Morgunblaðið - 13.01.2000, Síða 44

MORGUNBLAÐIÐ
44 FIMMTUDAGUR13. JANÚAR 2000
$---------------------------
V
Kvótaþrá-
hyggj an
Andstaðan við kvótakerfið er mun
minni en oft erjullyrt ífjölmiðlum,
enda koma ótvírœðir kostir þess
æ betur í Ijós.
EITT mál slær um-
ræðuna um Eyja-
bakka út í leiðind-
um og það er
umræðan um kvót-
ann. Rétt sem maður var laus við
þvæluna um „lögformlegt um-
hverfismat" úr fjölmiðlaumræð-
unni fær maður nú kvótann í
hausinn. Þráhyggjumenn um
kvótann eru komnir á stjá á ný,
búnir að dusta rykið af gömlum
langhundum um kvótakerfið og
farnir að fylla blöðin með stagli
sínu. Eins og fyrri daginn þykj-
ast þeir allir tala fyrir munn
þjóðarinnar. „Almenningur
krefst...“ er orðalag sem gjarn-
an heyrist t.d. úr herbúðum
flokks Sverris Hennannssonar
sem nýtur 2% fylgis í skoðana-
könnunum.
Kvótaþráhyggjumenn telja sér
trú um að
VIÐHORF
Eftir Jakob F.
Ásgeirsson
þjóðin sé að
springa af
hneykslun út-
af kvótakerf-
inu. Vissulega hafa margir
hneykslast á sögum sem öðru
hverju heyrast um svokallaða
„kvótakónga" sem hætta að vinna
og snúa upp tánum á sólar-
ströndu eða snara út milljónum
fyrir verslunarhúsnæði til að
koma hagnaði sínum í lóg. En sú
hneykslun er í rauninni af sama
toga og hneykslun á stórgróða
sem stundum fréttist um að sum-
ir stingi í vasann með kaupum og
sölu á hlutabréfum - og ekki
hvarflar að neinum að afnema
hlutabréfamarkaðinn. Fólk er
auk þess sífellt að hneykslast á
einhverju - og oft réttilega - án
þess að hneykslunin risti mjög
djúpt og fólk flykkist á götur út
með steytta hnefa. Hvað kvótann
varðar gera flestir sér auðvitað
grein fyrir að heildarmyndin er
margþættari en einstök atvik
sem vekja stundarhneykslun gefa
til kynna.
Sennilega er mesta reiðin með
kvótakerfið meðal útgerðar-
manna smábáta sem ekki hafa
kvóta. En undirrót þeirrar reiði
er takmörkun aflaheimilda, eða
Hafrannsóknarstefnan, en ekki
kvótakerfið í sjálfu sér. Hafrann-
sókn trúir að hægt sé að geyma
fisk í sjónum eins og í banka og
með sparsemi núna munum við
njóta ávaxtanna síðar meir. Því
miður bendir reynslan ekki til
þess að þetta sé rétt skoðun. Enn
erum við að veiða 200.000 tonn af
þorski, en þegar veiðar voru
frjálsar var þorskafli á Islands-
miðum til jafnaðar um 450.000
tonn á ári (frá stríðslokum og
fram á áttunda áratuginn). Má
segja að undanfarinn aldar-
fjórðung höfum við ekki nýtt kúf-
inn á náttúrulegum aflasveiflum.
En afnám kvótakerfisins mun
ekki breyta neinu um takmörkun
heildaraflans. Rík samstaða virð-
ist ríkja meðal þjóðarinnar, og
ekki síst meðal ýmissa sem harð-
ast hafa barist gegn kvótakerf-
inu, að Hafrannsóknarstefnan sé
hin eina rétta. Og meðan heilda-
rafli er takmarkaður verða alltaf
til útgerðarmenn sem eru ósáttir
við hlut sinn, hvort sem kvóta-
kerfið í núverandi mynd er við
lýði eða ekki. Sú byggðaröskun
sem kvótakerfinu er stundum
kennt um hefur ennfremur fyrst
og fremst hlotist af takmörkun
heildaraflans; óhjákvæmilegt er
að einhveijir verði útundan þeg-
ar þorskafli er skyndilega skor-
inn niður um þriðjung og þeim
niðurskurði viðhaldið.
Þegar heildaraflinn var tak-
markaður stórlega var eðlilegt að
aflaheimildum væri úthlutað í
samræmi við veiðireynslu. Nauð-
synlegt var að festa þá úthlutun í
sessi því of mikil afskipti stjórn-
málamanna af atvinnugreininni
eru óæskileg; ekki síst væri árleg
úthlutun aflaheimilda fráleit.
Frjálst framsal aflaheimildanna
leiðir síðan til þess að þeir styrkj-
ast sem reka fyrirtæki sín best.
Þannig skapast eðlilegt markaðs-
umhverfi í atvinnugrein þar sem
stjómvöld takmarka heildarum-
svifin í nafni fiskvemdar. Oft er
talað um að innheimta sérstakt
veiðileyfagjald af útgerðarfyrir-
tækjum. Því má halda fram að
sjávarútvegurinn borgi nú þegar
slíkan skatt í ýmsu formi og væri
raunar sjálfsagt að gefa þeirri
gjaldtöku heitin „auðlindaskatt-
ur“ eða „veiðileyfagjald" ef það
mætti verða til þess að þagga
niður í einhverjum
kvótaþráhyggjumönnum. Ljóst
er hins vegar að sjávarútvegur-
inn ber tæplega hærri heildar-
skatta en nú er raunin.
Stundum er því haldið fram að
í kvótakerfinu felist aðfór að
stjómarskrárvernduðu atvinnu-
frelsi. Þetta er með öllu fráleitt.
Það hafa allir frelsi til að stunda
útgerð, þótt stofnkostnaður hafi
hækkað verulega á undanförnum
ámm. Rétt eins og allir hafa t.d.
frelsi til að gefa út dagblað, en
hár stofnkostnaður gæti reynst
mörgum óyfirstíganlegur þrösk-
uldur. Stofnkostnaður við að
hefja stórútgerð er kannski ekki
fjarri því sem þarf til að hefja al-
vöm dagblaðarekstur. Þannig er
gangurinn í flestum atvinnu-
greinum; menn verða að hafa
fjárhagslega burði og gott láns-
traust til að hasla sér þar völl.
Þetta er hins vegar mikil breyt-
ing fyrir veiðimannaþjóð þar sem
duglegir fiskimenn hafa allt fram
á síðustu ár getað hafið eigin út-
gerð með tiltölulega litlum stofn-
kostnaði. En tími veiðimanna-
samfélagsins er liðinn og
sjávarútvegurinn lýtur orðið
sömu lögmálum og aðrar at-
vinnugreinar að þessu leyti.
í allri umræðunni um kvótann
á undanfömum árum hefur kom-
ið í ljós að andstæðingar kvóta-
kerfisins hafa ekki getað bent á
raunhæfan valkost. Þetta hefur
almenningur auðvitað fundið.
Með tímanum hafa kostir kvóta-
kerfisins auk þess komið æ betur
í Ijós og þýðing þess fyrir ís-
lenskt efnahagslíf, en fyrir
skömmu var m.a. skýrt frá því að
framleiðniaukning í sjávarútvegi
á tíma kvótakerfisins hefði skilað
a.m.k. 13 milljörðum í þjóðarbúið!
Umdeildur dómur héraðsdóms
Vestfjarða hefur vakið upp gaml-
an draugagang. Nú reynir á
Hæstarétt að taka af skarið með
fullskipuðum dómi og kveða, með
afdráttarlausum hætti, uppúr um
stjórnarskrárlegt gildi þeirra
lagagreina sem um er deilt. Hlut-
verk Hæstaréttar er að eyða
réttaróvissu en ekki að skapa
hana eins og reyndin hefur orðið
með dómi réttarins og málsmeð-
ferð í svokölluðu Valdimars-máli.
UMRÆÐAN
Má engu breyta?
í KJÖLFAR upp-
kvaðningar Héraðs-
dóms Vestfjarða í
máli Vatneyrar BA
hafa orðið miklar
vangaveltur um hvað
við taki í framhaldinu.
Ekki hafa verið mikl-
ar umræður um það
hvernig dómur
Hæstaréttar í máli
Valdimars Jóhannes-
sonar eða öllu heldur
þær lagabreytingar
sem fylgdu í kjölfarið
hafa leikið þá aðila
sem þá nýlega höfðu
„keypt“ sér endurnýj-
unarrétt (veiðileyfi) fyrir skip sín.
Einnig hefur mér virst að allan
brodd vantaði í lýsingu á ástandinu
eins og það í raun er í dag í sjávar-
útveginum og kannski hjá lands-
mönnum almennt. Utgerðarfélag
mitt hafði nokkrum misserum áður
fjárfest í slíkum veiðileyfum fyrir
98,6 milljónir króna og stóðu yfir
þreifingar um sölu á mestum hluta
þeirra aftur þegar ósköpin dundu
yfir. Hugðist mitt félag breyta
stærra skipi í frystiskip og halda
til veiða á Flæmska hattinum eins
og fjöldi útgerða hefur gert eftir
að hrun varð í veiðum á rækju hér
heima, en skipin voru keypt til
þeirra veiða. Alþingi breytti lögun-
um þannig að „eignin" varð að
engu, útgerðarfélag mitt hafði
skuldsett sig fyrir rétt tæpar 100
millj kr. án þess að nokkrar eignir
sem framseljanlegar eru með Iík-
um hætti standi eftir. Engar komu
til bæturnar í staðinn, þó að
Hæstiréttur hafi sagt að 5. gr. lag-
anna um veiðileyfi hafi stangast á
við stjórnarskrá lýðveldisins og
þessi viðskipti hafi því verið stund-
uð vegna gildandi „ólaga“. Ekki
hef ég orðið var við að LÍIJ hafi
vakið sérstaka athygli á þessari
eignaupptöku þó að samtökin vari
við að hreyfa við „eignum“ manna í
aflamarkskerfinu, enda kannski
ekki hægt að ætlast til þess að
samtök þeirra stóru og sterku lýsi
yfir áhyggjum af afdrifum vesa-
linganna sem eru að þvælast fyrir í
greininni. Þó er nú málum þannig
komið að einn af þeim stærstu, og
kannski sá sterkasti, Sigurður Ein-
arsson í Eyjum hefur farið í mál
við ríkissjóð vegna sinna viðskipta.
Nærri má geta hvernig er komið
fyrir félagi sem mínu eftir þessi
ósköp. Þeir sem seldu veiðileyfin
gengu mjög hart fram í innheimtu
þegar svona var komið og hljóta
allir að sjá að erfitt var að fjár-
magna kaup á „engu“.
Viðbrögð forsætis-
ráðherra við dómi
Héraðsdóms eru með
miklum ólíkindum.
Hefur formaður Sjálf-
stæðisflokksins ekki
meiri trú á greind
þjóðarinnar en svo að
hægt sé að segja
henni hvað sem er?
Koma erlend skip í
kippum falli núverandi
lög úr gildi? Koma
engin ný lög í staðinn?
Fer Alþingi varanlega
heim? Þurfa veiði-
heimildir sem þjóðin
sannanlega á að milli-
lenda hjá öðrum en þeim sem nýta
þær? Hefur það eitthvað með
stjórn á heildarafla að gera? For-
sætisráðherra sagði m.a. að allar
veiðiheimildir myndu klárast á
tveimur mánuðum og þjóðin gæti
bara farið í frí til 1. sept. ár hvert.
Kvótakerfið
Pjóðin er klofín í kjölfar
mestu eignatilfærslna
síðan byggð hófst, segir
Eirfkur Böðvarsson.
Því verður trauðla
breytt, en mál er að
linni.
Þetta er ótrúleg framsetning hjá
annars ágætum æðsta talsmanni
ríkisstjórnar landsins. Hvað með
veiðar á rækju, síld, loðnu, karfa
og mörgum fleiri stofnum sem ekki
nást að veiðast árum saman eins
og tillögur gera ráð fyrir þrátt fyr-
ir „uppbyggingu" stofnanna sem
kvótakerfinu er hampað fyrir?
Er mikið af þorski í sjónum eftir
allt saman? Ekki hef ég orðið var
við það. Togarar eiga í vandræðum
með að veiða þorsk þó að örfáir
séu eftir á miðunum. Hvað með
netaveiðina t.d. í haust syðra?
Rækjuveiðar liggja nánast niðri.
Svona má endalaust halda áfram.
Verð á leigukvótum eru svo kapít-
uli út af fyrir sig. Leiga á þorski
115 kr. Verð fyrir fiskinn upp úr
skipi 150 til 170 kr., ýsukvóti á 85,
verð á fískinum til útgerðar
kannski 130-150. Ástandið er ótrú-
legt.
Svo til að kóróna vitleysuna hafa
forystumenn sjómanna þverskall-
ast við að viðurkenna þennan
kostnað við veiðarnar og krefja
kvótalausar útgerðir um að greiða
laun úr heildarverði, svo að allir
menn hljóta að sjá hvernig komið
er. Þeir sem eiga kvóta, s.s. þeir
stærstu, búa svo til fiskverð upp á
kannski 60 til 70 kr. og allt er í
stakasta lagi þar sem ekki er
„sukkað" með kvóta, svo að notað
sé algengt orð um leigu heimilda.
Hvað svo með hagræðinguna? Hún
er óumdeild, segja fræðingarnir.
Er hún svo óumdeild? Tökum
dæmi. Kvóti er fluttur varanlega
frá bæ úti á landi, t.d. Isafirði þar
sem ég er fæddur og uppalinn, og
færður á skip Samherja. Þetta er
eflaust hagræðing hjá Samherja og
sérstaklega þar sem kvótinn bætist
við „skipstjórakvótann" sem þeim
var úthlutað í byrjun. En hvað með
bæinn minn gamla, hver borgar
Ibúðalánasjóði félagslegu íbúðirnar
og skuldir bæjarins sem urðu til
við að byggja upp bæ fyrir 5.000
manns, og svo má einnig segja um
eignir einstaklinga og fyrirtækja
sem verða verðlaus við hagræðing-
una? Hvað með kostnað við að taka
við fólkinu þegar það svo flýr und-
an hagræðingunni suður? Á að
senda þeim sem fengu kvótann
reikninginn? Það hefur enginn
sýnt mér fram á hver niðurstaðan
er, þó ég fari nærri um útkomuna.
Forstjóri FBA (gamli Fiskveiða-
sjóður að hluta) mikill „spútnikk" í
fjármálaheiminum sagði í sjónvar-
psþætti á dögunum að hagræðing-
in verði að ná fram, bæirnir verði
bara að tæmast. Til upprifjunar
skal fólk minnt á að hann keypti
sér bréf um daginn í bankanum
sínum upp á rúmar 100 milljónir,
(bréfin sjálf helsta tryggingin) og
hafa þau hækkað um 40 milljónir
síðan. Hann á sennilega mjög auð-
velt með að setja sig inn í málin
hjá venjulegu fjölskyldufólki sem
situr uppi með eigur sínar. Þátt-
astjórnendur hljóta að keppast við
að spyrja hann næst spjörunum úr
þegar hagræðingarmálin ber á
góma. Þetta er að sögn hinn ágæt-
asti maður, það hefur ekkert með
þetta að gera. Þetta er allt orðið
með ólíkindum.
Ein helsta röksemd kvótamanna
er að fjármálakerfið hrynji þegar
veiðiheimildir verði teknar af „eig-
endum“ sínum, engu megi breyta
varðandi eignarhaldið þess vegna.
Skoðum þessi mál svolítið. En eitt
fyrst. Er þetta einkamál útgerð-
anna? Hvað með fiskvinnsluhúsin
hringinn í kringum landið? Hækka
þau ekki í verði? Hækka ekki skip-
in í verði sem notuð eru við veið-
arnar? Verða þeir sterku ekki
Eiríkur Böðvarsson
Rétt skal rétt vera
MJÖG mikilvægt er,
þegar fjallað er um
jafn viðkvæm mál og
kynferðislegt ofbeldi
gegn bömum, að ekki
sé hallað réttu máli.
Því miður gerir for-
stöðumaður Barna-
vemdarstofu sig sekan
um það í grein, sem
birtist í blaðinu á
þriðjudag, þar sem
hann heldur því m.a.
fram, með vísun til
greina eftir mig um
þetta efni, að ég líti á
kynferðislegt ofbeldi
gegn bömum „sem mál
réttarvörslukerfisins einvörðungu".
Þetta er rangt. Því til stuðnings
leyfi ég mér að vitna til fyrri greinar
minnar um efnið sem birtist í blaðinu
6. janúar sl. Þar segir orðrétt: „Þegar
fjallað er um kynferðisbrot gegn
bömum er mikilvægt að greint sé á
milli hlutverks bamavemdaryfir-
valda annars vegar og lögreglu og
dómstóla hins vegar. I 23. gr. bama-
vemdarlaga er mælt fyrir um það að
barnaverndaryfirvöld skuli aðstoða
bam, sem orðið hefur
fyrir áreitni, ofbeldi eða
öðmm afbrotum, með
ráðgjöf eða meðferð eft-
irþvísemviðá.
Þegar gmnur leikur á
því að barn hafi sætt
kynferðislegri misnotk-
un er bamavemdaryfir-
völdum heimilt og jafn-
vel skylt að kæra það til
lögreglu.
Rannsókn og meðferð
slíks sakamáls er þaðan í
frá í höndum lögreglu og
dómara, eftir því sem
nánar er fyrir mælt í lög-
um um meðferð opin-
berra mála...“ Það liggur þannig ljóst
íyrir að sé mál þess eðlis, að ekki sé
tilefni til að kæra það til lögreglu,
kemur það aldrei til kasta réttar-
vörslukerfisins.
Jafnljóst er að viðtöl, sem starfs-
menn bamavemdaryfirvalda eiga við
barn áður en málið verður að saka-
máli, geta ekki ein og sér orðið við-
hlítandi sönnunargögn og nægt til
sakfellingar í slíku máli samkvæmt
íslenskum réttarfarslögum og Mann-
Barnaverndarmál
Eg hvet þá, sem áhuga
hafa, til þess að kynna
sér greinar mínar frá
6. og 7. janúar sl.,
segir Þdrhildur Lfndal,
áður en þeir gera mér
upp skoðanir í þessum
málum.
réttindasáttmála Evrópu.
Sé ég ekki ástæðu til að elta ólar
við fleiri getsakir, sem fram koma í
íyrmefndri grein forstöðumannsins í
minn garð, en hvet þá, sem áhuga
hafa, til þess að kynna sér greinar
mínar frá 6. og 7. janúar sl., áður en
þeir gera mér upp skoðanir í þessum
málum.
Höfundur er umboðsmaður bnrnu.
Þórhildur Líndal