Morgunblaðið - 16.01.2000, Síða 14

14 SUNNUDAGUR 16. JANÚAR 2000
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Mark Willes, stjórnarformaöur og aðalstjórnandi útgáfufélagsins Ti-
mes Mirror Co., og Kathryn M. Downing, útgefandi Los Angeles Times.
Downing hefur verið harkalega gagnrýnd fyrir þátt sinn í málinu.
Gífurleg reiði braust út áritstjómar-
skrifstofunum þegar sagan var loks á
allra vitorði. Kathryn Downing útgef-
andi birti afsökunarbeiðni í blaðinu
27. október og á fundi með blaða-
mönnum sagði hún skelfilegt að ráð-
vendni dagblaðsins skyldi dregin í
efa. Hún bæri ábyrgð á því skýi sem
hvíldi yflr ritstjóminni og það væri al-
gjörlega óafsakanlegt að hafa komið
ritstjóminni í þessa stöðu. Hún lofaði
að samningur af þessu tagi yrði aldrei
gerður aftur og ákvæðið í samning-
num við Staples Center um árlegt
samstarfsverkefni, báðum til hags-
bóta, yrði fellt úr gildi.
A þessum fundi urðu margir til að
krefjast þess að blaðið léti rannsaka
málið frá upphafi til enda og birti þá
úttekt á síðum blaðsins. Downing
féllst ekki á það og Parks ritstjóri
ekki heldur. Eftir áskomn frá rit-
stjóm snerist Parks hins vegar hug-
ur. Hann fól blaðamanninum og Puli-
tzer verðlaunahafanum David Shaw
að rannsaka málið, en Shaw hafði áð-
ur farið fram á að fá að gera það.
George Cotliar, fyrrverandi ritstjóri
dagblaðsins, tók að sér að ritstýra
skrifunum. Þeir völdu sér sjálfir sam-
starfsmenn til að ganga frá greinun-
um til prentunar. Enginn yfirmanna
Los Angeles Times, ekki Parks rit-
stjóri, Downing útgefandi eða Willes
stjómarformaðm-, fékk svo mikið sem
að sjá textann áður en hann birtist í
blaðinu, hinn 20. desember sl. Svo við-
amikil og opinber úttekt dagblaðs á
því hvað fór úrskeiðis innan eigin
veggja hlýtur að vera einsdæmi, en
lýsir því um leið hve mikið var í húfi.
Areiðanleika Los Angeles Times sem
dagblaðs hafði verið ógnað og beita
varð öllum ráðum til að bæta fyrir
þau mistök, hversu sársaukafullt sem
það yrði.
Sérstaða dagblaða sem
fyrirtækja
í úttekt Davids Shaws kemur fram,
að hjá blöðum, sem stunda vandaðan
fréttaflutning, er lögð mikil áhersla á
að auglýsingadeildir geri sér grein
fyrir sérstöðu dagblaða sem fyrir-
tækja. Ritstjórar New York Times
segja að auglýsingadefidin þar geri
sér grein fyrir að ekkert sé blaðinu,
og þar með öllum defidum þess, mikil-
vægara en að varðveita orðspor þess
sem sjálfstæðs og hlutlauss frétta-
miðils. Trúverðugleiki blaðsins í aug-
um lesenda sé auglýsendum ekki síð-
ur mikfivægur en öðrum og því standi
auglýsingadeildin vörð um hann. Þá
kemur einnig fram, að útgefandi
Washington Post gæti þess að yfir-
mönnum auglýsingadeildarinnar sé
jafn annt um orðspor blaðsins og rit-
stjórum þess. Hins vegar kemur
einnig fram, að á milli auglýsinga-
defida og ritstjóma sé oft togstreita,
sem erfitt getur verið að takast á við.
Vísað er tfi ýmissa atriða, þessu til
stuðnings. Ritstjóri bókatíðinda Los
Angeles Times segist tfi dæmis hafa
fengið ábendingar um að sinna betur
bókum frá útgáfúfyrirtækjum, sem
leggi mildð fé í auglýsingar. Á heima-
síðu Los Angeles Times var sá háttur
hafður á þar til fyrir skömmu, að les-
endur síðunnar gátu tengst beint inn
Otis Chandler, fyrrverandi út-
gefandi Los Angeles Times.
á heimasíðu bókakeðjunnar Barnes &
Noble. Ef þeir fóru þá leið og keyptu
bók, runnu 6% af kaupverðinu til Los
Angeles Times. Þar með átti dagblað-
ið fjárhagslegra hagsmuna að gæta
vegna sölu bóka, sem um leið varpaði
skugga á bókatíðindi þess. Því er ekki
haldið fram, að stjórnendur bókatíð-
indanna hafi látið undan þessum
þrýstingi, en möguleikinn á slíku
nægir til þess að rýra trúverðugleika
blaðsins.
Annað mál, sem Shaw rifjar upp í
úttekt sinni, varðar pistil sem einn
blaðamanna Los Ángeles Times
skrifaði um viðskipti manns við bíla-
sölu. Áður en pistillinn birtist sendi
bílasalan tölvupóst til auglýsinga-
deildar, þar sem kvartað var undan
ágengum spumingum blaðamanns-
ins. Pósturinn var sendur til Parks
ritstjóra, sem sendi hann áfram til
undirritstjóra, en hann sagðist hafa
gert það eingöngu til þess að kannað
yrði hvort blaðamaðurinn hefði komið
ófaglega fram. Þegar pistillinn var tfi-
búinn taldi undirritstjórinn, og Parks
raunar líka, að hann ætti ekki að birt-
ast, þar sem þeir sæu ekki tilganginn
með honum og skrifin væru ekki rétt-
lát. Blaðamaðurinn hótaði að hætta
að skrifa reglulega pistla og skýra frá
málinu opinberlega, ef pistillinn birt-
Angeles Times.
ist ekki. Hann var birtur, með nokkr-
um breytingum, en blaðamaðurinn
var sannfærður um að reynt hefði
verið að stöðva birtinguna vegna
hagsmuna auglýsanda, þótt ritstjórar
segi annað. Þetta mál kom upp á yfir-
borðið á ný eftir að Staples Center
málið varð á allra vitorði.
Staples Center aflaði
auglýsinga
Blaðamönnum á Los Angeles Tim-
es og þótt víðar væri leitað þótti nógu
alvarlegt í sjálfu sér að blaðið hefði
samþykkt að deila ágóðanum af
sunnudagsblaðinu með umfjöllunar-
efni blaðsins. Hins vegar kom í ljós,
við úttekt Davids Shaws, að málið var
jafnvel enn alvarlegra. Staples Cent-
er hafði til dæmis lagt sitt lóð á vogar-
skálamar við öflun auglýsinga í blað-
ið. Eigendur miðstöðvarinnar höfðu
samband við styrktaraðila sína og
hvöttu þá til að auglýsa í blaðinu.
Blaðamenn dagblaðsins segja að
þessi afskipti Staples Center hafi ekki
aðeins gefið öðrum fyrirtækjum tfi
kynna að Staples Center ætti fjár-
hagslegra hagsmuna að gæta við út-
gáfuna, heldur einnig að miðstöðin
hefði hönd í bagga með því efni sem
birtist, eða væri a.m.k. sannfærð um
að efnið yrði ekki neikvætt.
Auk þessa ritaði forstjóri miðstöðv-
arinnar bréf, sem dagblaðið sendi til
væntanlegra auglýsenda ásamt öðr-
um gögnum. I bréftnu hvatti hann
móttakendur tfi að auglýsa í um-
ræddu sunnudagsblaði. Aðstoðarfor-
stjóri Staples Center bætti um betur,
því hann sendi 50 bréf til allra verk-
taka og undirverktaka, sem unnu við
byggingu íþróttamiðstöðvarinnar,
þar sem hann sagði að blaðið væri
gefið út til að auglýsa opnun mið-
stöðvarinnar. Hann bað verktakana
að kaupa auglýsingu í blaðinu og að
hvetja undirverktaka sína og birgja
til að gera slíkt hið sama.
Blaðamenn Los Angeles Times
sögðu að þessi hvatningarorð aðstoð-
arforstjórans hefðu enn svert orðspor
dagblaðsins. Staples Center hefði
ráðið þessa verktaka í vinnu og greitt
þeim laun fyrir, en síðan hvatt þá tfi
að eyða hluta þeirra peninga í auglýs-
ingar, sem Staples Center hagnaðist
á. Þetta mætti túlka sem bakgreiðsl-
ur og að Los Angeles Times tæki þátt
í peningaþvætti.
Múr og „mannleg mistök“
Hinn hefðbundni Múr, sem hefur
skilið að auglýsingadeildir og rit-
stjómir dagblaða, hefur víða látið á
sjá á undanfömum árum og hefur
ekki þurft nýja yfirmenn með
sprengjuvörpu tfi. Dagblöð eru sífellt
að leita nýrra leiða til að auka út-
breiðslu sína, en til þess þarf peninga.
Vandinn, sem Staples Center útgáfan
olli Los Angeles Times, er fjarri því
að vera bundinn við það blað. í byrjun
síðasta árs fjallaði fagritið Columbia
Joumalism Review, sem gefið er út af
blaðamannaháskólanum innan Col-
umbia-háskóla í New York, um Múr-
inn og afleiðingar þess að brjóta hann
niður. Þar ritaði William F. Woo,
íýrrverandi ritstjóri St. Louis Post-
Dispatch og núverandi kennari í
blaðamennsku við tvo af þekktustu
háskólum Bandaiíkjanna, Berkeley
og Stanford, grein sem hét ,y\f hverju
Willes hefur rangt fyrir sér“. í grein-
inni fjallar Woo um það yfirlýsta
takmark þáverandi útgefanda „Los
Angeles Times“ að ijúfa Múrinn.
Woo vísar til þeirra ummæla tveggja
yfirmanna fréttadeildar Los Angeles
Times, Jeffrey Kleins og Michaels
Parks, að ráðvendni starfsmanna
dagblaðsins muni tryggja að fréttum
verði aldrei hagrætt af viðskiptaleg-
um ástæðum. Woo segir þessa röks-
emd ekki skipta máli, enda efaðist
enginn um heiðarleika þessa fólks.
„Þetta er ekki spuming um hvort
fólkið sem stýrir Times gerir það af
heiðarlegum ásetningi, heldur hvort
það kerfi, sem Wfiles hefur komið á,
er gott fyrir blaðið og hvort það ætti
að vera öðrum blöðum fyrirmynd,“
segirWoo.
Hann vísar til þess, að starfsmaður
auglýsingadeildar dagblaðsins hafi
orðið uppvís að því að spytja blaða-
mann á viðskiptakálfi blaðsins hvort
tiltekin fréttatilkynning gæti ekki
birst á ákveðinni síðu. „Þessi starfs-
maður hlaut ávítur og atvikinu var
vísað á bug sem „mannlegum mistök-
um“. „Hvi er ég ekki sannfærður?"
spyr Woo. „Hefðu þessi mistök getað
átt sér stað á meðan gamla kerfið var
við lýði? Ég efast um það. Nýja kerf-
ið, sem miðstýrir ritstjóm og auglýs-
ingum, hlýtur að auka líkumar á
„mannlegum mistökum“. Ef fólk
gengur að því sem vísu að enginn
Múr sé lengur til, þá flytur það gildi
sín, menningu, forsendur og vanda-
mál yfir þau mörk, sem áður vom sett
til að koma í veg fyrir slíkt. Hvað ger-
ist ef upp koma aðstæður, sem era
ekki eins augljóslega óviðeigandi og
þetta dæmi; þegar ágreiningurinn
snýst um að sætta misjafnar skoðanir
og lausnin felst í málamiðlun? Það er
barnalegt að halda því fram, að hægt
verði að einangra fréttalegar ákvarð-
anir frá ófréttalegum sjónarmiðum,
þegar vinnuumhverfið er raglings-
legt, eins og það gæti orðið á Times.
Woo lýkur grein sinni á þeim orð-
um, að breytingar þær sem Willes
hafi komið á innan dagblaðsins séu til
ills. „Þrátt fyrir það mun blaðamenn-
skan halda velli. Við höfum áður glímt
við slæmar hugmyndir af þessu tagi
innan fagsins, en gömul gildi munu
standa þær af sér; mikið sjálfstæði,
einlæg þjónusta við almenning og
barátta fyrir gildi frétta, sem við
þurfum ekki aðeins að verja fyrir
andstæðingum okkar, heldur ekki
síður samherjum, sem vilja skipa
þessum gildum skör lægra, þynna
þau út og þrengja og breyta þeim í
eitthvað sem hæfir tíðarandanum
betur. Breyta í eitthvað minna, eitt-
hvað sem hefur ekki annan tilgang en
að fylla dálitla eyðu í lífi lesenda. Það
hefur ávallt verið erfitt að standa vörð
um þessi gildi. Ég vildi aðeins óska að
Times hefði ekki gert þá baráttu enn
erfíðari,“ segii’ Woo í greininni, sem
var birt 10 mánuðum áðm- en Staples
Center hneykslið skók Los Angeles
Times.
Otrúleg-a heimskulegt
og ófaglegt
Woo reyndist svo sannarlega sann-
spár um hætturnar, sem leynast í
hverju horni þegar Múrinn er rofinn.
Annar maður, sem stóð enn nær Los
Angeles Times, skóf heldur ekki utan
af hlutunum þegar Staples Center
málið upplýstist. Það var Otis Chand-
ler, sem var útgefandi dagblaðsins frá
1960 til 1980, en fjölskylda hans á
stærstan hlut í blaðinu. Honum er
fyrst og fremst þakkað, að Los Angel-
es Times er það virta stórblað sem
raun ber vitni. Átta dögum eftfr að
skýrt var frá málinu opinberlega
sendi hann yfirlýsingu til dagblaðs-
ins, þar sem hann réðst harkalega að
Mark Willes stjómarformanni og
Katryn Downing útgefanda. I fyrsta
lagi sagði hann ekki hægt að reka
stórblað eins og Los Angeles Times
ef við stjómvölinn sæti fólk, sem hefði
alls enga reynslu af rekstri dagblaða.
Þá sagði hann meðhöndlun Staples
Center málsins ótrúlega heimskulega
og ófaglega, hún væri hneykslanlegt
klúður, sem væri mesta ógnun við
framtíð og vöxt blaðsins, sem hann
hefði upplifað á þeirri hálfu öld sem
hann hefði tengst blaðinu. Hann
kvaðst ekki geta ímyndað sér alvar-
legri aðstæður en ef dagblað glataði
trúverðugleika sínum í samfélaginu,
hjá lesendum, auglýsendum og eig-
endum. Missti dagblað virðingu sína
og trúverðugleika væri skaðinn óbæt-
anlegur.
Yfirmenn Los Angeles Times segj-
ast hafa lært af þessum mistökum og
hafa beðist afsökunar á síðum blaðs-
ins. Þá hefúr blaðið einnig birt gnmd-
vallarreglur, sem það hefur sett sér
eftir hneykslið. Megininntakið í þeim
grundvallarreglum er að ritstjóminni
skuli ávallt búnar aðstæður til að
starfa sjálfstætt, með hag lesenda í
huga, og að dagblaðið muni gæta þess
að halda sig fjarri öllu viðskiptasam-
starfi, sem geti ógnað trúverðugleika
þess.
Dagblaðið hefur einnig í hyggju að
halda námskeið fyrir starfsmenn
sína, þar sem grandvallaratriði blaða-
mennsku verða skýrð og raunar ætl-
ar fjöldi dagblaða í Bandaríkjunum
að nota tækifærið og gera slíkt hið
sama. Sumfr hafa raunar á orði að
Staples Center hneykslið hafi gefið
blaðamönnum kærkomið tækifæri til
að endurreisa Múrinn, sem svo víða
hafi kvamast úr.
Slegið á höndina
sem fæðir
í úttekt sinni fjallar David Shaw
um þann grandvallarmun, sem er á
útgáfu dagblaðs og öðrum fyrirtækja-
rekstri. „Flest fyrirtæki leitast við að
uppfylla óskir viðskiptavina sinna.
Vandað dagblað veitir viðskiptavin-
um sínum, - lesendum -, það sem rit-
stjórar álíta að þeir þurfi til að geta
tekið upplýstar ákvarðanir sem þjóð-
félagsþegnar og neytendur, jafnvel
þótt lesendur vilji ekki endilega þær
upplýsingar." Shaw vísar til þess að
fjöldi dagblaða hafi þurft að líða fyrir
þessa afstöðu sína, t.d. hafi meirihluti
lesenda ekkert kært sig um að lesa
um réttindabaráttu svartra á sjötta
og sjöunda áratugnum og blöð sem
hafi stutt þá baráttu hafi orðið fyrir
miklu aðkasti og jafnvel orðið gjald-
þrota. Sama hafi verið uppi á tening-
num vegna annarra mála, allt frá
mótmælum vegna Víetnamstríðsins
að Watergate-málinu, sem velti for-
seta Bandaríkjanna úr sessi. Blöðin
hafi ekki haft viðskiptalega hagsmuni
sína í huga, heldur þá skyldu sína að
fræða lesendur. Hann segir: „Þetta er
ef til vill sá eiginleiki sem skilur dag-
blöð frá öðram fyrirtækjum, þessi
vilji og skylda til að slá á höndina sem
fæðir þau.“
UTSAL
Jakkar frá.......................kr. 5.000
Buxur frá ......................kr. 1.800
Blússur frá ....................kr. 1.800
Pilsfrá..........................kr. 1.800
Opið í dag, sunnudag, frá kl. 13 til 17 ,
NÝTT KORTATÍMABIL

Reykjavíkurvegi 64, sími 565 1147.