Morgunblaðið - 20.02.2000, Blaðsíða 50

MORGUNBLAÐIÐ
50
SUNNUDAGUR 20. FEBRÚAR 2000
HUGVEKJA
ÍDAG
Eyjan hvíta og
þjóðarvonin
A morgni 19. aldar girðir hafís hálft
landið frá miðgóu fram undir Jónsmessu.
Stefán Friðbjarnarson rifjar upp
herhvöt Jónasar Hallgrímssoar:
„Veit þá engi að eyjan hvíta á sér
enn vor, ef fólkið þorir...“
Alþingishúsið við Austurvöll, einnig Dómkirkjan.
19. öldin hófst hér á landi með
veðravítum. Hafís girti hálft landið.
Ósköpin hófust 11. marz 1801 með
stórhríð um land allt. Fádæma vetr-
arríki fór í hönd með sífelldum stór-
hríðum, frostum og ísalögum. Vest-
fírðir og Norðurlandshafnir fylltust
af hafís. Girti ísinn land allt frá
Barðastrandarsýslu að vestan til
Reyðarfjarðar að austan.
Harðræði þetta stóð linnulítið frá
miðgóu fram undir Jónsmessu. í
öldinni sem leið segir m.a.: ,Á góu-
þrælinn (1801) var ofsalegt
áhlaupaveður, og fórust þrjú skip
úr Höfnum með 15 manns, bátur úr
Garði með tveimur mönnum og
annar af Vatnsnesi, einnig með
tveimur mönnum. Hinn 3. apríl
fórst skip úr Keflavík undir Jökli
með níu mönnum. Á föstudaginn
langa fórst skip úr Rifi eða af Hell-
issandi með átta mönnum... Ýmsir
menn urðu úti við fé eða á milli
bæja, sumir með allri hjörð sinni."
Þannig hófst 19. öldin. Árið
næsta, 1802, var litlu skárra. „Víð-
ast hvar vetur í landi fram yfir 20.
júní... Sumstaðar á Vestfjörðum
komu tún ekki undan snjó fyrr en í
endaðan júní... I Fljótum var kúm
fyrst hleypt út viku af júlí.“
Það syrti í fleiri ála. Með kon-
ungsbréfi árið 1801 var ákveðið að
hinn fornfrægi biskupsstóll á Hól-
um í Hjaltadal, þá 700 ára gamall,
skyldi lagður niður og allar eigur
hans seldar. Sama dóm fékk Hóla-
skóli, sem hátt reis í í slands sögu
fyrr á tíð. ísland var gert að einu
biskupsdæmi og einn latínuskóli úr
tveimur. í júnímánuði 1802 vóru
flestar jarðir Hólastóls boðnar upp,
þar á meðal Hólastaður sjálfur.
Þessar ráðstafanir vóru fyrst og
fremst gerðar í spamaðarskyni,
enda hart í ári. En Norðlendingar
vóru sárt leiknir, sviptir bæði bisk-
upsstóli og latínuskóla.
Ekki er langt liðið á 19. öldina
þegar enskt víkingaskip leggur að
landi í Hafnarfriði (ágúst 1908).
Áhöfn þess hirðir konungs-
fjárhirzluna úr höndum landfógeta.
Ári síðar (júm' 1909) gengur fá-
mennur flokkur „Jörundar hunda-
dagakonungs" á land í Reykjavík og
lýsir því yfír að danskur myndug-
leiki sé upp hafínn á íslandi. Veldi
hundadagakóngs stóð stutt, hrundi
í endaðan ágúst sama ár. Al-
darhátturinn var annar á morgni
niðdimmrar 19. aldar en á „gullöld"
þjóðarinnar, 930 til 1272. Harðæri
veðravíta og erlends valds léku
hana grátt.
Sitt hvað gerðizt þó á þessum
dimmu árum sem vísaði veg til betri
tíðar. Listaskáldið góða, Jónas
Hallgrímsson, og fleiri Fjölnis- og
hugsjónamenn orktu kjark í þjóð-
ina. Þeir hétu á hana að standa vörð
um móðurmálið, hornstein íslenzks
þjóðemis og þjóðarvitundar. ,Ást-
kæra ylhýra málið og allri rödd
fegra.“ Þau vóra áherzluorð lista-
skáldsins góða. Það varð ogþjóð-
inni til giftu að hingað kom á þess-
um tíma danskur Islandsvinur,
Rasmus Kristján Rask, málfræð-
ingur, sem talaði íslenzku sem inn-
lendur væri. Hann hvatti þjóðina til
að standa vörð um móðurmálið og
þjóðmenningu sína.
I myrkri þessarar dimmu aldar
sezt herhvöt listaskáldsins að í hug-
um og hjörtum landsmanna:
Veit þá engi að eyjan hvíta
á sér enn vor, ef fólkið þorir,
Guði að treysta, hlekki hrista,
hlýða réttu, góðs að bíða;
fagur er dalur og fyllist skógi
og frjálsir menn, þegar aldir renna;
skáldið hnígur og margir í moldu
með honum búa - en þessu trúið!
Alþingi var endurreist sem ráð-
gefandi þing 1845 og sem löggjafar-
þing 1875. Arið áður, 1874, fögnuðu
Islendingar þúsund ára byggð í
landinu, og fengu úr hendi konungs
nýja stjómarskrá, sem var stór áf-
angi á langri vegferð til heimast-
jórnar (1904), fullveldis (1918) og
lýðveldis (1944). Fullveldisgangan
var hafin.
íslendingar geta horft ánægðir
um öxl til baráttusögu sinnar. Bar-
áttunnar fyrir fullveldi og frelsi
þjóðar og þegna. Það er á hinn bóg-
inn rík ástæða fyrir þá að slá ramm-
gerða skjaldborg um hornstein
menningarlegs og stjórnarfarslegs
sjálfstæðis þjóðarinnar, móðurmál-
ið, sem á í vök að verjast fyrir ásókn
stórra erlendra málsamfélaga, eink-
um enskunnar, á þeirri fjarskipta-
og fjölmiðlaöld sem við lifum.
.Ástkæra ylhýra málið“ og
menningararfleifðin, sem það
geymir, er enn sem fyrr megin-
röksemdin fyrir fullveldi íslenzkrar
þjóðar - og dýrmætasta sameign
hennar. Vegvísir sá er listaskáldið
gaf þjóð sinni vegur jafnvel enn
þyngra í komandi tíð en liðinni. Við
verðum að trúa því að landið okkar
og þjóðin okkar eigi sér enn vor, ef
fólkið þorir; þorir að treysta „Guði
vors lands“, þorir að varðveita
kristna menningararfleifð sína, þor-
ir að hrista hlekki þess sem er rangt
og mannskemmandi, þorir að hlýða
kalli mannúðar og miskunnsemi,
þorir að rækta með sér þegnskap
og náungakærleika. Lýðræðið og
kristindómurinn, þingræðið og
kirkjan eru hornsteinar farsællar
framtíðar.
VELVAKAJVDI
Svarað í síma 569 1100 frá 10-12 og 13-15
frá mánudegi til föstudags
Mannvernd og
mannanna mein
FYRIR margt löngu efndu
sunnlenskir bændur til
hópreiðar gegn komu sim-
ans. En þótt broslegt þyki
nú höfðu þeir það sér til af-
sökunar að vera í góðri trú.
En nú hafa þeir bændur
eignast meðreiðarsveina,
fólk sem sem fylkt hefur
liði gegn starfi Islenskrar
erfðagreiningar. Sárast
svíður manni að þar skuli
læknar fara fremstir í
flokki, menn sem ætla
mætti að fögnuðu hverri
viðleitni til framfara í
læknavísindum en legðu
ekki á hana dauða hönd.
Þeir sem einhvern tíma
hefur orðið misdægurt eru
sér afar meðvitaðir um þýð-
ingu þess að þróuð séu ný
lyf og Iækningaaðferðir.
Mörg hver eigum við
læknavísindunum fjör að
launa og margir sem nú eru
veikir biðja þess líka heitt
með sínum nánustu að
lækning finnist á sjúkdómi
þeirra. Margir eygja þeir
von í starfi Islenskrar
erfðagreiningar, einu
merkasta framtaki á sviði
læknavísinda í sögu þessa
lands og þótt víðar væri
leitað.
Allir, sem kæra sig um,
vita að upplýsingar úr
sjúkraskýrslum eru trygg-
ar í gagnagrunninum. Þó
hefur tekist að fæla hálfan
annan tug þúsunda manna
frá þátttöku í honum og sér
hver maður, ekki síst lækn-
ar og háskólamenn, hversu
skaðlegt það er að spilla
þannig gmnni sem byggja
skal vísindarannsóknir á.
Um klámhögg kvótaban-
ans og nóta hans er það eitt
að segja að margur verður
af aurum api. Hins vegar á
Pétur Blöndal alþingismað-
ur skilið lof fyrir skynsam-
leg og umfram allt mann-
holl rök sín í þessu máli.
Leggjum þeim lið sem
bæta vilja líf okkar og af-
komenda en sláum ekki
vopnin úr höndum þeirra.
Guðmundur Þorsteins-
son, 011042-3769.
Sælt verði fólkið
NÚ er ég ein(n) af þeim
sem koma færandi hendi
með póstinn heim til þín.
Þarf oft að fara vegleysur á
veturnar með póstkerru(r)
í eftirdragi, og að gera allt
mitt besta til að pósturinn
komist til skila. En því mið-
ur er einn hængur á, fólk
gleymir að tilkynna búset-
uskipti til Hagstofu og Is-
landspósts. Því miður er
það þannig að það eru allt
of margir skussar sem
trassa að tilkynna aðset-
ursskipti, þannig að við
póstarnir erum að fara með
póst margoft í sum hús á
sömu manneskjuna, sem að
er jafnvel flutt fyrir ári og
enginn í því húsi sem að
viðkomandi bjó í veit nýja
heimilisfangið, og Hagstof-
an hefur ekki hugmynd um
hvar þessi manneskja er
stödd i veröldinni, hvað þá
Islandspóstur. Við (póst-
arnir) lendum í því að vera
skömmuð fyrir þessa slóða,
sem að geta ekki tilkynnt
sig á nýtt heimilisfang,
vegna þess að við erum að
koma aftur og aftur með
póst á þessa(r) tilteknu
manneskju(r). Þannig að
það safnast upp póstur á
þessa slóða í húsum svo
ekki sé minnst á fjölbýlis-
húsin.
Með fyrirfram þökk frá
öllum bréfberum með von
um betri merkingar.
Orn Ingólfsson,
Seilugranda 2, Rvík.
Tapad/fundið
GSM-sími týndist
GSM-sími Nokia 6110,
týndist á Nell/s sl. laugar-
dag. Skilvís finnandi hafi
samband í sima 587-9495
eða 557-6568.
SKAK
Umsjún llelffi Áss
Grélar.ssmi
, 2 E ^ í ísrael var hald- ið geysisterkt at- skákmót í byrjun febrúar sem kallað var minningarmót
|i ( 11 llf
Ji á
jj 81 MMM IMi Wydra. Staðan er frá því móti og er á milli Peter Svidler, hvítt, og Lev Psak- his. 29.Df5! Hxe8
W fk (

hab háh 30. DI7 + og svart- ur gafst upp enda mát eftir: 30...Kh7 31. Rxe8.
■ ■ B
Hvítur á leik.
Auðvitað elska ég þig ennþá. Ég er bara að hvíla
mig í smástund.
Víkverji skrifar...
Reykingar eru Vikverja mjög á
móti skapi og hann hefur oft
býsnast yfir þessum ósið. Bæði er
hættulegt að reykja og óþrifnaður
því samfara.
Auglýsingaherferð Tóbaksvarnar-
nefndar upp á síðkastið hefur vakið
mikla athygli, enda staðreyndir
málsins dregnar fram með heldur
ógeðfelldum hætti, svo ekki sé meira
sagt. En Víkverji er engu síður
ánægður með auglýsingamar og hef-
ur einmitt áður hvatt til þess að slík-
um aðferðum væri beitt.
Viðbrögð fólks við auglýsingunum
hafa verið mjög mikil, að sögn Þor-
gríms Þráinssonar, framkvæmda-
stjóra Tóbaksvarnamefndar. Hann
segir viðbrögðin að mestu hafa verið
jákvæð en neikvæð viðbrögð hafi
engu síður einnig komið fram. „Kona
sem reykti benti t.d. á að böm sín
væru svo hrædd um að hún myndi
deyja að hún fengi engan frið og líkti
auglýsingunum við ofsóknir," er haft
eftir Þorgrími í Morgunblaðinu í vik-
unni. Víkverji undrast reyndar ekki
að böm umræddrar konu óttist að
hún deyi ef hún heldur áfram að
reykja. Staðreyndir málsins eru ein-
faldlega þær að líkurnar á ýmsum
sjúkdómum - flestum lífshættuleg-
um - em meiri hjá reykingafólki en
öðram. Vonandi getur umrædd kona
hætt að reykja, sín og bamanna
vegna.
xxx
Víkverji fékk á dögunum sent
fréttabréf Vildarklúbbs Flug-
leiða, þar sem var að finna upplýs-
ingar sem hann mundi ekki eftir að
hafa séð áður en snertir eflaust
marga. Klausan er svohljóðandi:
„Frá og með 1. apríl 2000 hafa fé-
lagar í Saga Business Club ekki að-
gang að Betri stofum SAS nema þeir
séu að ferðast á Saga Business Class.
Breyting þessi á einnig við um Silfur-
félaga Euro-Bonus sem og alla Silf-
urfélaga samstarfsaðila SAS.
Á sama tíma verður sú breyting að
allir korthafar verða að eiga áfram-
haldandi flug með SAS eða með ein-
hverjum af þeirra fjölmörgu sam-
starfsaðilum til að fá aðgang að Betri
stofum SAS.“
XXX
Umræða um fátækt hefur verið
talsverð í þjóðfélaginu undan-
farið og utandagskráramræða var
meðal annars um málefnið á Alþingi í
vikunni. í janúarhefti blaðsins Hjálp,
sem Rauði kross íslands gefur út,
rakst Víkveiji á umfjöllun um fá-
tækt, þar sem meðal annars var að
finna eftirfarandi klausu sem vakti
athygli hans. Fyrirsögnin var: Sömu
grannþarfir hjá Jóni og séra Jóni.
Síðan segir: ,Á alþjóðaráðstefnu
Rauða krossins og Rauða hálfmán-
ans í nóvember hélt Anna Þrúður
Þorkelsdóttir, formaður Rauða kross
Islands, erindi um fátækt í heiminum
þar sem fram kom að þriðjungur
mannkyns býr við örbirgð. „Það fór
nú nokkur þytur um salinn þegar ég
sagði að heimurinn eyddi 150 mil-
Ijónum bandaríkjadollara á ári til að
aðstoða við alnæmi í Afríku en 26
milljörðum bandaríkjadollara á ein-
um mánuði í sprengjuárásir í Júg-
óslavíu. Ég held að einn aðalvígvöll-
urinn nú sé fátæktin og örbirgðin."
Anna Þrúður segir svo: „Hér á
landi er ekki örbirgð ... en ákveðnir
hópar búa við fátækt. Tekjur margra
bótaþega era til dæmis um 60 þús-
und krónur. Það getur hver maður
séð að þetta fólk má ekki verða fyrir
miklum skakkaföllum. Bætumar hjá
okkur og lægstu launin era skelfilega
lág. Maður lifir ekki eða deyr - og
deyr alls ekki því það kostar að lág-
marki 140 þúsund að koma sér ofan í
jörðina - fyrir 60 þúsund krónur á
mánuði." Hún segir bilið milli ríkra
og fátækra fara breikkandi hér á
landi og telur það alvarlegan löst á
þjóðfélaginu. Nauðsynlegt sé að
hækka skattleysismörk og greiða
mannsæmandi bætur. „Grannþarfir
hvers einstaklings breytast ekki eftir
því hvort hann er Jón eða séra Jón.
Ein ríkasta þjóð heims verður að
greiða bætur og lágmarkslaun sem
ekki þarf að skammast sín fyrir.“
Víkverji getur ekki annað en tekið
undir þessi orð formanns Rauða
kross íslands.
XXX
Kvikmyndahúsin breyttu sýning-
artímum sínum á föstudaginn. í
stað sýninga kl. 15, 17, 19, 21 og 23
hefjast þær kl. 14, 16, 18, 20 og 22.
Margir kunna breytingunum eflaust
vel, til dæmis ein vinkona Víkverja
sem sendi honum bréf í tilefni breyt-
inganna. Hún gleðst af annarri
ástæðu en flestir og skrifaði m.a.:
„Ég hlakka mikið til þegar ég, bíó-
rottan, get farið að fara í bíó kl. átta á
kvöldin. Ástæða þess er náttúrlega
fjarska persónuleg... ég er nefnilega
með sykursýki, og eins og þú kannski
veist þá þarf fólk eins og ég að borða
lítið í einu, oft og reglulega. Þar á of-
an þarf ég að sprauta mig nákvæm-
lega hálfri klukkustund áður en ég
borða og best er ef maður sprautar
sig á nokkurn veginn sama tíma sól-
arhringsins. Sjöbíó hefur þess vegna
hentað mér illa, því alla jafna era
matmálstímar á mínum bæ á tímabil-
inu hálfsjö til hálfátta (níubíó hentar
mér ekki betur því eftir hlé dreg ég
bara ýsur). Ég vona að þessir nýju
tímar hljóti góðar viðtökur og að fólk
verði ánægt með þetta.“