Morgunblaðið - 24.02.2000, Qupperneq 40

MORGUNBLAÐIÐ
40 FIMMTUDAGUR 24. FEBRÚAR 2000
'7~'..
Ki óll og
hvítt
Tímabœrt er að endurskoða stefnuna í
áfengismálum, m.a. vegnaþess að nú-
verandi stefna hefur algjörlega brugðist.
Eða heldur einhverþví fram í alvöru að
/
drykkjusiðir Islendinga séu viðunandi?
Rónamir í ensku borg-
inni Liverpool eru
þeir kurteisustu sem
ég hef nokkum tíma
hitt. „Nó sör, þetta
er of mikið,“ sagði fyrst einn og
síðar annar þegar ég hugðist færa
hvoram þrjú, fjögur eða fimm
pund að gjöf í smámynt - man ekki
nákvæmlega hve mikið.
Þeir sátu í göngugötu þar sem
meðal annars er að finna hinn
þekkta Cavem klúbb, sem Bítl-
arnir gerðu frægan. Þetta var ekki
í fyrsta skipti sem ég læt smápen-
inga af hendi rakna til þeirra sem
minna mega sín, og engin ástæða
til að gorta af því, en ástæða þess
að minnst er á atvikið er að ég
mundi ekki eftir að hafa fengið
slík viðbrögð áður. Mér láðist að
spyrja hvort breska þingið hefði ef
til vill samþykkt eitthvert hámark
ifinunoc semmenní
þessaristétt
mættu þiggja
afhverjumog
einum, en
Eftir Skapta
Hallgrímsson
fannst það svo sem ekki líklegt.
Forsjár-hyggjan er líklega ekki
svo mikil í Bretlandi. Þingið hefði
þá líklega gengið alla leið og sam-
þykkt bann við rónum. Blessaðir
mennirnir hafa sjálfsagt bara ekki
viljað hafa of mikið handa á milli í
einu; talið að þá færa þeir að eyða
í einhverja bölvaða vitleysu. Best
að eiga ekki meira en fyrir bita og
einum bjór í einu, hafa þeir ef til
vill hugsað með sér. Og þó; maður
veit aldrei upp á hverju þingmenn
taka. Gæti það verið? Og blessaðir
rónarnir svo heiðarlegir að þeir
treysti sér ekki til að brjóta lög?
Sjaldnast er gaman að umgang-
ast fyllibyttur, hvort sem þær eru
útigangsmenn eður ei. Og ekki er
'y gott að segja til um hvers vegna
Pétur verður ofdrykkjumaður en
ekki Páll. Mér finnst Uklegra að
ástæðan sé genetísk en rekja megi
hana til þess að Pétur hafi átt
heima nær áfengisverslun bæjar-
ins eða að hann hafi jafnvel alist
upp í einhveiju útlandinu þar sem
áfengi fæst í matvöruverslunum.
Tel meira að segja sennilegra að
hjá foreldram Páls hafi vín verið
einstaka sinnum á borðum með
góðum mat - jafnvel oft - og fólkið
að auki dreypt á sterku víni við og
við. í hófi vitaskuld. Að hann hafi
sem sagt ekki alist upp við að
áfengi væri forboðinn ávöxtur;
fyrirbæri sem hann mætti aldrei
nokkum tíma snerta, heldur
nokkuð sem teldist sjálfsagður og
eðlilegur hlutur.
Mér hugkvæmdist heldur ekki
að spyrja hvort rónarnir í Liver-
pool hefðu hugsanlega fæðst og al-
ist upp í áfengisverslun eða á vín-
búgarði. Eða hvort forfeður þeirra
hefðu slæma reynslu af því að eiga
of mikla peninga. Eins og allir vita
getur það verið stórvarasamt.
Fimm þingmenn Samfylkingar-
innar hafa nú gerst svo djarfir að
leggja fram þingsályktunartillögu
þar sem lagt er til að skipuð verði
nefnd til að endurskoða reglur um
sölu áfengis svo heimila megi sölu
á léttum vínum og bjór í matvöra-
verslunum hérlendis. Einnig er
lagt til að nefndin athugi hvort
unnt sé að hafa áhrif á neysluvenj-
ur Islendinga með breyttri verð-
lagningu á áfengi og aðgengi að
^ léttum vínum og bjór.
Fyrsti flutningsmaður, Lúðvík
Bergvinsson, sagði í framsögu
sinni að eðlilegt væri að menn
veltu því fyrir sér hvort ekki væri
tímabært að endurskoða stefnu í
áfengismálum. Auðvitað er það
löngu tímabært, meðal annars
vegna þess að sú stefna sem ríkt
hefur hérlendis síðustu áratugi
hefur algjörlega bragðist. Stefnan
er gjaldþrota vegna þess að hún
hefur sannanlega ekki leitt til þess
að fólk umgangist vörana af var-
kámi eða skynsemi. Þvert á móti
hafa drykkjusiðir íslendinga verið
þeim til háborinnar skammar,
bæði hér heima og erlendis, eins
pg allir vita. Neysluvenjur sumra
íslendinga hafa reyndar breyst
hin síðari ár, góðu heilli, m.a.
vegna aukinnar umræðu og
fræðslu og jafnvel vegna þess að
aðgengi er orðið betra, en betur
má ef duga skal. Breytingin tekur
tíma, ég viðurkenni það, en áfengi
er staðrejmd og verður ekki bann-
að og þvi er það betri leið að reyna
að kenna fólki að umgangast
áfengi en að landinn haldi áfram
að misnota það með þeim tilþrif-
um sem raun ber vitni. Því ber að
fagna tillögunni, ekki síst vegna
þeirrar hugmyndar að nefndin at-
hugi hvort hægt sé að hafa áhrif á
neysluvenjurnar.
Nokkrir þingmenn lýstu sig
strax algjörlega andvíga tillögu
fimmmenninganna eins og búast
mátti við en aðrir virðast henni
fylgjandi. Spennandi verður að sjá
hver afdrif hennar verða. Vonandi
kemur tillagan til atkvæðagreiðslu
en sofnar ekki í nefnd eins og
kunningi minn og áhugamaður um
störf Alþingis fullyrti reyndar
strax í gær að væri líklegast. Og
þegar þar að kemur verður spenn-
andi að sjá og heyra hver rök
verða með og hver á móti tillög-
unni. Hvort forsjárhyggja ræður
þar ferðinni eða einhver önnur nú-
tímaleg sjónarmið. Eða hvort til-
lagan verður jafnvel felld í því
skyni að koma í veg fyrir að hægri
sinnaðir íslendingar komi til með
að hagnast á því að selja áfengi í
framtíðinni!
Það er auðvitað sanngimismál
að fólk alls staðar á landinu hafi
sömu möguleika á að nálgast vín í
verslunum. Hvernig má það vera
að sums staðir þurfi fólk að aka
langa leið til að kaupa áfengi? Og
hver era rökin fyrir því að einung-
is þeir sem fá greidd laun frá hinu
opinbera séu til þess færir að selja
vín í verslunum? Væri kannski
réttast að hinir fjölmörgu bar-
þjónar landsins verði allir settir á
launaskrá ríkisins?
Þessum spumingum er ekki
hægt að svara og vígið raunar fyr-
ir löngu fallið. Þegar Jón Jónsson
á Dalvík nær í sparifötin sín í fata-
hreinsunina getur hann nefnilega
gripið með sér rauðvínsflösku eða
bjórkippu í leiðinni, ef hann langar
til. Og frænka hans á Húsavík get-
ur að sama skapi farið í „kjól og
hvítt“-leiðangur: náð í kjólinn sinn
í fatahreinsun bæjarins og keypt
sér hvítvín með matnum á sama
stað ef hún vill. Sums staðar úti á
landi hefur ÁTVR sem sagt samið
við fólk í öðram þjónustugreinum
um að selja fólki áfengi.
Skyldi þorri fatahreinsunar-
fólks úti á landi e.t.v. hneigjast til
vinstri í stjómmálum?
UMRÆÐAN
Fyrirvinna fram-
tíðarinnar?
Á HVERJUM tíma
hafa menn tekið sér í
munn orð ræðusnill-
ingsins Ciceros; hvílík-
ir tímar, hvflíkir siðir.
Og hvflfldr tímar
hraða, vinnuálags,
kröfuhörku, sam-
keppni og hvílíkir siðir,
kaupæði, skyndibita-
fæði, stofnanauppeldi
barna og gamalmenna.
Hin gömlu góðu fjöl-
skyldugildi virðast fyr-
ir borð borin. Áður sá
húsmóðirin, starfs-
maður heimilisins, um
rekstur höfuðstöðva og
velferð fjölskyldumeð-
lima, þvott, næringu, uppeldi, fé-
lagslíf, umönnun aldraðra og sjúkra,
matarinnkaup og matartilbúning,
viðhald og viðgerðir. Heimilisföður-
num var uppálagt það hlutverk að
vera fyrirvinna fjölskyldunnar,
finna traust og öraggt starf, sjá fjöl-
skyldunni farborða, færa björg í bú,
byggja þak yfir höfuðið, borga
reikninga og þvo bílinn. Lífið var
býsna einfalt í þá daga; öll hlutverk
vel skilgreind og hver leikmaður
sinnti sínu hlutverki.
Guðrún Inga
Ingólfsdóttir
Jafnrétti
Bæði kynin eru virk á
vinnumarkaði, segja
Guðrún Inga Ingólfs-
dóttir og Guðrún John-
sen, í leit að persónuleg-
um þroska og árangri
Guðrún
Johnsen
Bæði kynin virk
En nú er öldin önnur, þökk sé
m.a. jafnréttisbaráttunni. Hlutverk-
in virðast nú ekki jafn vel skilgreind
þar sem bæði kynin era virk á
vinnumarkaði í leit að persónulegum
þroska og árangri fremur en starfs-
öryggi og stöðugleika. Börnin fá sitt
uppeldi á leikskólum og skólum að
miklum hluta, umönnun aldraðra fer
fram á vistheimilum, sjúkir era í
höndum sérfræðinga, matartilbún-
ingur í höndum mötuneyta, þvottur í
þvottahúsum o.s.frv. Fyrirvinnum-
fremur en starfsöryggi
og stöðugleika.
ar era margar á hverju heimili, sem
í raun gerir orðið fyrirvinna mark-
laust. Foreldrar era útivinnandi og
unglingar, jafnvel börn, vinna sér
inn fyrir vasapeningum með auka-
vinnu.
Karlmaðurinn fyrirvinnan?
Svona er líf meginþorra íslend-
inga á borði en, þótt undarlegt megi
virðast, hvorki í orði né æði. Enn er
viðtekið hlutverk karlmannsins að
vera fyrirvinna, þótt hann sjái ekki
einn um það lengur, og viðtekið hlut-
verk kvenna að axla ábyrgð á heim-
ilisverkum og uppeldi þótt þær sinni
víðtækum skyldum utan heimilis til
jafns við karlmennina. Kannski má
leiða að því líkum að konur hafi ekki
sótt fram í launakröfum sínum á
hendur vinnuveitenda vegna þess-
ara gilda. Þær sækjast fremur eftir
störfum þar sem laun eru fremur
lág, ýmiss konar umönnunarstörf-
um og störfum hjá hinu opinbera, en
karlmenn velja sér fremur störf í
einkageiranum, þar sem laun era
hærri, fara frekar út í eigin atvinnu-
rekstur og sækjast eftir stjórnunar-
stöðum. Kann að vera að þetta val
helgist af því að konum finnist þær
ekki eiga að axla þá ábyrgð að vera
matvinnungar fyrir sig og sína
vegna þess að þær era konur og það
sé hlutverk karlmannsins að sjá fjöl-
skyldunni farborða?
Eiginkonan með hærri laun
Því er stundum haldið fram að
hinn margumtalaði launamunur
kynjanna sé í raun ekki fyrir hendi
þar sem karl og kona era sambæri-
leg í sínum störfum. Sé munurinn til
staðar hafi hann fremur skapast af
skorti á framkvæði kvenna sjálfra á
vinnumarkaði. Samfélagið hefur síð-
ur hvatt konur til afreka í atvinnu-
lífinu og hefur frekar latt þær í
framsækni þeirra vegna hinna við-
teknu skyldna gagnvart börnum og
búi. Viðhorf karlmanna hefur ekki
heldur hvatt konur til dáða í að afla
mikilla tekna. Þeir hafa, eins og áð-
ur var komið að, ekki fylgt raun-
veruleikanum eftir í hugsun sinni.
Karlmaður nokkur lét á dögunum í
ljósi hluttekningu sína gagnvart fé-
Geðveik börn fái inni
á nýjum barnaspítala
HEILBRIGÐIS-
RÁÐHERRA staðfesti
á Alþingi í svari við
fyrirspum Ástu R. Jó-
hannesdóttur alþm. að
börn með geðræna
sjúkdóma fá ekki inni
á hinum nýja bama-
spítala. Ráðherra stað-
festi jafnframt að úti-
lokun geðsjúkra barna
er gerð þvert á ráð
fagfólks. Sagði ráð-
herra byggingu nýs
spítala tefjast ef
breyta ætti um stefnu.
Jafnframt hefur verið
upplýst að skortur á
landrými á Land-
spítalalóð sé ástæðan fyrir útilokun
geðsjúkra bama og staðfestir að
Landspítalalóðin er fullnýtt.
Geðveikt barn er veikt bam. Það
er óviðunandi að börn með geðræna
sjúkdóma skuli ein tekin út og út-
hýst úr spítala fyrir veik börn. Er
vart hægt að ímynda sér að nokkr-
um dytti í hug að útiloka önnur
sjúk börn með þessum hætti úr
nýjum barnaspítala. Þessi útilokun
hindrar einnig eðlileg samskipti og
samstarf heilbrigðisstétta í þjón-
ustu við öll veik börn. Læknisfræði-
leg rök og reynsla mælir með slíku
samstarfi og gæfi foreldram allra
veikra bama kost á að leita aðstoð-
ar á einum stað.
Brýnt er að endurskoða áform
um byggingu nýs barnaspítala svo
hann rísi undir nafni. Samþykkt
læknafélaganna um
eitt nýtt hátækni-
sjúkrahús og yfirlýs-
ing heilbrigðisráð-
herra sama efnis á
dögunum setur málið
jafnframt í nýtt ljós.
Meðan stefnumótun
stjórnvalda liggur ekki
fyrir er naumast
skynsamlegt að heíjast
handa við nýjar
byggingarframkvæmd-
ir sem gætu staðið í
vegi fyrir sameiningu
sjúkrahúsanna.
Framkvæmdir á
Landspítalalóð era
mjög skammt á veg
komnar. Frá þeim sjónarhóli er því
ekki of seint að endurskoða málið.
Ódýrara væri að ráðast í fram-
kvæmd af þessu tagi þegar of-
þenslu gætir ekki í efnahagslífinu.
Geðveik böm kljást í senn við ill-
víga sjúkdóma og hugarfar fordóma
Barnaspítali
Það er óviðunandi, segir
Páll Tryggvason, að
börn með geðræna sjúk-
dóma skuli ein tekin út
og úthýst úr spítala fyr-
ir veik börn.
og tómlætis um hag þeirra. Erfið-
leikarnir era ærnir þótt ekki sé alið
á fordómum í þeirra garð. Útilok-
unarstefna heilbrigðisyfirvalda ber
með sér slíkt yfirbragð. Ekki verð-
ur trúað að óreyndu að þau haldi
þeirri stefnu til streitu þvert á öll
læknisfræðileg og fjárhagsleg rök.
Höfundur eryfírlœknir barna- og
unglingageðlækninga við FSA.
Brúðhjón
Allur borðbiinaður Glæsileg (jjafavara - Bruðhjónalisfar
yershjnin
Laugavegi 52, s. 562 4244.
Páll
Tryggvason