Morgunblaðið - 05.11.1999, Side 40

40 FÖSTUDAGUR 5. NÓVEMBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
MARGIR hafa orð-
ið til að segja þörf á
skynsamlegri um-
ræðu um virkjanamál
á Fljótsdal og segja
mikið skorta á rök-
festu þeirra sem tjáð
sig hafa um umrædd-
ar framkvæmdir. Það
er mikið til í því. Það
að sökkva Eyjabökk-
um er mikið stórmál
og því eðlilegt að fólk
tjái sig af miklum til-
finningahita um mál-
ið. Vandamál byggða
á Austfjörðum er líka
mikið stórmál og því
eðlilegt að fólk gefi til-
finningunum lausan tauminn í bar-
áttunni fyrir sinni heimabyggð.
Svo virðist sem ákveðnir aðilar
séu búnir að ákveða að virkja í
Fljótsdal og sökkva Eyjabökkum
og það er látið gilda sem eina rök-
semdin fyrir framkvæmdinni. Onn-
ur rök fyrir nauðsyn virkjunar á
Jökulsá í Fljótsdal og álveri á
Austfjörðum hafa virkjanasinnar
ekki haft fyrir að opinbera. Til-
finningasemi þeirra er látin ráða
för.
Landsvirkjun er fyrirtæki (ekki
opinber stofnun!) sem framkvæmir
það sem því er lögboðið að fram-
kvæma. Alþingi setti lög fyrir nær
átján árum um að Landsvirkjun
ætti að virkja í Fljótsdal og ber
Landsvirkjun að framfylgja þeim
lögum. Landsvirkjun er fram-
kvæmdafyrirtæki sem ekki hefur
annan tilgang en að vera sífellt að
virkja (eins og nafnið segir til um).
Fyrirtækið þarf að-
eins 100-200 starfs-
menn til rekstrar á
þeim orkumannvmkj-
um sem til eru en mun
fleiri sjá um fram-
kvæmdahliðina. Af
ótta við að þurfa að
skipta um vinnustað
reka þeir fyrirtækið
áfram í stöðugri fram-
kvæmdagleði óháð
þörf fyrir raforku í
landinu.
Stjórnendur fyrir-
tækisins hafa því grip-
ið til þess snilldarráðs
í samráði við ríkis-
stjórnina að búa til
orkuþörfina. Þeir völdu út land-
svæði sem stóð höllum fæti og
ákváðu að gera ekkert til þess örva
atvinnulíf þar annað en að lofa íbú-
unum álveri. Ibúarnir hafa síðustu
tvo áratugi verið að láta draga sig
á asnaeyrunum eftir álveri sem
aldrei hefur komið. Þeir sem ekki
sáu fram á aðra vinnu í kjördæm-
inu heldur en í álveri hafa því allir
flutt burtu enda hefur fólksflóttinn
af svæðinu aldrei verið meiri en
síðustu ár.
Kröfur þeirra sem eftir sitja
gerast æ háværari. Þeir sem ekki
eru fluttir eru farnir að átta sig á
því að þeir eni orðnir frekar fáir
eftir og húsnæði þeirra orðið verð-
laust. Landsvirkjun nýtir sér þetta
ástand og etur Austfirðingunum
sem ólmir vilja álver gegn þeim
sem vilja beita skynseminni og
draga úr virkjanagleðinni. „Alver
er eina lausnin" bergmála Aust-
Virkjanir
Virkjanasinnar
eru hræddir við sann-
leikann, segir Snævar
Sigurðsson, og þess
vegna má ekki ræða
virkjanir á Austurlandi
með rökum.
firðingar eftir 20 ár án nokkurrar
annarar atvinnuuppbyggingar.
Meðan aðrir landshlutar hafa verið
að efla ferðaþjónustu, ýmsan iðn-
að, menntun og sjávarútveg virð-
ast Austfirðingar að eigin sögn
hafa setið auðum höndum og beðið
eftir álveri. Nú þegar almenningur
er að gera sér grein fyrir því að
það gæti verið möguleiki að fram-
sóknarmenn ætli að efna áratuga
gamla kosningaloforð sitt um stór-
iðju á Austurlandi rís meirihluti
þjóðarinnar auðvitað upp og mót-
mælir. Það sjá það allir sem sjá
vilja að hálendið norðaustan
Vatnajökuls er of verðmætt til
þess að fórna megi því fyrir eitt ál-
ver til að skapa 250 störf. Lands-
virkjun og ríkisstjórnin beita svo
þeirri tækni að etja fram Austfirð-
ingum gegn öðrum íbúum landsins
og búa með því til alvarlegan
landsbyggðaríg. Austfirðingar eru
notaðir sem vélbyssufóður í barátt-
unni fyrir þessari virkjun. Ríkis-
stjórnin gerir svo til hjálpar at-
vinnulausum Austfirðingum til að
kynda undir kröfum þeirra.
Hver er þjóðhagsleg arðsemi
stóriðjuframkvæmdanna? Þjóð-
hagsstofnun hefur nýlega gefið út
tölur um hve mikið veltan í þjóðar-
búinu muni aukast við fram-
kvæmdina en það segir ekkert um
hve mikið kjör almennings muni
batna við það. Einfaldari leið til að
auka veltuna í þjóðarbúinu væri að
leyfa íslenskum bönkum að taka
þátt í peningaþvætti fyrir erlenda
auðhringi.
Landsvirkjun lét gera fyrir sig
úttekt á þjóðhagslegri arðsemi ál-
versins í Straumsvík. I þeirri út-
tekt segir að vegna þeirra sérstöku
aðstæðna sem ríktu í efnahagslíf-
inu fyrir 30 árum (samdráttur og
atvinnuleysi) hafi sú framkvæmd
skilað 90 milljarða arði í þjóðar-
búið á tímabilinu (það eru 3 millj-
arðar á ári eða svipað og hagnað-
urinn sem fyrrum ríkisfyrirtækið
Landssíminn skilaði í ríkiskassann
á hverju ári). Ef ekki hefði verið
fyrir þessa tilviljun að þessar að-
stæður ríktu nákvæmlega á þess-
um tíma hefði arðurinn ekki orðið
nema 30 milljarðar eða 1 millj-
arður á ári sem er minna en einn
togari gefur af sér í þjóðarbúið.
Einnig kom fram að álver jafna
ekki út sveiflur í efnahagslífinu.
Ekki hefur enn mátt reikna út
þjóðhagslega arðsemi þessa nýja
álvers því þeir vita að þeir útreikn-
ingar verða virkjanaglöðum mönn-
um ekki mikil hjálp.
Landsvirkjun sjálf hefur verið
að stórtapa á orkusölunni til álver-
anna síðustu misseri vegna lágs ál-
verðs í heiminum. Ef litið er til 20
ára eins og orkusölusamningarnir
eru miðaðir við, þá vonast Lands-
virkjun til að græða nokkur hundr-
uð milljónir á hvejrum samningi
sem er minna en mörg fyrirtæki
græða á einu ári. Aðrir hafa reikn-
að út að orkusalan til stóriðjunnar
hafi verið rekin með tapi öll þessi
ár og þess vegna sé almenningur
og íslensk fyrirtæki látin greiða
þrefalt verð fyrir orkuna miðað við
álverin. Það er ljóst að hagnaður
Landsvirkjunar og þjóðfélagsins af
frekari orkusölu til stóriðju verður
allt of lítill til þess að hann réttlæti
þær fórnir sem þarf að færa til að
afla rafmagnsins. Osnert víðerni
náttúru Islands er mun verðmæt-
ari auðlind en arður af stóriðju get-
ur nokkurn tíma réttlætt.
Virkjanasinnar eru hræddir við
sannleikann og þess vegna má ekki
ræða virkjanir á Austurlandi með
rökum. Vesalings Austfirðingunum
er svo beitt í baráttunni. Af ótta
við niðurstöður lögboðins umhverf-
ismats má ekki einu sinni taka
saman áhrif framkvæmdanna á
umhverfið á hlutlausan hátt. Það á
að sökkva svæðinu áður en um-
hverfið hefur verið metið að verð-
leikum.
Sannleikann má ekki segja og
ekki einu sinni birta myndir af um-
ræddum landsvæðum í sjónvarpi
án þess að sjónvarpsfréttamönnum
sé hótað öllu illu.
Það er ósk mín að staðreyndirn-
ar fái að koma í ljós. Að það verði
reiknað út í eitt skipti fyrir öll hvað
það kostar okkur að fórna náttúru-
auðæfunum fyrir hugsanlegan
gróða af stóriðju.
Þeim sem vilja svara greininni
er bent á að hafa samband við und-
irritaðan með tölvupósti: snæv-
ar@hi.is
Höfundur er nemi íHáskóla íslands.
Virkjanir og stóriðja
Snævar
Signrðsson
Aðhald neyt-
enda hefur áhrif
NÝLEG verðkönn-
un Neytendasamtak-
anna og ASI-félaganna
á höfuðborgarsvæðinu
sýndi með ótvíræðum
hætti fram á mikilvægi
þess að samtök neyt-
enda veiti öflugt aðhald
á markaðnum með
könnunum og margvís-
legri hagsmunagæslu.
Könnunin leiddi í ljós
svo ekki verður um
villst að vandaðar verð-
kannanir hafa áhrif á
verðlag í matvöruversl-
unum. Þær verslanir
sem reyndust hafa
hækkað verð sam-
kvæmt könnun sem gerð var í sept-
ember höfðu greinilega lækkað verð
að nýju þegar verð var kannað í októ-
ber. Neytendasamtökin munu á
næstunni leitast við að auka tíðni
kannana af þessu tagi til þess að
halda matvörumarkaðnum við efhið
enda hefur verð á matvöra mikil bein
og óbein áhrif á afkomu heimilanna.
Nokkrar verslanir hafa hækkað
vöraverð sitt óeðlilega mikið sam-
kvæmt könnunum sem gerðar hafa
verið á undanfömum mánuðum. For-
vitnilegt verður að lesa úr niður-
stöðum næstu könnunar hvemig við-
komandi verslanir bregðast við
þessari staðreynd.
Vandaðar kannanir hafa áhrif
Verslanir og þjónustuaðilar hafa
gilda ástæðu til að taka mið af könn-
unum Neytendasamtakanna á verði
vöra og þjónustu. Um er að
ræða vandaðar kannanir sem
gerðar era með viðurkenndum að-
ferðum og ljóst er að neytendur
fylgjast með niðurstöðum kannana af
þessu tagi. Kaup á matvöra vega
þungt í rekstri flestra heimila og því
ríður á að leita hagkvæmra kosta við
innkaupin. Þróun matvöraverðs hef-
ur einnig óbein áhrif á afkomu heim-
ilanna vegna áhrifa þess á skuldir
þeirra. Neytendur hafa því sameigin-
lega hagsmuni af því að halda verði í
matvöruverslunum í skefjum og
N eytendasamtökin
hyggjast hvergi slá af
aðhaldsaðgerðum sín-
um á þessu sviði.
Víðtækt fræðslustarf
og hagsmunagæsla
Meginmarkmið
N eytendasamtakanna
er að gæta hagsmuna
neytenda og upplýsa
þá. Því hlutverki gegna
þau með ýmsum öðram
hætti en gerð verð-
kannana. Samtökin
halda uppi öflugu
fræðslustarfi og gefa út
Neytendablaðið fimm
til sex sinnum á ári en
blaðið er innifalið í árgjaldi og er sent
öllum félagsmönnum. í Neytenda-
blaðinu eru meðal annars birtar
gæða- og markaðskannanir til að
leiðbeina neytendum í því mikla
Neytendamál
Styrkur Neytenda-
samtakanna helst í
hendur við þátttöku
neytenda í starfi þeirra.
Jóhannes Gunnarsson
hvetur neytendur til að
veita verslunum og
þjónustuaðilum eðlilegt
aðhald.
vöruflóði sem einkennir markaðinn,
ekki síst þegar heimilistæki eiga í
hlut. Neytendasamtökin reka einnig
upplýsinga- og leiðbeiningaþjónustu
sem neytendur geta leitað tíl.
Neytendasamtökin reka kvörtun-
arþjónustu sem aðstoðar neytendur
við að ná fram rétti sínum. Samtökin
hafa meðal annars lögfræðing í
starfsliði sínu til þess að efla þessa
þjónustu við neytendur. Gjald vegna
Jóhannes
Gunnarsson
kvörtunarmála er innifalið í félags-
gjaldi, en neytendur sem vilja standa
utan samtakanna greiða kvörtunar-
gjald sem er jafnhátt félagsgjaldinu;
2.600 krónur á þessu ári. Til að
tryggja enn betur að neytendur geti
sótt rétt sinn á ódýran og skjótvirkan
hátt hafa Neytendasamtökin átt
framkvæði að stofnun og starf-
rækslu ýmissa úrskurðamefnda þar
sem neytendur geta fengið umljöllun
og niðurstöðu í ágreiningsmálum sín-
um við seljendur vöra og þjónustu
þegar kvörtunarþjónustan ein dugar
ekki.
Neytendasamtökin hafa einnig
mikilvægu hlutverki að gegna við
umfjöllun um lög og reglur sem gilda
á markaðnum og gera iðulega tillög-
ur um nýjungar og úrbætur. Þá
gegna Neytendasamtökin mikilvægu
hlutverki við að hafa áhrif á markað-
inn og sjá til þess að sanngjamar
reglur gildi gagnvart neytendum.
Þetta er ekki síst mikilvægt nú þegar
fákeppni verður sífellt algengari í
viðskiptum með vöru og þjónustu.
Styrkur Neytendasamtakanna
Þátttaka neytenda hefur ævinlega
haldist í hendur við fjölda félags-
manna hverju sinni enda byggja
samtökin starf sitt og
afkomu að mestu leyti á félags-
gjöldum. I nágrannaríkjum okkar
njóta neytendasamtök víðtæks
stuðnings úr opinberum sjóðum og
dæmi era um að 70-80% tekna
þeirra séu opinber framlög. Félags-
gjöld Neytendasamtakanna eru hins
vegar 80% af tekjum samtakanna. í
nágrannalöndunum eru auk þess
reknar mannmargar neytenda-
stofnanir og embætti umboðsmanns
neytenda. A Islandi er hvorki neyt-
endastofnun né embætti umboðs-
manns neytenda til að dreifa og því
reynir enn frekar en ella á styrk
N eytendasamtakanna.
Eg vil að lokum minna lesendur á
tvennt. í fyrsta lagi, takið þátt í að
veita seljendum nauðsynlegt aðhald
og látið Neytendasamtökin vita (sími
562 5000, netfang ns@ns.is og vefur-
inn www.ns.is) ef þið takið eftir óeðli-
legum verðbreytingum eða hæpnum
viðskiptaháttum. í öðru lagi minni ég
á að það era neytendur sjálfir sem
ákvarða styrk Neytendasamtakanna
með þátttöku sinni.
Höfundur er formaður Neytenda-
samtakanna.
V erðbólgudraugur
kveðinn niður
ÞAÐ var ekki furða
sl. sumar, þó upplit væri
á menntamanni á eftir-
launum að loknu ævi-
starfi, sem átti víst að
heita í þágu menntunar
og fræðslu ungra æsku-
manna, þegar í ljós kom
að yfirvöld höfðu ákveð-
ið af rausn að hækka
eftirlaun hans, - og ef-
laust annaira slíkra
hvorki meira né minna
en um heilar 5000 kr.
segi og skrifa krónur
fimm þúsund per mán-
uð. Það munar um
minna en hækkun um
heilan áttunda part af eftirlaunaupp-
hæðinni sem lifa skal á, að frádregn-
Lífeyrir
Mikil lifandis ósköp er
notalegt, segir Egill
Stardal, að losna við
samvizkubit fyrir að
hafa stefnt í voða núver-
andi góðæri.
um sköttum. Þetta er hvorki minna
né mjórra en upphæð sem nemur
tæplega 50. parti þeirrar launahækk-
unar sem alþingismenn létu kjara-
dóm gauka að sér eftir kosningar í
vor, svo þeir gætu lifað við að eigin
áliti sómasamleg laun og era bæði vel
að þeim komnir og ekki ofhaldnir að
eigin sögn, enda er þar um að ræða
menn sem axlað hafa alla ábyrgð á
velferð þjóðarinnar og atómsprengj-
unaíofanálag.
Fyrir þessa mánaðarlegu launa-
hækkun menntamannsins má t.a.m.
fá að alltað eina áfyllingu bensíns á
meðalbíl skyldu menn hafa löngun til
að skreppa á næsta bæ, (kannski er
það þó fullvel í lagt eftir seinustu
verðhækkun fóðurs fyrir þarfasta
þjóninn); eða 1 stk. vískýflösku,
skyldu menn vilja gei'a sér og vinum
sínum glatt í geði eina
kvöldstund. Alveg ör-
ugglega má fá léttan
kvöldverð á veitingastað
að vísu aðeins fyrir einn,
og án annarra veiga en
hins hreina vatns. Það
er eins og allir vita hinn
hollasti drykkur, þótt
hann sjáist aldrei í glös-
um þegar landsfeðumir
era að sýna bölvuðum
skrílnum (guð sé oss
næstur) nei og aftur nei,
- háttvirtum kjósend-
um (nema hvað) í sjón-
varpi og öðram fjölmið-
lum hvemig þeir telja
skattpeningi best varið.
En bíðum við, er ekki verðbólgu-
draugurinn farinn að ríða húsum. Er
nokkuð vit í svona spandans, - að
hækka laun eftirlaunamanna og elli-
lífeyrisþega með slíkum rausnar-
hætti? Fimm þúsund kr. á mánuði
gerir 60 þús. yfir árið. Það er hvorki
meira né minna en meðal húsaleiga
fyrii' 2-3. herbergja íbúð í heilan
mánuð. Maður vai' því farinn að hafa
áhyggjur af því að eiga þátt í að sliga
þjóðfélagið, - jafnvel farinn að sofa
illa. En sem betur fer bjargaðist
þetta allt. Kona undirritaðs sem einn-
ig er komin á e.k. eftirlaun eftir ævi-
starf í þágu heilbrigðismála og fær
mánaðarlega greidda upphæð, sem
með örorkubótum nálgast a.m.k. af
lágmarkskaupi vélritunarstúlku, tók
eftir því um daginn að í launaumslagi
hennar var minna en hún hélt að ætti
að vera, - örorkubætur höfðu lækkað
um kr. 5000. Við fyrirspum hjá
Tryggingastofnun Ríkisins veitti lip-
urleg kvenrödd í síma þær upplýs-
ingar að þar sem maki hennar hefði
fengið kr. 5000 eftirlaunahækkun
skyldi samkvæmt fyrirmælum sama
upphæð dragast af örorkulífeyri
hennar. Það er nefnilega hætta á
verðbólgu! Mikil lifandis ósköp er
notalegt að losna við samviskubit fyr-
ir að hafa stefnt í voða núverandi góð-
æri a.m.k. hluta hinnai' íslensku þjóð-
ar.
Höfundur er fv. kennari.
Egill
Stardal