Morgunblaðið - 11.05.2000, Blaðsíða 28

28 FIMMTUDAGUR 11. MAÍ 2000
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Kosovo: Þeir sem
skilja það fyrstir!
Reuters
Breskur hermaður með alvæpni í Kosovo. Greinarhöfundur rifjar upp gagnrýni Carl Bildt, fyrrverandi for-
sætisráðherra Svíþjóðar, á lofthemað NATO í héraðinu á siðasta ári.
Jonathan Power
HVILÍKUR dagur! Fyrsti afmælis-
dagur sprengjuherferðar Atlants-
hafsbandalagsins gegn Júgóslavíu
varð tilefni fjölda blaðagreina, bæði
með og á móti herferðinni. Engin
þessara blaðagreina nær þó þeirri
skarpskyggni og þeim ískalda hæðn-
istón sem einkennir grein eftir
sænska forsætisráðherrann, Carl
Bildt, og birtist í breska mánaðarrit-
inu Prospect meðan á stríðinu stóð.
Carl Bildt, sem er nú um stundir sér-
stakur fulltrúi aðalritara Sameinuðu
þjóðanna í málefnum Balkanskaga,
er of langt til hægri í stjómmálum
fyrir flesta landa sína, ef marka má
kosningar. Eðlislæg tilfinning hans
er að styðja Atlantshafsbandalagið,
taka afstöðu með Bandaríkjunum,
draga úr velferðarkerfinu og halda
fram þeirri skoðun að leyfilegt sé að
beita valdi og íhlutun í utanríkismál-
um ef nauðsyn beri til. En eitthvað
hefur komið fyrir hann á leiðinni til
Belgrad.
Greinin „The Baby Bombers“, eins
og yfirskrift hennar hljóðaði frá
hendi ritstjórans, var skrifuð til að
vekja eftirstríðsárakynslóðina (baby
boomers) af værum blundi; kynslóð-
ina sem nú er í æðstu valdastöðum
vestrænna stjómmála, „sem hefur
aldrei reynt stríð og hervald á eigin
skinni" og heldur að hægt sé, með há-
tæknistríði, hástemmdum mælsku-
brögðum, lofthemaði og tölvustýrð-
um sprengjum („snjall“-sprengjur
fyrir snjalla stjómmálamenn"!) að
fara „þriðju leiðina í stríðsrekstri".
í greininni segir Carl Bildt frá því
er hann hitti Gerd Schmueckle, þýsk-
an hershöfðingja á eftirlaunum, sem
hafði særst sex sinnum á rússnesku
vígstöðvunum í seinni heimsstyrjöld-
inni, en gegndi eftir það hárri stöðu
innan Atlantshafsbandalagsins. „Ef
til viU,“ hafði hershöfðinginn sagt,
„er þetta spuming um kynslóðabil.
Meðan uppgjafahermenn em að
missa bæði hár og tennur, hefur
„nýja kynslóðin“ skyndilega fengið
annað viðhorf til stríðs". í huga
Schmueckles tengdist stríð meiri
skelfingu en hægt væri að ímynda
sér, og það markar ætíð djúp spor í
sálarlíf einstaklinga og þjóða.
„Sprengjur,“ sagði hann, „koma ekki
á friði; þess í stað leiða þær af sér
hatur sem endist ámm saman, stund-
um í marga mannsaldra."
Ari eftir sprengjuárásimar getum
við séð sannleikann í þessum orðum í
Júgóslavíu. Sprengjuárásiraar komu
ekki í veg fyrir þjóðemishreinsanir,
þær virtust þvert á móti ýta undir
þær. Og þær hafa skilið eftir sig ólgu
gagnkvæms haturs og pólitíska ring-
ulreið sem hvorki aðgerðir af hálfu
NATO og Sameinuðu þjóðanna né
vestræn fjárhagsaðstoð getur létt,
jafnvel þótt þær fengjust í sama mæli
og lofað hafði verið - hér er annað
dæmi um mælskubrögð á stríðstím-
um sem ætlað er að villa um fyrir al-
menningi. Af opinbemm yfirlýsing-
um Bemards Kouchners, sem ber
ábyrgð á endurreisn Kosovo gagn-
vart Sameinuðu þjóðunum og Klaus
Reinhardts hershöfðingja, yfir-
manns NATO á svæðinu, má skynja
að þeir em oft á barmi örvæntingar.
Aðdáendur Carls Bildts hafa núna
tækifæri til að kynna sér hugmyndir
hans, ári eftir sprengjuherferðina, í
nýlegu hefti SurvivaJ, tímarits Al-
þjóðastofnunar um rannsóknir á
hemaðarlist, sem kemur út ársfjórð-
ungslega. í þessari grein er Carl
Bildt miklu margorðari um takmörk-
un hemaðarvalds en í fyrri greininni,
og hér tekur hann ekki eingöngu
Kosovo fyrir, heldur einnig Bosníu.
Aðalefni greinarinnar er að draga í
efa hugmyndina um yfirburði loft-
hemaðar - sem oftast er talin heilag-
ur sannleikur nú á dögum. Bildt fær-
ir að því rök að
Dayton-samkomulagið, sem batt
enda á stríðið í Bosníu, hafi verið
„miklu fremur verið sigur diplómata
en hervalds“. Hann neitar því alls
ekki að lofthemaður Atlantshafs-
bandalagsins, sem hófst 30. septem-
ber 1995, „hafi haft mikilvæg sálræn
áhrif fyrstu dagana“, en það sem
leiddi stríðið á endanum til lykta var
fyrst og fremst ný diplómatísk að-
ferð. Þessi aðferð fólst í vilja Banda-
ríkjamanna til að samþykkja sum
meginatriðin í kröfum Bosníu-Serba,
kröfum sem Bandaríkjamenn höfðu
áður neitað svo mikið sem að hug-
leiða. En Bosníu-Serbar höfðu eink-
um og sér í lagi krafist sérstaks
„Republika Srpska", serbnesks lýð-
veldis, innan hins veikburða bosníska
sambandsríkis."
Eftir Dayton-samkomulagið ríkti
ófyrirgefanleg lognmolla í diplóma-
tísku starfi Vesturlanda. Hvorki
Evrópusambandið né Bandaríkin
vildu eiga frumkvæði að diplómatísk-
um viðræðum til að koma í veg fyrir
hættuástand í Kosovo. Afstaða Al-
bana í Kosovo, sem hafði aftur orðið
óskýr og opin fyrir ýmsum möguleik-
um, harðnaði er tíminn leið, sem
leiddi til vopnaðrar uppreisnar og
fylgis við Frelsisher Kosovo. Vestur-
lönd, sem höfðu mistúlkað þann lær-
dóm sem mátti draga af Bosníumál-
inu, reyndu að stöðva undirokun
Serba með því að hóta lofthernaði. Af
þessum sökum áttu Vesturlönd
einskis annars úrkosta en að standa
við hótanir sfnar þegar diplómatískar
aðgerðir mistókust - og þegar krafist
hafði verið miklu rneiri tilslökunar af
hendi Slobodans Milosevics eftir
Rambouillet-samkomulaginu en
„friðarsamkomulagið“ sem batt enda
á stríðið gerði ráð fyrir.
Lofthemaðurinn kom þó ekki í veg
fyrir mikinn mannlegan harmleik.
Hvort hann hratt harmleiknum af
stað eða ekki, segir Bildt, sem er
mun varkárari í orðum en ég, að
verði áfram umdeilt. En hann bætfr
við óvægur, „þrátt fyrir allt tal um
byltingu í hemaðarlist hefur reynsl-
an frá Kosovo sýnt fram á það á
grimmilegan hátt að þegar allt kem-
ur til alls heldur öxin áfram að vera
beittasta vopnið þegar einstaklingar
vegast á; langdræg hátæknivopn
hafa þar lítið að segja“.
Nú er ár liðið frá loftárásunum og
við verðum að sætta okkur við að
Kosovo-málið sé flutt yfir á herðar
Sameinuðu þjóðanna, heimsins.
Vesalings heimsbyggðin. (Þetta era
laun hennar fyrir að gera veður út af
því að verið væri að misnota stofns-
áttmála Sameinuðu þjóðanna með
þeirri einhliða ákvörðun Vesturlanda
að efna til sprengjuárásar.) Ætlast er
til þess að Sameinuðu þjóðimar komi
á friði þar sem vestrænum sprengj-
um hafði mistekist það, jafnvel þótt,
eins og Bildt bendir á, „ekki séu til
neinar viðurkenndar reglur, hvorki
um innri né ytri skipan í Kosovo“.
Það sem Vesturlönd þurfa að gera, ef
þau eiga að halda áfram að þroskast
og vaxa upp úr „baby-bomber“-lífs-
stílnum, burtséð frá Kosovo, er að
hlusta aðeins minna á Bill Clinton og
Tony Blair en leggja þess í stað eyr-
un við því sem Carl Bildt hefur fram
að færa. Ritgerðimar hans tvær
ættu að vera skyldulesning vest-
rænna stjómmálamanna, svo að þeir
freistist ekki til þess að grípa til hinn-
ar fljótvirku en viðsjálu lausnar sem
lofthemaður er í hvert sinn sem í
óefni stefnir.
Höfundur er sjálfstætt starfandi
blaðamaður og birtast greinar hans í
blöðum viða um heim.
Einn íslendingur meðal þeirra erlendu ríkisborgara
^ er fluttir hafa verið frá Sierra Leone
Ovissa og sögusagnir
einkenna ástandið
Á SÍÐUSTU dögum hafa yfir 300 er-
lendir ríkisborgarar verið fluttir
burt frá Afríkuríkinu Sierra Leone í
ljósi vaxandi spennuástands vegna
átaka vopnaðra hópa skæraliða og
stjómarsinna. Gylfi Pálsson, starfs-
maður Alþjóðabankans, var í liðinni
viku í Sierra Leone þar sem hann
starfaði að verkefnum bankans og
var einn þeirra er fluttur var í skyndi
frá landinu sl. laugardag á vegum
Sameinuðu þjóðanna vegna ástands-
ins.
í samtali við Morgunblaðið sagði
Gylfi að mikil spenna hefði ríkt og
SÞ hefði ákveðið að flytja starfsfólk
sitt og erlenda ríkisborgara frá land-
inu áður en mál færu úrskeiðis. Um
helgina hefði ástandið verið rólegt í
höfuðborginni Freetown en jafn-
framt hefði ríkt mikil óvissa og sögu-
sagnir verið á kreiki um það hvað
uppreisnarsveitum RUF gengi til
með aðgerðum sínum en þær halda
nú um 500 friðargæsluliðum SÞ í
gíslingu.
Gylfi var í gær nýkominn til
Bandaríkjanna og sagði að á laugar-
dagsmorgun hefði hann verið fluttur
frá Freetown með
þyrlu Sameinuðu þjóð-
anna ásamt starfsfólki
SÞ og öðra erlendu
starfsfólki til Gineu.
Sagði Gylfi að öryggis-
fulltrúar SÞ í landinu
hefðu haft samband við
sig á föstudagskvöld
eftir að ákvörðun um
brottflutning hefði leg-
iðfyrir.
„Ýmislegt hafði ver-
ið á seyði í landinu og í
Freetown en ekkert
sem ég hafði beint orð-
ið var við sjálfur."
Sagði Gylfi að sú al-
menna stefna hefði verið tekin að
flytja sem flesta borgaralega starfs-
menn út úr landinu og auk starfs-
manna SÞ hefði starfsfólk ýmissa al-
þjóðastofnana, hjálparstofnana og
sendiráða verið flutt brott. Sam-
kvæmt reglum SÞ er því fólki komið
fyrst undan sem er í landinu í stuttan
tima í senn sem hafi átt við í sínu til-
felli. Hins vegar hafi þeir orðið eftir
sem séu bráðnauðsynlegir fyrir
hemaðarstarfsemina í
Sierra Leone.
„Ég varð ekki var við
nein átök sjálfur en ég
vann mikið með ráða-
mönnum þann tíma
sem ég var í Freetown
og í síðustu viku sá
maður hvernig spenn-
an magnaðist. Fyrir
helgina sá maður að
menn urðu afar
áhyggjufullir, sérstak-
lega þegar sögusagnir
fóra á kreik um að lið
Sameinuðu þjóðanna
væri að fara út úr land-
inu. Slíkt bar kannski
vott um skort á ákveðnu trausti þar
eð menn litu svo á að er lið SÞ kom til
landsins væru mál e.t.v. komin á
þann grundvöll að hægt væri að
horfa fram á veginn og eygja varan-
legan frið í landinu."
Fólk orðið svartsýnna
Gylfi sagðist hafa rætt við inn-
lenda samstarfsmenn sína í Sierra
Leone í gær og að í samtölum við þá
hefði komið fram að ástandið í land-
inu væri verra en um helgina þegar
hann fór og að fólk væri almennt
mun svartsýnna á framtíðina. Ekki
síst í ljósi þess að erfitt sé að sjá að
SÞ hafi vilja til að reyna að sporna
við ástandinu og koma á friði.
Sagði Gylfi að af frásögn fólksins
að dæma þá virtist vera fremur ró-
legt á yffrborðinu í Freetown en
sögusagnir væra enn á kreiki og þar
af leiddi óvissa um hvað liðsmenn
uppreisnarhreyfingarinnar RUF
væru að gera. „Ekki er ljóst hvort
um skipulagðar aðgerðir þeirra er að
ræða eða hvort einstaka foringjar
innan hreyfingarinnar eru að byija
að verða órólegir.“ Þá sagði Gylfi að
óvissa virtist ríkja um það hvort
Foday Sankoh, leiðtogi RUF, sem
hvarf frá Freetown í liðinni viku eftir
árás á heimili hans, hefði fulla stjórn
á liðsmönnum sínum.
Að undanförnu hefur verið unnið
að því að afvopna liðsmenn RUF og
hins gamla hers Sierra Leone (SLA)
og sagði Gylfi það valda miklum
áhyggjum að svo virtist sem þessar
sveitir hefðu vopn undir höndum.
Bandarík-
in stefna
sex ríkjum
fyrir WTO
Washington. AP, AFP.
BANDARÍSK stjómvöld hafa
tilkynnt um að þau hyggist
kæra sex ríki til úrskurðar-
nefndar Alþjóðaviðskiptastofn-
unarinnar (WTO) vegna
meintra brota þeirra á alþjóð-
legum skuldbindingum. Ríkin
sem um ræðir era Brasilía,
Rúmenía, Indland, Filippseyj-
ar, Argentína og Danmörk.
í þremur skýrslum sem
bandaríska viðskiptaráðuneyt-
ið hefur lagt fyrir fulltrúadeild
þingsins kemur fram að yfir-
völd hafa m.a. áhyggjur af því
hvernig þessi ríki framfylgja
reglum um vöramerkjavemd
og vemd hugverkaréttinda.
Einnig era fjögur ríkjanna sök-
uð um að hafa í gildi reglur sem
hindri verlsun með bandarískar
vörar. Ríki Evrópusambands-
ins (ESB) era vörað við því að
Bandaríkjamenn muni grípa til
aðgerða ef þau afnemi ektó rík-
isstyrtó til Airbus-flugvéla-
verksmiðjanna. Þá era Japanir
og Suður-Kóreumenn varaðir
við því að bandarísk stjórnvöld
muni stefna þeim fyrir að
hindra aðgang bandarískra
vara að mörkuðum sínum.