Morgunblaðið - 30.10.1999, Blaðsíða 18

18 LAUGARDAGUR 30. OKTÓBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
HÖFUÐBORGARSVÆÐIÐ
Umferðarljósin verða 50 ára á þriðjudaginn
Rúmlega 130 ljós
eru í borginni
Reykjavík
FYRSTU umferðarljósin á
Islandi voru sett upp við fern
gatnamót í í miðbæ Reykja-
víkur hinn 2. nóvember árið
1949. Á þriðjudaginn eiga
ljósin því fimmtíu ára afmæli
og sagði Dagbjartur Sigur-
brandsson, umsjónarmaður
umferðai'ljósa, þetta mjög
merkan áfanga, þar sem ljós-
in hefðu verið algjör bylting í
umferðarmálum á Islandi.
Mikið vatn hefur runnið til
sjávar á þessum 50 árum,
þar sem tækniþróunin hefur
verið mikil. Að sögn Dag-
bjarts eru nú um hundrað
umferðarljós í Reykjavík og
fer þeim sífellt fjölgandi, þar
sem íbúum Reykjavíkur-
svæðisins fjölgar ört og um-
ferðarþunginn eykst stöðugt.
Af þessum hundrað ljósum
voru um 70 þeirra sett upp
eftir 1980. Til viðbótar við
umferðarljósin eru rúmlega
30 hnappastýrð gangbraut-
arljós í borginni.
Áð sögn Dagbjarts heldur
fólk stundum að ljós séu sett
upp nokkuð handahófskennt,
en hann sagði að í raun væri
ferlið mjög skýrt. Fyrst fjall-
aði umferðardeild borgarinn-
ar um málið, þá umferðar-
nefnd og loks borgarráð. Það
væri síðan í höndum gatna-
málastjóra að framfylgja
ákvörðunum borgaryfirvalda
um uppsetningu ljósa.
Kosta 2 til 3 milljónir
króna
Kostnaður við kaup og
uppsetningu umferðarljósa
við ein gatnamót er á bilinu 2
til 3 milljónir króna, að sögn
Dagbjarts.
Að sögn Dagbjarts eru um-
ferðarljósin og sá búnaður
sem fylgir þeim mjög háþró-
aður. Hann sagði að hér áður
fyrr hefði kerfið verið raf-
leiðastýrt og vélrænt en að
nú væri það tölvustýrt og
nánast algerlega rafrænt.
Dagbjartur sagði að fyrstu
ljósin hefðu verið keypt frá
Bretlandi en að í dag kæmu
ljósin frá þýskum framleið-
anda. Varðandi bilanir sagði
hann að slíkt gæti náttúrlega
alltaf komið fyrir. Hann sagði
að við ákveðnar aðstæður
byrjuðu ljósin að blikka. Það
gerðist þegar perur í tveimur
rauðum gönguljósum hættu
að loga og þegar rautt um-
ferðarljós, sem staðsett væri
vinstra megin gegnt umferð-
inni, hætti að loga. Þegar
ljósin bila gilda almennar um-
ferðarreglur við gatnamótin,
en á öllum gatnamótum, þar
sem umferðarljós eru, eru
einnig biðskyldumerki. Á
Miklubrautinni er ljós í bið-
skyldumerkjunum.
Þrenns konar tegundir
umferðarljósa
Frá öryggissjónarmiði
sagði Dagbjartur að mikil-
vægast væri að ljósin væru
þannig gerð að enginn mögu-
leiki væri á því að grænt ljós
logaði á tveimur stöðum við
sömu gatnamót. Hann sagði
að nánast enginn möguleiki
væri á því að þetta gerðist
hérlendis, þar sem bæði vél-
búnaður og hugbúnaður
ljósanna væru sérstaklega
hannaðir til að koma í veg
fyrir þetta.
Að sögn Dagbjarts eru til
þrenns konar tegundir af um-
ferðarljósum, þ.e. tímastýrð,
hálfumferðarstýrð og alum-
ferðarstýrð. Þá eru mörg
ljósanna einnig samstillt, sem
þýðir það að menn geta ekið
eftir sömu götu án þess að
lenda á rauðu ljósi ef þeir
keyra á jöfnum hraða. Tíma-
stýrð ljós ganga alfarið eftir
klukku.
Hálfumferðarstýrð ljós
notast við skynjara sem settir
eru í malbikið, og dæmi um
hálfumferðarstýrð Ijós eru
ljósin á gatnamótum Háaleit-

■

Morgunblaðið/Sigurður Sigmundsson
Umferðarljósin eiga fimmtugsafmæli á þriðjudaginn. Starfsmenn rekstrardeildar gatna-
málastjóra, sem sjá um uppsetningu, viðhald og viðgerðir umferðarljósa, eru þrír. Dag-
bjartur Sigurbrandsson (t.v.) er umsjónarmaður umferðarljósa og Ilinrik H. Friðbertsson
er viðgerðarmaður.
isbrautar og Listabrautar.
Þar logar alltaf grænt fyrir
umferð sem ekur Háaleitis-
brautina nema þegar bifreið
kemur að þeim frá Listabraut
þá breytast þau í rautt lyrir
tilstuðlan skynjaranna.
Þrír starfsmenn
Alumferðarstýrð ljós hafa
skynjara í öllum akreinum,
þ.e. í öllum aðkomum. Þar
logar alltaf rautt, allan hring-
inn, nema þegar bifreið kem-
ur að ljósunum þá breytast
ljósin fyrir tilstuðlan skynjar-
anna.
Dagbjartur hefur starfað
við rekstrardeild gatnamála-
stjóra, sem sér um umferðar-
ljósin, í 28 ár, eða frá árinu
1971. Á undan honum höfðu
þeir Ottó B. Arnar og Georg
Amundsson, umsjón með
ljósunum, en þeir voru um-
boðsaðilar erlendra fyrir-
tækja, sem framleiddu um-
ferðarljós og störfuðu sem
verktakar fyrir borgina.
Fyrstu 10 árin, eða til árs-
ins 1981, var Dagbjartur
einn en nú starfa tveir menn
með honum, þeir Hinrik H.
Friðbertsson og Gunnar
Tryggvason. Umferðarljósa-
kerfið er að mestu leyti
tölvustýrt, en þessir þrír
menn sjá m.a. um uppsetn-
ingu, viðhald og viðgerðir á
ljósunum. Dagbjartur sagði
að full þörf væri á því að fá
einn starfsmann í viðbót, þar
sem starfið væri orðið það
umfangsmikið. Rekstrar-
deildin sér einnig um upp-
setningu og viðhald svokall-
aðra umferðarmyndavéla,
sem taka myndir af öku-
mönnum sem aka yfir gatna-
mót á rauðu Ijósi eða aka of
hratt.
Fjöldi fólks fylgdist með því er fyrstu umferðarljósin voru tekin i notkun
Okumenn stressaðir í byrjun
Reykjavík
MIKIL forvitni greip um sig
hjá bæjarbúum, þegar frétt-
ist af því að setja ætti upp
umferðarljós við nokkur
gatnamót í miðbænum. Fjöldi
fólks fylgdist síðan með því
þegar umferðarljósin voru
sett upp og tekin í notkun
hinn 2. nóvember 1949. Þetta
kom fram í samtali Morgun-
blaðsins við Einar B. Pálsson,
fyrrverandi yfirverkfræðing
hjá Bæjarverkfræðingi, en
Einar sá að stórum hluta um
uppsetningu íyrstu ljósanna.
„Það var auglýst hátíðlega
hvenær umferðarljósin yrðu
sett í gang og öllum gert það
ljóst að þeir þyrftu að hlýða
skipunum ljósanna,“ sagði
Einar, sem starfaði hjá Bæj-
arverkfræðingi frá 1936 til
1961, en varð síðan prófessor
við verkfræðideild Háskóla
íslands árið 1974.
„Ökumennirnir voru nokk-
uð stressaðir við að nota ljós-
in í byrjun. Þeir voru óvanir
að taka af stað þegar ljósin
skipuðu og síðan vissu þeir
ekki hversu hratt þær ættu
að aka um gatnamótin. Við
Sigurjón Sigurðsson lög-
reglustjóri skemmtum okkur
ágætlega við það að fylgjast
með viðbrögðum ökumann-
anna, en það tók fólk svona
viku að venjast ljósunum."
Hugmyndin kviknaði
árið 1947
Hugmyndin að því að flytja
til landsins umferðarljós
kviknaði árið 1947 hjá Agnai-i
Kofoed-Hansen, þáverandi
lögreglustjóra og síðar flug-
málastjóra. Einar sagði að á
þessum tíma hefðu fyrstu
umferðarerfiðleikarnir verið
að myndast í miðbænum.
Morgunblaðið/Sig. Sigmundsson
Einar B. Pálsson, fyrrver-
andi yfirverkfræðingur
lijá Bæjarverkfræðingi, sá
að stdrum hluta um upp-
setningu fyrstu ljósanna.
Fyrsti raunverulegi vandinn
hefði myndast við gatnamótin
við hús Hjálpræðishersins,
vegna þess hversu óregluleg
þau hefðu verið, en þar mæt-
ast Kirkjustræti, Túngata,
Aðalstræti, Tjamargata og
Suðurgata.
Að sögn Einars leystist
umferðarvandinn við
herkastalann af sjálfu sér, því
ökumenn vissu hversu mikil
slysagildra var þar og forðuð-
ust því gatnamótin. Næsta
umferðarvandamál myndað-
ist við gatnamót Austur-
strætis og Pósthússtrætis og
þurfti að fá lögreglumann til
að stjórna umferðinni þar,
vegna þess hversu mikil hún
var.
Einar sagði að gatnamót
Austurstrætis og Pósthús-
strætis hefðu reyndar lengi
verið, m.a. hefði Knud Ziem-
sen borgarstjóri fylgst með
umferðarvandanum þar úr
skrifstofu sinni, á sínum tíma.
Skrifstofa borgarstjóra var
þá í húsinu, sem oft er kennt
við Reykjavíkurapótek. Knud
fylgdist með umferðinni við
húsið og tók sérstaklega eftir
því hversu klaufalegir lög-
regluþjónamir vora við um-
ferðarstjómina. Það var því
einn daginn, er ferðamenn
streymdu í bæinn úr
skemmtferðaskipi, sem lá úti
fyrir Reykjavíkurhöfn, að
Knud tók sér göngustaf í
hönd og stjómaði sjálfur um-
ferðinni. Einar sagði að lík-
lega hefði hann skammast sín
nokkuð fyrir hina klaufalegu
stjóm lögregluþjónanna og
ekki viljað láta ferðamennina
sjá til þeirra.
Ljósin keypt frá Bretlandi
Umferðarþunginn jókst
hægt og rólega á áranum eft-
ir seinna stríð og var svo
komið að menn vildu að lög-
regluþjónar stjómuðu mörg-
um erfiðustu gatnamótum
bæjarins, líkt og þeir stjóm-
uðu gatnamótum Austur-
strætis og Pósthússtrætis.
Lögreglan hafði hins vegar
ekki mannskap í þetta og því
ákvað Agnar að spyrjast fyrir
um umferðarljós. Þau komu
síðan til landsins árið 1949 frá
Bretlandi og með þeim kom
breskur verkfræðingur. I
millitíðinni hafði Agnar gerst
flugmálastjóri og Sigurjón
Sigurðsson tekið við starfi
lögreglustjóra.
Þai- sem mesta umferðin
var um miðbæinn vom fyrstu
ljósin sett þar við fem gatna-
mót, þ.e. við gatnamót
Laugavegar og Skólavörðu-
stígs, Bankastrætis og Ing-
ólfsstrætis, Bankastrætis og
Lækjargötu og gatnamót
Austurstrætis og Pósthús-
strætis.
Sama ár og umferðarljósin
voru sett upp var Lækjargat-
an breikkuð, að sögn Einars.
Hann sagði að gatan hefði
einnig verði malbikuð með
vél sem keypt hefði verið frá
hemum á Keflavíkurflugvelli,
þar sem hann hefði verið
hættur að nota hana. Aldrei
áður hefði vél verið notuð til
malbikunar í Reykjavík og
sagði Einar að fólk hefði sér-
staklega komið í miðbæinn til
að fylgjast með þessu tækni-
undri.
Ekki hönnuð fyrir
íslenskar aðstæður
Nýju umferðarljósin reynd-
ust ágætlega, en þau vora
greinilega ekki hönnuð fyrir
íslenskar aðstæður, að sögn
Einars. Ljósin komu með sér-
stökum skynjuram sem áttu
að skynja umferðina, þannig
að grænt ljós logaði þegar
þörf væri á, en í Bandaríkjun-
um vora t.d. öll umferðarljós
tímastillt á þessum áram.
Hann sagði að skynjarinn
hefði verið loftpúði gerður úr
gúmmíi, sem settur hefði ver-
ið í götuna, en búnaðurinn
hefði eyðilagðist á nokkram
áram vegna þess að loftpúð-
amir hefðu ekki þolað keðj-
urnar sem íslendingamir
settu á dekkin á vetuma.
Nokkram árum eftir að
fyrstu ljósin voru sett upp
kom til landsins bandarískur
lögregluþjónn, sem var kunn-
áttumáður um umferðarljós
og í kjölfarið vora keypt
bandarísk umferðarljós sem
öll voru tímastillt.
Einar sagði að þótt ákveðin
tæknileg vandamál hefðu
fylgt fyrstu umferðarljósun-
um hefðu þau komið til lands-
ins á hárréttum tíma, því þau
fengu fólk til þess að hugsa
meira um umferðarmál.
Ljósin auka öryggið
Nauðsyn að fara
eftir þeim
Þannig iila umíerðarljóiin úi.
Á FORSÍÐU Morgunblaðs-
ins 3. nóvember birtist
mynd af þremur stúlkum
við umferðarljós, og frétt
með myndinni sagði: „Um-
ferðarljósin hjer í miðbæ
Reykjavíkur voru reynd um
hádegisbilið í gær, er um-
ferðin er sem mest.“ Síðan
var rætt við Erling Pálsson
yfirlögregluþjón og sagði
hann: „Tilraun sú, er gerð
var með hin nýju umferðar-
Ijós, lofar góðu. - Mjer virð-
ist,“ segir Erlingur Pálsson,
„að umferðin ætli að ganga
hraðar og hún muni verða
öruggari, hcldur en án Ijósa,
eða eftir umferðarsljórn
lögreglumanna.“
Tveimur dögum síðar eða
5. nóvember birtist teikning
af umferðarljósunum og í
V IjTOPÍ £=2 Bt*U
BB3 tr^.{

grein sem birtist með teikn-
ingunni útskýrði Siguijón
Sigurðsson lögreglustjóri
hvernig Ijósin virkuðu, þ.e.
hvað hvert Ijós táknaði.