Morgunblaðið - 15.03.2000, Blaðsíða 40

40 MIÐVIKUDAGUR 15. MARS 2000
>-------------------------
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
JÓN ÚR VÖR
og ánægjulegum og þroskandi reis-
ym hans um Evrópu fyrir stríð og
dvöl hans í Svíþjóð strax eftir stríð
hefur Jón alltaf þurft að vinna fyrir
sér og sínum hörðum höndum.
I bókstaflegum skilningi ekki um
skrifborðsskáldskap að ræða og
kveðskapurinn aldrei dauður af yfir-
legu. Segir Jón á einum stað: „Kveik-
ur ljóðsins er söngur hjartans, en það
er hin kalda skynsemi, sem gerir
kvæðið að því sköpunarverki, sem við
köllum „listaverk". Þess verður og að
geta að Jón úr Vör hefur ekki gengið
heill til skógar áratugum saman
heldur þjáðst af mjög erfiðum húð-
^pjúkdómi sem stórlega hefur skert
starfsþrekhans.“
Jón Óskar var ekki vinur stórra
orða en ef skáldskap nabbna hans úr
Vör bar á tal sagði hann afdráttar-
laust: Þar sem Jón er bestur eru ljóð-
in hans hreinasta snilld! Jón skrifaði
ýmislegt fallegt og skynsamlegt um
nabbna sinn, sbr kaflann athyglis-
verða í Gangstéttir í rigningu sem
heitir einfaldlega Þorpið. Þeim var
ekki strokið meðhárs þessum mönn-
um. A vináttu þeirra bar aldrei
skugga. Vissu hvar þeir höfðu hvum
annan eins lengi og báðir lifðu í til-
verunnar trosi. Sérvitrir í besta lagi,
ólíkir og líkir þó.
Vorið 1972 sátu nokkur ungmenni
yfir hvítvíni í kjallara Sigurðar Dem-
etz í Vanabyggð Akureyrar og höfðu
uppi ljóð í bland við framúrstefnutón-
list King Crimson-flokksins (In the
Wake of Poseidon), reykelsi og annað
tóbak. Var okkur ekki síst hugleikinn
Þorsti Jóns úr Vör sem við skildum
eins og við vildum:
Andvaka
hef ég spurt skóna mína:
hvert hafið þið borið þessa einfóldu
einmanasál?
Hingaðerég
alisekkiaðfara
segi ég þúsund sinnum á dag,
ogbergiafþessarilind,
alltafjafii þyrstur,
tuldra sömu meiningarlausu orðin
með sannfæringarlausum
sannfæringarkrafti þorstans:
Neþhingaðerég
alisekkiaðfara.
Vitna undir lokin í Stein og stúf
hans um Jóhannes úr Kötlum fimm-
tugan og ber upp á Jón: „Hann er að
minnsta kosti meira skáld en hinir,
vegna þess að hann hefur ekki glatað
því, sem máli skiptir, ekki réttlætis-
og ábyrgðartilfinningu mannsins,
ekki einlægni bamsins, ekki sjálfum
j|sér.
- Og um langa framtíð munu ljóð
hans geymast sem tákn og ímynd
eins hins bezta og göfugasta manns.“
Stenst ekki mátið að enda kveðjuorð
mín á því Ijóða Jóns sem skiptir mig
æ meira máli með hverju ári:
Stillt vakir ljósið
í stjakans hvítu hönd,
milt og hljótt fer sól
yfirmyrkvuðlönd.
Eimeðorðaflaumi
mun eyðast heimsins nauð.
Kyrrtogróttíjörðu
vexkomíbrauð.
Þetta þyrfti hvert íslenskt manns-
_ýam að kunna.
Það var ákaflega hlýlegt að heim-
sækja þau Bryndísi og Jón í Kópa-
voginn. Einstök kyrrðin sem yfir
hvíldi og útsýnið fagurt úr Fannborg
7 þrátt fyrir að steinkassinn ljóti
byrgði nú sýn á Snæfellsjökulinn. í
slokknandi loga haustrauðrar sólar
ímynduðum við Jón okkur að við sæj-
um hann samt.
Færi ég Bryndísi hugheilar kveðj-
ur. Farvál farbror!
Jóhann Árelíuz.
Jón úr Vör hefur farið höndum um
strengi hörpu sinnar hinsta sinni.
Jafnan vora þeir mildir, tónamir,
sem Jón miðlaði okkur.
En þeim fylgdi þungi. Sá þungi átti
sér rætur í þeirri veraldlegu fátækt,
sem var hlutskipti Jóns úr Vör á upp-
vaxtarárum hans, svo sem þá gerðist
hjá alþýðu manna, ævarandi sam-
^ennd með þeim, sem minna máttu
sín, og þeirri fegurðarþrá og vand-
virkni, sem var skáldinu eðlislæg.
Bók Jóns úr Vör, Þorpið, sem kom
út árið 1946 er jafnan talin marka
upphaf formbyltingarinnar í ís-
lenskri ljóðagerð, ásamt bók Steins
Steinarrs, Tíminn og vatnið, sem
kom út tveimur áram síðar. Áhrifum
Steins á yngri skáld hefur mjög verið
haldið á lofti, enda era þau oft aug-
Ijós. Hinu skyldu menn ekki gleyma,
að Jón úr Vör hefur einnig markað
sín spor í hópi sér yngri skálda.
í síðustu bók Jóns, Gott er að lifa,
sem var gefin út árið 1984, er að fínna
ljóðið Á strönd orðsins:
Núáégekkiframar
vonáneinu
semgætikomiðmér
áóvart,
égvakiogégsef.
Eins og gamall sjómaður
geng ég á strönd orðsins
meðnetmínídögun,
endumærður
eftír langan nætursvefninn.
Ég horfi á eftir þeim ungu
semróabátum sínum
útáhafið...
ogerglaður.
Glaður gat hann verið og eins
gladdi það okkur, yngri mennina, að
vita hann bíða okkar á ströndinni
þegar við kæmum að landi. Þau vora
mörg handtökin, sem hann hafði
kennt okkur við veiðamar og ekki við
hann að sakast, ef lakar hefur aflast,
en efni stóðu til.
Um leið og ég votta ekkju Jóns,
Bryndísi Kristjánsdóttur, og öðrum
ástvinum hans samúð mína, kveð ég
hið aldna skáld. Og þykist þó vita, að
það muni dvelja áfram með þjóð sinni
um ókomna tíð.
Pjetur Hafstein Lárusson.
Stillt vakir Ijósið
ístjakanshvítuhönd,
rnilt og hljótt fer sól
yfirmyrkvuðlönd.
Ei með orðaflaumi
mun eyðast heimsins nauð.
Kyrrt og rótt í jörðu
vexkomíbrauð.
Þannig orti Jón úr Vör og birti í
ljóðabók sinni, Með hljóðstaf, sem út
var gefin 1951. Fá skáld áttu lengri
samfylgd með þjóð sinni en hann. Jón
var aðeins tvítugur, þegar hann sendi
frá sér sína fyrstu ljóðabók, Ég ber
að dyrum, og varð strax þjóðkunnur.
Hann átti erindi við samtíð sína allar
götur síðan 1937.
Þegar Jón varð áttræður, var þess
minnst með samkomu í Gerðarsafni í
Kópavogi, þar sem bókmenntamenn
og skáld lásu úr verkum hans. Jón og
frú vora hins vegar hvergi nærri. Það
var honum líkt, sem aldrei lét á sér
bera.
Mér urðu það hins vegar nokkur
vonbrigði að Jón skyldi ekki vera
þarna og taka um leið við árnaðar-
óskum vina sinna og aðdáenda.
Ég minnist Jóns fyrst, er hann var
ritstjóri Utvarpstíðinda, ásamt
Gunnari M. Magnúss. Þeir gerðu það
að fjölbreyttu og læsilegu heimilis-
riti. Veitti það mér á æskuáram óta-
ldar ánægjustundir, þótt ekki væri
um útvarpstæki á heimili mínu að
ræða. Þar birtust fyrstu ritsmíðar
margra í ljóði og lausu máli. Og
hreykinn varð ég, þegar þrjár vísur
birtust eftir mig í þessu ágæta riti.
Fyrir nítján ára pilt var það nokkur
viðburður, þótt ótrúlegt megi virðast,
að sjá sína fyrstu ritsmíð á prenti, að
visu aðeins undir upphafsstöfum.
Jóni úr Vör þakkaði ég það eitt sinn,
og lengi voram við vel málkunnugir.
Og oft heimsótti ég þau hjón, Bryn-
dísi og hann, á hinu vistlega heimili,
að Fannborg 7 í Kópavogi. I þeim bæ
bjuggu þau lengi og kunnu vel við sig.
Jón úr Vör var friðsamur maður,
hljóðlátur, óáleitinn og þægilegur í
viðmóti. Á áttræðisafmælinu sendi
ég honum eftirfarandi kveðju:
Jafnan er hann Jón úr Vör
jákvæðurogglaður.
Hansafbogaeitruðör
aldrei flaug - tíl miska gjör,
hann er líka hófstíllingarmaður.
Fari hann í friði, friður guðs hann
blessi.
Auðunn Bragi Sveinsson.
Jón úr Vör var, sem Kópavogsbúi,
kunnugur foreldram mínum heitnum
þar. Og segja má að síðustu árin hafi
kynslóð okkar barnanna endurnýjað
sáttmála sinn við skáldið, í Ritlistar-
hópi Kópavogs. Náði ég af honum tali
þar; og þótti vænt um hvað hann
reyndist í raun vera líkur föður min-
um heitnum; í sínum hæga og einarða
talanda; enda vora þeir báðir komnir
úr sveitinni.
Fyrst sá ég hann á sjöunda ára-
tugnum, þegar við móðir mín; Amalía
Líndal, rithöfundur; heimsóttum
bókasafnið í Kópavogi, þar sem hann
var bókavörður.Næst heyrði ég
kennara minn í Menntaskólanum á
Akureyri; Tryggva Gíslason skóla-
meistara; segja okkur frá því í bók-
menntatíma er Jón úr Vör hafði kom-
ið þangað norður til að lesa úr ljóðum
sínum í MA; eitt sinn á áram áður.
Þótti Tryggva það þá hafa skotið
skökku við að Jón hefði í þeim upp-
lestri talið sig þurfa að árétta að hann
væri skáld; svo hart hefði verið deilt á
þessum áram um breytingamar í
skáldskapnum.
Árið 1996 gekk ég í Rithöfunda-
samband Islands; þar sem hann var
heiðursfélagi. Ekki hitti ég hann þar
þó fyrir á fundum. Hins vegar sá ég
stundum til hans í blaðagreinum;
sem og í kaffistofu Norræna hússins í
Reykjavík; svo og á gangi niður
Laugaveginn; með sitt auðkennilega
hvíta hár og skegg.
Á endanum kynnti ég mig svo fyrir
honum í Ritlistarhópi Kópavogs í
Gerðarsafni; svosem fyrr segir. Var
hann hafður mjög í hávegum í þeim
félagsskap; sem aldursforseti Kópa-
vogsskálda með meira. Ég man að ég
spurði hann þá hvort hann teldi sig
frekar vera dreifbýlismann eða
Kópavogsbúa; eða hvort hans
bemskubyggð myndi keppa við
Kópavog um að eigna sér hann sem
sinn listamann. Hann svaraði því til
að það væri svo langt um liðið síðan
hann hefði flust á höfuðborgarsvæð-
ið, að það væri löngu orðið hans meg-
in uppranastaður. Hann væri af
þeirri landnemakynslóð. Og ekki ætti
hann von á að bemskubyggðin myndi
nú fara að halda honum'sérstaklega á
lofti sem skáldi.
Ég á nú eflaust eftir að hugleiða
skáldskap Jóns margsinnis á kom-
andi áratugum; sem hluta af
bemskuarfleifð minni í Kópavogi: og
sem fyrirferðarmiklum kafla í ljóðl-
istarsögu 20. aldarinnar á íslandi.
Ég vil minnast hans með því að
grípa niður í þýðingu mína á ljóði eft-
ir annað skáld. En það birtist í leikriti
árið 1935; er Jón mun hafa verið á
táningsaldri. Þó mun hann kannski
þegar hafa verið sér meðvitaður um
þennan forvígismann módemismans
í bókmenntum. En það var bresk-
bandaríska skáldið T.S. Eliot.
Ljóðið er úr harmleiknum Morð í
dómkirkjunni; er fjallar um vígið á
Tómasi Becket, erkibiskupi í Kant-
araborg á Englandi á tólftu öld,
(En hann varð síðar mikill dýrling-
ur alþýðusinna á Sturlungaöld á Is-
landi.)
Er það kór alþýðufólksins sem hef-
ur orðið:
Syngurfuglinnísuðri?
Aðeins sjófuglinn gargar,
hrakinn inn í landið af storminum.
Hvaðateikneruum
vorkomuhinsnýjaárs?
Aðeins dauði hins gamla:
engin hreyfing, enginn sprotí,
enginn andardráttur.
Tekur dagana að lengja?
Lengri og dimmari er dagurinn,
styttri og kaldari er nóttin.
Loftið er kyrrt og þrúgandi:
en vindar eru uppbelgdir í austri.
Sveltandi krákan situr á akrinum, árvökul:
og í skóginum æfir uglan dauðans hola
hljóð.
Hvaða teikn eru um biturt vor?
Vindurinn sem er uppsafnaður í austri.
Hvað,
á tíma fæðingarvors Herra,
ájólunum,
er þá ekki friður á jörðu,
ftíðurmeðmönnum?
Tryggvi V. Líndai.
+
Ástkær eiginmaður minn, faðir okkar, tengda-
faðir, afi og langafi,
ÁSLAUGUR BJARNASON
rafvírkjameistari,
Laugarnesvegi 94,
Reykjavík,
andaðist á Sjúkrahúsi Reykjavíkur að kvöldi
sunnudagsins 12. mars.
Margrét Steinunn Guðmundsdóttir,
Herdís Harðardóttir, Þorfinnur Guttormsson,
Kristbjörg Áslaugsdóttir,
Albert Örn Áslaugsson, Björk Berglind Gylfadóttir,
Reynir Áslaugsson, Anna Kristín Sigurbjörnsdóttir,
Áslaug Rut Áslaugsdóttir, Þröstur B. Johnsen,
barnabörn og barnabarnabörn.
é
+
Elskuleg föðursystir okkar og vinkona,
HELGA THORBERG
kaupkona,
andaðist á Droplaugarstöðum sunnudaginn
12. mars.
Jarðarförin auglýst síðar.
Gyða Thorberg,
Kristín Thorberg,
Helga Thorberg,
Aldís Sigurðardóttir.
+
Útför sambýlismanns míns, bróður okkar og
frænda,
SIGURBJÖRNS GUÐBRANDSSONAR
frá Spágilsstöðum,
til heimilis
á Hrafnistu, Reykjavík,
fer fram frá Áskirkju fimmtudaginn 16. mars
kl. 13.30.
Salbjörg Halldórsdóttir,
Guðríður Guðbrandsdóttir,
Guðrún Guðbrandsdóttir,
Sigríður M. Markúsdóttir,
Jón Markússon.
+
Elskulegur eiginmaður minn, faðir okkar, tengdafaðir, bróðir og mágur,
EGGERT LAXDAL,
Frumskógum 6,
Hveragerði,
sem andaðist fimmtudaginn 9. mars sl., verður jarðsunginn frá Dóm-
kirkjunni föstudaginn 17. mars kl. 15.00.
Hrafnhildur Laxdal,
Edda Rannveig Laxdal,
Anni Laxdal og Max Nordquist,
Siggi Laxdal,
Lísa Laxdal,
Rúna Laxdal,
Sigrún Laxdal og Sturla Friðriksson.
+
Þökkum af alhug öllum þeim fjölmörgu, er
sýndu okkur samúð, ómetanlega vináttu og
stuðning við andlát og útför ástkærs eigin-
manns míns, föður okkar, tengdaföður og
afa,
ÁRNA GUNNARS SIGURJÓNSSONAR,
Sogavegi 192,
Reykjavík.
Sérstakar þakkir færum við öllu starfsfólki líknardeildar Landspítalans og
heimahlynningar Krabbameinsfélagsins.
Hólmfríður Sigtryggsdóttir,
Haukur Arnar Árnason, Sveinbjörg Harðardóttir,
Lína Rut Wilberg, Gunnar Már Másson,
Guðmundur Annas Árnason,
Rósa Árnadóttir, Jakob Ingi Jakobsson,
Díana Árnadóttir
og barnabörn.