Morgunblaðið - 21.11.1999, Síða 39

MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
SUNNUDAGUR 21. NÓVEMBER 1999 39
hendur hef ég ekki snert og ég
vorkenni því fólki sem ekki hefur
tekið í höndina á afa.
Eg vil ekki kveðja þig, afi minn,
því ég veit að þú munt fylgja þeim
sem þú unnir, alla tíð.
Auður Kamma Einarsdóttir.
Eggert Steinþórsson var maður
mikilla hæfileika, gáfaður og íhug-
Iull en einnig ákaflega handlaginn.
Hann hefði sem bezt getað valið sér
hvaða lífsstarf sem var, til dæmis
orðið félagsmálamaður eða nátt-
úrufræðingur, kennari eða bók-
menntafræðingur, svo dæmi séu
tekin. En hann valdi semsagt að
verða læknir, og í því starfi nýttust
hæfileikar hans sérlega vel. Eggert
þótti afburðalæknir, og þótt sér-
grein hans væri skurðlækningar
var hann einmitt slyngastur á því
| sviði sem mestu máli skiptir í lækn-
1 isfræðinni, nefnilega sjúkdóms-
gi'einingu. Pá fyrst er hægt að gera
eitthvað til bóta að meinsemdin sé
þekkt, annars eru öll „inngrip“ til
bölvunar eins og mýmörg dæmi
sanna. Og stundum taldi Eggert
reyndar að bezt væri að „gera ekki
neitt“, enda gerðist þá annað af
tvennu - hinum sjúka batnaði af
sjálfum sér, eða meinsemdin tók á
j sig greinanlegt form sem hægt var
Iað bregðast við með réttum hætti.
Margar sögur eru til um skarp-
skyggni Eggerts, og ýmsum bjarg-
aði hann, mis-illa á sig komnum, úr
vítahring skakkra sjúkdómsgi’ein-
inga og bjargráða. Eina konu hitti
ég fyrir skemmstu sem hafði átt að
baki tíu ára píslargöngu milli
læknastofa í tveimur löndum áður
en hún var loks send til Eggerts
sem greindi vandann og leysti, svo
I konan komst til heilsu á ný. Og eins
Jog oft vill verða með kvenfólk sem
þjáist af þrálátum sjúkdómum,
svosem eins og síþreytu eða viðvar-
andi sótthita, hafði kona þessi verið
send bæði til geðlæknis og sálfræð-
ings, auk annars konar lækna, og
hvarvetna hlotið einhvers konar
„meðferð" áður en hún var send
áfram.
Þrátt fyrir 30 ára aldursmun
fundust mér ævir okkar Eggerts
jafnan .liggja samsíða, ef svo má
| segja. I fyrsta lagi vorum við báðir
I Steinþórssynir, þótt feður okkar
væru að vísu hvor af sínu lands-
horninu og alls óskyldir. I öðru lagi
virtist hann alltaf nálægur í lífi
mínu, enda kvæntur Gerði móðurs-
ystur minni og uppáhaldsfrænku;
hann var heimilislæknir okkar, vin-
ur og sálusorgari. Og eftir að ég fór
að fást við náttúrufræði sýndi hann
áhuga sinn með því að gauka stund-
um að mér kortum eða jarðfræði-
Ibókum, nýjum eða gömlum, úr sínu
prýðilega bókasafni, enda mun
hugur hans á yngri árum hafa
hneigzt til náttúrufræði ejns og
margra lækna fyiT og síðar. I þriðja
lagi held ég við höfum átt ýmislegt
sameiginlegt þótt ólíkir værum, og
„töluðum vel saman“ þegar við hitt-
umst, sem gjarnan hefði mátt vera
oftar.
Olíkt Jónasi, tengdaföður sínum,
sem treysti tilverunni illa til að
halda réttan kúrs án sinnar íhlutun-
| ar, reyndi Eggert aldrei að skipta
sér af neinu óumbeðinn. Enda var
hann dulur og fálátur hversdags-
lega, en klettur öruggur þegar á
þurfti að halda. í tómstundum las
hann mest, en hafði gaman af sil-
ungsveiðum í lengri fríum svo sem
Mývetningi sæmdi. Hann naut
virðingar innan stéttar sinnar eins
og vænta mátti og gegndi þar ýms-
, | um trúnaðarstörfum allt til áttræð-
I isaldurs. Síðustu árin urðu honum
erfið, og æðraðist hann þó aldrei
eða kvartaði, enda naut hann ást-
ríkis fjölskyldu sinnar og hlýrrar
umönnunar starfsfólks Landakots-
spítala. Hvíli hann í friði.
Sigurður Steinþórsson.
Fundum okkar Eggerts bai' fyrst
saman fyrir tilviljun í barnalækn-
ingum haustið 1965. Lítil telpa lá
sárlasin uppi í rúmi hjá föðurmynd-
inni sinni í bakveikikasti. Björn
barnalæknir Guðbrandsson, félagi
minn á námsárum, var kominn með
heyrnartól og vísindi og skrifaði
heilsubótarresept á sjúklinginn.
Sneri sér síðan að stunubelgnum:
„Hvað angrar þig bróðir?" - „Eg er
að drepast í bakinu - ætli það sé
ekki iskíasinn?" - „Nei, kalli minn,
það er eitthvað allt annað,“ og
studdi mig út í bílinn sinn og í loft-
köstum upp á Landakotsspítala.
Þar hófust fullorðins rannsóknir og
blóðtökur með þukli og piss í glas,
var kveðinn upp dómur: - Nýrnast-
einar. Þar með var ég kominn í
faðminn á Eggert Steinþórssyni,
yfirlækni í þvagfærainnvolsi og
trúnaðarlækni Sjúkrasamlagsins
þegar næði gafst, og minnti vinnus-
væði hans á ljóð skáldsins:
marga hlaut ég heOsubót er hurfu
meinin ljót, - stundum tók hann
stóra parta - stundum bara grjót.“
Og sá var nú ekki svifaseinn í ró-
legheitum víðsfjarri taíli upp á líf
og dauða, áherslan á alþýðleg heil-
ræði með vingjarnlegum sönnunum
úr nútímavísindum. Kannski líka
undir niðri gamall kunningsskapur
norðan úr Þingeyjarsýslu og náin
tengsl við miðpunkt Mývetninga,
einkum í grennd við frænku okkar
Sollu á Grænavatni. Stundum bár-
um við hvor öðrum kveðjur hennar
eftir sólbjarta sumarheimsókn á
Grænavatni.
Fyrsti fundur okkar Eggerts var
haldinn í tveimur þáttum, - hinn
fyrri á skrifstofu hans í Sjúkrasam-
laginu í Tryggvagötu. Þar hafði
hann tO sýnis stafla af röntgenfilm-
um sem í fljótu bragði virtust dul-
búnir leyniflugvellir úr hernámi
Kanans en voru reyndar ég sjálfur
að innan. „Svona er þetta með nýr-
un í þér,“ sagði yfirlæknirinn,
„þetta hérna vinstra megin er
bólgnara og þarf að byrja á því, en
auðvitað væri best að taka bæði í
sömu törn.“ Fylgdi þessu hávís-
indaleg speki um orsök og afleið-
ingar á erlendum tungum, latínu og
gn'sku sem sjúklingurinn botnaði
ekkert í þrátt fyrir áralanga innrit-
un í læknadeild, en kinkaði kolli
gáfulega, eins og maður hafði lært á
gati undh' haukfránum sjónum Há-
skólaprófessora. Að svo mæltu leit
trúnaðai’læknirinn upp úr röntgen-
inu og spurði: „Finnst þér ekki leið-
inlegt hérna á skrifstofunni?“ -
„Nei, þetta er ljómandi huggulegt
kontórpláss - mætti kannski lífga
upp á það með einu blómi.“ - „Nei,
það breytti engu - við skulum
skreppa út á Hótel Borg.“
Þar hófst annar þáttur. Eggert
pantaði kaffi og sérbökuð við
gluggaborð á restrasjóninni og
kallaði á þjóninn að loknum vínar-
brauðum: „Viltu færa mér nokkrar
hvítar servéttur og konjakslögg í
tveimur staupum." „Skál,“ - og vís-
indin hófust fyrir alvöru. Fyrst
teiknaði doktorinn sjúkling sinn að
innan með öllu tilheyrandi og síðan
á næstu servéttu nýrun með fest-
ingum og frárennslispípum. Nú var
öll latína gleymd en komið hreim-
fagurt móðurmál úr Suður-Þing-
eyjarsýslu og gullpenninn strikaði
út vænan geira úr hvoru nýra:
„Þetta má fara að ósekju - manns-
líkaminn hefur ekkert við allt þetta
dót að gera,“ - en bætti svo við:
„Þetta er ekki hægt að gera hér
heima, það eru ekki nema þrír
spítalar í heiminum sem veita svona
þjónustu, einn í New York, annar í
London og hinn þriðji í Gautaborg,
- þú verður að velja.“ - „Hvern
veldir þú sjálfur?" - „London - þar
hef ég starfað í fjögur sumur undir
handarjaðri Mr. Williams á Saint
Paul’s við Endellstræti - hann er
fínasti nýrnasérfræðingur í heimi.“
- „Eg vel hann, og hvað geri ég
svo?“ - „Þú gerir ekkert annað en
það sem ég segi þér.“
Þá kom í ljós að Eggert Stein-
þórsson var búinn að panta mér
pláss hjá Mr. Williams á St. Paul’s í
miðborg Lundúna, og að auki
þokkalegt hótelherbergi þar í
grennd við Covent Garden, plús
flugfar með Loftleiðum í nóvem-
berbyrjun. Vinurinn var sem sagt
búinn að taka mig undir sinn vernd-
arvæng og redda öllum málum -
meira að segja víxli upp í kostnað-
inn, og fylgdi að lokum boð í kvöld-
kaffi heima hjá þeim Gerði hús-
freyju á Flókagötu daginn áður en
ég færi. Þar var mér tekið eins og
langþráðum frænda úr Mý-
vatnssveit og- fylgdi góðgerðum
nærgætinn kúrsus í daglegri hegð-
an erlendra gesta á kaþólskum yfir-
stéttarspítala á Bretlandseyjum.
Og allt gekk upp, - ég kom heim
fyrir jól með eitt og hálft nýra, og
öðru sinni um sumarmál með tvö
hálf. Uppfrá því var fylgst með öllu
og lagað í vikulegum heimsóknum á
Hvítabandið við Skólavörðustíg.
Fylgdi þar með undirbúningur að
lokaóperasjón um haustið.
Og þá fór að verða gaman á
sjúkrastofunni, því þar hafði doktor
Eggert lagt inn sér og sínum til
skemmtunar Lárus Pálsson og Þor-
. stein Ö. Stephensen plús áttræðan
gútemplara að vestan, sem hann
var búinn að taka í gegn. Þarna var
gestkvæmt í heimsóknartímum og
utan þeirra og fjölmenntu aðalhlut-
verk karla og dramatískar dömur
þeirra ásamt viðkvæmum auka-
hlutverkum og staffírugum leik-
skáldum. Einnig forleggjarar og
Ragnar í Smára með glænýtt
snilldarverk i handriti og fékk Lár-
usi til aflestrar fyrstum manna
vegna yfirmáta þekkingar hans á
æðri litteratúr. - Lái'us gafst upp á
blaðsíðu 29 og sagðist ekki þola
meira af búkhljóðum á bak við þilið
í Metsölubók eftir Guðberg, fékk
mér handritið og lagðist út af ör-
magna. Eg komst jafnlangt en þá
var Þorsteinn Ö. tekinn í vörslu kí-
rúrga, sem ætluðu að skera hann í
fyrramálið.
Eggert kom aldrei til okkar í
klassískri morgunskrúðgöngu yfir-
lækna, heldur einn og fámáll.
„Hvað er að frétta af Steina?“ -
spurði ég. - „Hann er að drepast
eins og þú,“ svaraði líflæknir okkar
beggja. Gútemplarinn átti að út-
skrifast í dag og var að reyna að
kom sér í leppana, Eggert fylgdist
með tilrauninni athugasemdarlaust
en brúkaði tímann til að fikta í ker-
anum úr síðustu nýrnalækningu
minni. Þar kom að honum leiddist
þófið og kippti keranum fyrirvai'a-
laust úr sárinu. Ég rak upp nauts-
öskur og hentist í háaloft, en Egg-
ert hampaði plaströrinu framan við
nefið á Lárusi Pálssyni og sagði
blíðum rómi: „Þetta þótti honum
vont!“ Ég fékk þá svoleiðis hláturs-
kast að á augabragði varð ég albata,
en leiksnillingurinn hneig örmagna
ofan í sængurfötin, því hann var
einkar viðkvæmur maður. „Fyrir-
gefðu læknir“ - sagði öldungurinn á
rúmstokknum - „ég er svo slappur
að ég kemst ekki í brækurnar - er
ekki til eitthvað styrkjandi?" - „Ég
veit ekki um neitt styrkjandi nema
ef vera skyldi brennivín,“ sagði
skurðlæknirinn - og varð bindindis-
maðurinn að kyngja því með bux-
umar á hælunum.
Eftir útskrift fór að bera á
svefntruflunum sem ágerðust upp
úr áramótum með andvökum og
svefnleysi. Eggert vildi sem minnst
úr þessu gera - „svona hendir fólk
iðulega eftir víðáttumiklar lækn-
ingar - nýrnaveseninu í þér má
helst líkja við að þú hafír orðið und-
ir strætó þrisvar sinnum á sama ár-
inu.“ Svo liðu þau hvert af öðru án
þess ég næði fullri heilsu, og einu
sinni sagði Eggert: „Heyrðu elsk-
an, ég held ég verði að leggja þig
inn.“ - „Jæja, og hvað ætlarðu að
gera við mig núna?“ - „Ég ætla að
lækna þig elskan!" - Því allir sem
leituðu á náðir hans urðu með tím-
anum elskurnar hans. Hann krukk-
aði í mig nokkrum sinnum, en vísaði
mér annars til færustu sérfræðinga
Landakotsspítala, - Sigurgeirs, 01-
afs Amar, Ólafs Gunnlaugssonar
og fleiri, þegar hann dró sig í hlé.
Við héldum áfram að hittast í Sund-
höllinni við Barónsstíg og spurð-
umst almæltra tíðinda. Einu sinni
sagði hann við mig að vandlega at-
huguðu máli: „Ég held að það sé
ekkert að þér sem Sundhöllin okk-
ar getur ekki læknað." - „Það er nú
svo - en síðan hann Svavar tálgaði á
mér hnéð ræð ég ekki við fótatökin
og er hættur að synda.“ - „Jæja,
það er þá líkt á komið með okkur,
því nú er ég hættur að lækna."
Svo hætti hann líka að koma í
Sundhöllina okkar þegar heilsunni
hrakaði á níræðisaldrinum, og lá að
lokum mmfastur og stundum
þungt haldinn þar til hann lést á
áttugasta og níunda aldursári á
Landakotsspítalanum sínum núna
laugardaginn 13. nóvember. Þeir
sem ekki leggja trúnað á kenningar
um líf eftir dauðann hafa fullt leyfi
til að halda lifandi minningunni um
afbragðsfólk, sem ekki er lengur
hér á meðal vor, og getur verið
gaman að gera sér í hugarlund
hegðan þess á vegum ímyndunai'-
aflsins. Ékki er að efa að á leiðinni
heim að Litlu-Strönd uppi í Mý-
vatnssveit kæmi Eggert Steinþórs-
son við á Grænavatni að heilsa upp
á Sollu vinkonu sína, - og kannski
lítur hann einhvern tíma inn í Sund-
höllina okkar við Barónsstíg, og
læknar þá í leiðinni sitthvað af því
sem Sundhöllin getur ekki sjálf
reddað.
Jón Múli Ámason.
Það er ekki auðvelt hlutskipti að
vera lítið barn á sjúkrahúsi í dag og
ekki var það betra fyrir tæpum
fjörutíu árum. Ekki voru tæki og
nálar jafn fíngerð og þau eru í dag.
Hávaði og læti í risastórum rönt-
gentækjum hræddu lítil hjörtu.
Ekki voru foreldrar til staðar því þá
máttu þeir ekki koma í heimsókn,
það var talið að þeir röskuðu ró
barnanna. Mikið hvíldi því á starfs-
fólki spítalanna. Þá var gott að vera
á Hvítabandinu. Minningar mínar
þaðan eru nær eingöngu bundnar
við eitthvað gott en ekki minningar
um veikt barn fullt af söknuði. Það
varst þú Eggert minn og það frá-
bæra hjúkrunarfólk sem starfaði á
Hvítabandinu sem héldu sálarheill
minni í góðu lagi.
Mig langar að þakka þér lífgjöf-
ina með örfáum minningarslitrum
frá því ég var lítið bam, elsku Egg-
ert minn. Ég man eftir mér á
Landakoti, þar var mikið að gera og
oft ys og þys. Þú komst sjálfur og
náðir í mig, það er að minnsta kosti
mín minning, þá var ég á þriðja ári
og þú fluttir mig í róna og friðinn á
Hvítabandinu sem varð næstu árin
mitt annað heimili. Það var gott
heimili.
Stundum var rúmið mitt undir
fallega glugganum í horninu á stof-
unni, ég man eftir Jóhönnu Teisí
(Teitsdóttur) hjúkrunarkonu sem
sagði mér að prinsessur sætu oft
við fallegan glugga og horfðu út.
Ennþá þegar ég er að lesa ævintýri
fyrir börn og kemur að prinsessum
við glugga þá hugsa ég um akkúrat
þennan glugga á Hvítabandinu.
Þaðan gat ég fylgst með umferðinni
á Skólavörðustígnum.
Stundum komst þú til mín á
kvöldin, Eggert minn, og last fyrir
mig eða sagðir mér sögur. Ein-
hvern veginn finnst mér ég hafi
alltaf verið eina barnið á Hvíta-
bandinu og allir sem þar voru,
hvort heldur sjúklingar eða starfs-
fólk, virtust hafa nægan tíma fyrir
mig og voru mér svo einstaklega
góðir.
Einhverju sinni veiktist ég mikið
fyrir austan og var flutt suður.
Vaktin var þá á Landakoti og ég því
lögð þar inn. Svo kom að því að ég
væri flutt yfir á Hvítabandið og
mamma var eitthvað hikandi við að
segja mér að ég væri ekki á leið
heim heldur á annan spítala, en hún
þurfti engu að kvíða því þegar bíll-
inn beygði inn á Skólavörðustíg
sagði ég: „Er ég nú loksins komin á
Hvítabandið mitt.“ Þann vetur var
ég meira og minna á Hvítabandinu.
Eftir erfiða aðgerð og langa föstu
og fljótandi fæði komuð þið Jó-
hanna Teisí og Ólafía að rimlarúm-
inu mínu. Þú sagðir að nú mætti ég
byrja að borða aftur og þú ætlaðir
að kaupa handa mér hvað sem ég
vildi. Það sem ég óskaði mér var
brauð með kæfu, þið voruð heldur
hissa en ósk mín var uppfyllt. Ég
var ósköp kurteist bam og vildi
ekki særa þá sem voru mér góðir og
sagði því ekkert um brauðið, en
einn sjúklinganna sá mig kjökra of-
aní koddann minn stuttu seinna og
komst að því að þetta var ekki eins
og hjá henni ömmu. Þessi sjúkling-
ur gerðist gi-einilega uppljóstrari
því daginn eftir var rétt ömmu-
brauð (normalbrauð með KEA-lifr-
arkæfu) á borðinu mínu. Einhver
hafði haft fyrir því að hringja í hana
ömmu mína. Þegar leið að jólum
var farið að skreyta húsið, meðal
annars með englamyndum. Það
voru fallegar myndir og ein var sér-
staklega falleg af engli með lúður.
Þá komst þú, elsku Eggert, með
fallegan jólalúður til mín og sagðir
að allir englar þyrftu að eiga lúður.
Þú virtist aldrej gleyma mér,
frekar en ég þér. Ég fékk kort og
gjafir frá þér og enn geymi ég fal-
legu bókina „Um náttúruna", en
hana sendir þú mér jólin 1966. Sú
bók skipar heiðurssess í bókahill-
unum mínum. Þegar ég loks þrjátíu
árum seinna hafði kjark til að heim-
sækja þig á Landakotið, þar sem
fundum okkar bar fyrst saman, þá
þekktir þú mig strax aftur. Ég sem
hafði óttast að þú myndir ekki eftir
mér; að allar mínar minningar um
þig væru bara mínar barnaminn-
ingar en svo var nú aldeilis ekki. Þú
hélst í hönd mína alveg eins og
forðum, hendur þínar voru enn
hlýjar og mjúkar. Þú varst ekki
minna glaður en ég var sjálf við
þessa endurfundi, spurðir frétta af
mér og fjölskyldu minni. Þessi
stund var mér mjög mikils virði og
mest sá ég eftir að hafa ekki heim-
sótt þig löngu fyrr. Aftur leit ég inn
á Landakot í sumar, en þá varst þú
að hvíla þig eftir æfingar svo ég
ákvað að kíkja seinna en nú er það
um seinan. Elsku Eggert, lífgjafi
minn og vinur, þakka þér fyrir allar
þær góðu stundir og minningar
sem þú gafst mér og þann styrk
sem þú veittir foreldrum mínum í
löngum veikindum mínum. Þú og
hjúkrunarfólkið á Hvítabandinu
voruð mér svo sannarlega mikils
virði og veittuð mér nýtt heimili svo
söknuðurinn eftir systkinahópnum
og foreldrum á Eskifirði varð ekki
eins sár.
Ég kveð þig, minn elskulegi vin-
ur, og þakka þér allt, því þér á ég líf
mitt að þakka. Við hittumst aftur.
Á meðan þú gefur
á lífið alltaf eitthvað
til að gefa þér.
(Gunnar Dal)
Þín
María Olveig Olversdóttir.
Blómastofa
Fríðfinns
Suðurlandsbraut 10,
108 Reykjavík, sími 553 1099.
Opið öll kvöld
til kl. 22 - einnig um helgar.
Skreytingar fyrir öll tilefni.
Gjafavörur.