænna manna og
verið uppnefndir í takt við það.
Álykta megi síðan um verulega
blöndun, þar sem genetísk einkenni
Keltanna megi lesa t.a.m. af viður-
nefnum á borð við „hinn svarti" sem
spruttu af útlitseinkennum manna á
12. og 13. öld.
Ihaldssöm
gróska
Þótt ætíð muni vera skiptar skoð-
anir á efnisvali í tímariti sem þessu
sýnist mér Saga að nokkru leyti hafa
farið varhluta af þeirri grósku sem
ritstjórnin getur um í formála. Þótt
ritgerðir Sögu séu fagmannlega unn-
ar fer ákaflega lítið fyrir þeirri að-
ferðafræðilegu og söguspekilegu
gerjun sem nú á sér stað í sagnfræð-
inni og hlýtur að teljast fjörefni
gróskunnar. Helsta útspil ritstjór-
anna í „að mæta kröfum nýrra tíma“
(bls. 6) - það að birta skrif ungra
sagnfræðinga - virkar þannig áhrifa-
lítið þar sem varla er hægt að segja
að í ritsmíðunum sé tekist á við nýj-
ungar í aðferðafræði greinarinnar.
Kannski hræðast menn „villigöturn-
ar“, sem einn ritdæmenda Sögu
nefnir svo (bls. 315), og sumar fræði-
greinar ku hafa lent á í háskólum 20.
aldar! Það hlýtur hins vegar að vera
skýlaus krafa til tímaritsins að
gægst sé undan feldinum þótt heim-
urinn kunni að vera bæði ljótur og
íullur af fræðilegum öngstrætum.
Annar þáttur í ritstjómarstefn-
unni sem missir nokkuð marks
snertir lengd ritgerða. Yfirlýst
stefna tímaritsins er að birta ekki
greinar lengri en 32 síður sem ætti
að teljast hæfileg lengd til að kynna
rannsóknarniðurstöður. Það er því
harla sérkennileg útfærsla á þessari
stefnu ritsins þegar einn ritstjór-
anna birtir ritgerð upp á 50 síður.
Svonefndar ritfregnir era hinn meg-
inþáttur Sögu og virðast eiga að
þjóna tvenns konar hlutverki. Ann-
ars vegar að kynna sem flest rit sem
komið hafa út og hafa eitthvað með
sögu íslands að gera og hins vegar
að vera fræðilegur vettvangur um-
ræðna um þessi verk.
Sumpart virðist markmið rit-
fregna Sögu falla saman við tilgang
bókatíðinda og umfjallana dagblaða.
Sumar ritfregnanna snúast þannig
að mestu leyti um að rekja efnisinni-
hald umfjallaðra ritverka, jafnvel í
smáatriðum. Til dæmis sér einn rit-
fregnaritaranna ástæðu til að rekja
ættir viðfangsefnis þeirrar ævisögu
sem hann hefur til umfjöllunar (bls.
245). Sömuleiðis vill það brenna við
að menn hafi næsta lítið um efnistök
höfundar að segja og nýti pistilinn
sem tækifæri til að viðra rykfallna
hreintungustefnu sína. Að sjálfsögðu
er nauðsynlegt að kynna efni
bókanna og aðhald að málfari og frá-
gangi þarf einhvers staðar að koma
frá. En greinargerðir þar sem rit-
dæmendur einskorða sig við slík við-
fangsefni getur vart talist eiga
heima í metnaðarfullu fræðitímariti
um sagnfræði.
Þegar vel tekst til eru ritfregnirn-
ar vettvangur skoðanaskipta og mik-
ilvægur liður í að skapa lifandi fræði-
grein. Dæmi um slíkt er pistill Gunn-
ars Karlssonar um bók danska
mannfræðingsins Kirsten Hastrup,
A Place Apart. Jafnhliða því að
leggja dóm á bókina tekur Gunnar
þátt í samræðu um fræðin með því
að tengja skoðanir sínar á bókinni
álitamálum sem eru ofarlega á baugi
í mannvísindum. Ýmsum fleirum s.s.
Bergljótu S. Kristjánsdóttur, Páli
Björnssyni og Hjalta Hugasyni tekst
hið sama í ritfregnum sínum.
Stefna ritstjómar er að pistill birt-
ist í ritinu um „flest nýútkomin sagn-
fræðirit“ (bls. 6). Miðað við hversu
rýrar sumar greinargerðirnar eru og
hve litla þýðingu sum þeirra rita sem
tekin eru fyrir hafa fyrir fræðigrein-
ina almennt, hygg ég að heppilegra
væri að einbeita sér að áhugaverð-
ustu verkunum. Hvaða þýðingu hef-
ur t.a.m. ritfregn á bls. 323 þar sem
höfundur (ónafngreindur) hefur það
eitt að segja um ritsmíð heimsþekkts
háskólakennara í Ástralíu að hann sé
ekki nógu góður í ensku?
Ólafur Rastrick
HEIMABI0
Nýjasta og fullkomnasta tækni á einstöku ver
vúnduð húnnun
Super-5 Digital Blackline ^'-,§1 ÍSÍI ^
myndlampi 1 .:Æ J8
Dlgltal Comb Fllter ’
165 W eða 180 W magnarl » I UU HiÆ
6 framhátalarar ph ^ ■ 9^ B
2 bassatúbur þg : »«««
2 bakhátalarar
Öflugur miðjuhátalari i
2 Scarttengi að attan,
Super VHS (DVD) og
myndavélatengi að traman
Glæsilegur skápur
á hjólum með innbyggðum -i?
mlðjuhátalara
T0SHIBA
heimabíósprengjan
kostar aðeins:
28 Kr. 124.740..»,*
33” Kr. 1 88.91 Oílgr*
með þessu öllu !!
T0SHIBA Pro-Logic tækin
eru margverðlaunuð af ^ggð
tækniblöðum í Evrópu otj |§§
langmest seldu tækin í Bretlandi!
T0SHIBA ERU FREMSTIR í TÆKNIÞRÓUN
Hönnuðir Pro-Logic heimabíókerfisins -
DVD mynddiskakerfisins og Pro-drum myndbandstækJanna.^^^W^RBBP^^^
EMTWPS^PMII »!■"■? TOSHIBAteWlfell
Immii y. r mfUhmA ^56
FÁÐU ÞÉR FRAMTÍÐARTÆKI HLAÐIÐ ÖLLU ÞVÍ BESTA
Élá ÞAÐ B0RGAR SIG ! —
//// Einai* Farestveit&Cahf.
MMM Borgartúni 2X - S: 5(.2 2‘10 1 & 562 2900