Morgunblaðið - 11.05.2000, Blaðsíða 56

•£r56 FIMMTUDAGUR 11. MAÍ 2000
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
á mbl.is
í tilefni af frumsýningu kvikmyndar-
innar Hvaða sunnudag sem er (Any
Given Sunday) bjóða mbl.is og Sam-
bíóin þér að taka þátt í leik á mbl.is.
Það eina sem þú þarft að gera er að
svara léttum spurningum um myndina
á mbl.is.
Verðlaun:
PlaySlohoii
i$jj§
í* / m
• PlayStation-tölva með aukastýripinna
ásamt Electronic Arts-íþróttaleikjum frá BT
• Tónlist úr myndinni frá Skífunni
• Miðar fyrir tvo á kvikmyndina Hvaða
sunnudag sem er (Any Given Sunday).
Hvaða sunnudag sem er er nýjasta mynd Óskars-
verðlaunahafans Olivers Stone. Hún fjallar um
óvæginn íþróttaheim Bandaríkjanna, hörku hans
og sýndarmennsku. í myndinni er fjöldi stórleik-
ara, Al Pacino, Cameron Diaz, James Woods,
Dennis Quaid, Matthew Modine, Ann-Margret,
Lauren Holly, LL Cool J. og fleiri.
<g>mbl.is

^ALLTAf= 6/7T//WÍ£7 /VÝTT~
Tóbaksvarnafólk og
munntóbaksnotkun
UNDANFARIÐ
hefur umræðan um
notkun munntóbaks á
íslandi aftur komist á
skrið í fjölmiðlum.
Það er hið besta mál,
eða svo hélt ég að
minnsta kosti þar til
ég heyrði viðtal við
Halldóru Bjarnadótt-
ur, hjúkrunarfræðing
og fyrrverandi for-
mann tóbaksvarna Is-
lands, í morgunút-
varpi Rásar 2 12.
síðasta mánaðar. Þær
staðleysur og fordóm-
ar sem Halldóra fór
með hneyksluðu mig svo illa, að ég
fann mig knúinn til þess að leggja
nokkur orð í umræðuna. Ég fékk
umrætt viðtal á snældu hjá Hrafn-
hildi Halldórsdóttur, annars um-
sjónarmanns morgunþáttar Rásar
2, til upprifjunar og vil ég þakka
henni snöfurmannleg viðbrögð.
í byrjun þessa viðtals var Hall-
dóru tíðrætt um sænskt „snus“
sem var bannað hér á Islandi 1997
og tók dæmi um hræðilegar afleið:
ingar á notkun þessa tóbaks. í
fyrsta lagi virðist hjúkrunarfræð-
ingurinn nigla saman neftóbaki og
sænsku „snusi“, sem er munn-
tóbak og því ekki tekið í nefið, er
hún á dramatískan hátt lýsti ein-
hverjum kókaín-tengdum tilburð-
um við neyslu þess. Áfram lét hún
gamminn geisa um hvernig þetta
munntóbak hefði læðst aftan að ís-
lendingum og tók dæmi um að
slíkt hið sama hefði gerst í Sví-
þjóð. Það kemur verulega spánskt
fyrir sjónir, þar sem „snus“
(munntóbak) hefur verið notað þar
í mjög miklum mæli síðan um
mein og tannleysi
vera landlægt. Ég get
með engu móti séð
hvað þessar hræði-
legu fréttir eiga skylt
við sænskt „snus“
frekar en umskurður
á stúlkubörnum í
Afríku.
Veruleikinn er allt
annar en þetta sem ég
hef gripið úr þessu
morgunviðtali við
Halldóru Bjarnadótt-
ur. I Svíþjóð er munn-
tóbaksnotkun 250 ára
gamall siður og í dag
„snusa“ um ein millj-
ón Svía daglega, þar af eru um
53% fyrrum reykingafólk. Þrátt
fyrir það er munnholskrabbamein
einna fátíðast þar í hinum vest-
ræna heimi, aðeins 400 tilfelli á ári
hjá 8,5 milljóna manna þjóð.
Framleiðsla Svía virðist gefa af
sér munntóbak án hliðstæðu, því á
meðan fundist hefur minniháttar
samhengi milli notkunnar venju-
legs munntóbaks og hættu á
munnholskrabbameini, sem er þó
helmingi minni en hjá reykinga-
fólki, hefur ekki verið hægt að
sýna fram á neina krabbameins-
hættu við notkun á sænsku snusi.
Það eina sem eftir stendur er sú
staðreynd að nikótín er mjög vana-
bindandi og veldur hærri hjart-
sláttartíðni en hjá þeim sem ekki
nota tóbak og þar með blóðþrýst-
ingshækkun, eins og gerist til
dæmis með kaffidrykkju. Sam-
kvæmt öllum rannsóknum sem
gerðar hafa verið til fjölda ára, sú
nýjasta var kynnt snemma á þessu
ári er í alþjóðlega Monica-verkefn-
„Snus“
Sænska „snusið“ er að
öðru leyti svo til
skaðlaust, segir Víðir
Ragnarsson, enda er
ekki lengur varað við
krabbameinshættu í
viðvörunartexta á
„snus“-dósum.
inu hjá WHO, er sænska snusið að
öðru leyti svo til skaðlaust, enda
er ekki lengur varað við krabba-
meinshættu í viðvörunartexta á
„snus“-dósum.
Þrátt fyrir þessar staðreyndir
hefur Halldóru Bjarnadóttur og
öðrum krossförum gegn reyking-
um tekist með hræðsluáróðri sem
virðist byggður á vanþekkingu og
fordómum að gera mig og fleiri að
lögbrjótum. „Snus“ var bannað. Til
skamms tíma fékk ég það sent
með pósti frá Svíþjóð, en nú er það
ekki einu sinni hægt, því tollurinn
vinnur sína vinnu og gerir þetta
upptækt, nokkuð sem sjálfsagt er
einsdæmi, því þúsundir Svía víðs
vegar um heiminn geta keypt sitt
„snus“ í gegnum póstverslun. Þeg-
ar ég bjó í Svíþjóð tókst mér að
hætta að reykja með því að taka í
vörina og þar með lengja líf mitt
um jafnmörg ár að meðaltali eins
og ef ég hefði hætt alveg með
tóbak. Þar sem ég vil ekki leggja
líf mitt aftur að veði fyrir reyking-
Víðir Ragnarsson
1750.
Halldóru var mikið í mun að
vara okkur við hættum þeim sem
þessari neyslu fylgir og hélt því
fram að í einu grammi af „snusi“
væri sama nikótínmagn og í tveim-
ur til þremur pökkum af sígarett-
um. Þetta er þvílík staðleysa, því í
einu grammi af „snusi“ er álíka
magn af nikótíni og í 1,5 sígarettu
og því einnig minna en í ýmsum
viðurkenndum hjálparmeðölum
svo sem í nikótíntyggjói. Ég get
ekki ímyndað mér hvernig nokkur
maður stæði uppréttur eftir að fá
jafngildi þriggja sígarettupakka í
einu lagi út í blóðrásina. Þetta er
næstum því fyndið, en þó ekki, því
þarna talaði hjúkrunarfræðingur
og fyrrverandi formaður tóbaks-
varna íslands.
Aftur að fullyrðingum Halldóru.
Hún lýsti einnig dæmi þar sem
unglingur var með sundurbrennda
nasavængi, sem kemur náttúrlega
sænska snusinu ekkert við eins og
ég lýsti hér að ofan og vil árétta:
„Snus“ er munntóbak. Einnig
nefndi hún tannlos og tann-
skemmdir, en hvort tveggja er
rangt. Áfram var haldið um víð-
lendur vitleysunnar og var næst
tekið dæmi um þann hræðilega sið
að troða einhverri ólyfjan upp í
börn, eitthvað sem gert er í Kas-
atskan, en þar ku munnkrabba-
Fangaóu athygll!
R
M D
HL Displeay götuskilti
Margar gerðir,
tilboðsverð í maf
Háteigsvegi 7 Sími 511 1100
Hvers vegna
Smithsonian?
Á ENSKRI tungu
enda mörg lýsingar-
orð á -ian. Sum eru
þessi orð leidd af heit-
um manna. Tímabil og
annað það sem tengist
Viktoríu drottningu
kallast til dæmis Vict-
orian, kristinn maður
er Christian o.s.frv.
Þessi ending sést
sjaldan í íslenskum
þýðingum, enda fer
hún illa í málinu.
Maður er nefndur
James Smithson.
Hann fæddist í París
1765 og lést í Genúa
1829. Smithson, sem var enskur að-
alsmaður í báðar ættir en óskilget-
inn, hlaut menntun í Oxford og
vann sér ágætt orð sem steinefna-
fræðingur. Við hann er til dæmis
Orð
Sú ákvörðun Smithsons
að koma stofnun sinni
upp vestanhafs, segír
Örnólfur Thorlacius, er
talin tengjast óbeit hans
á viðbrögðunum á ætt-
jörð hans við hjónaleysi
foreldranna.
kennt smith-sonít, sínkkarbónat,
sem var lengi helsta hráefni sínks
til iðnaðar. Aðeins 22 ára var
Smithson tekinn í Konunglega
breska vísindafélagið (Royal Soc-
iety). Hann kvæntist aldrei, var
barnlaus og erfingi
mikilla auðæfa, eink-
um frá móður sinni.
Mestan hluta ævinnar
dvaldist hann á meg-
inlandi Evrópu og
virðist lítið samband
hafa haft við Vestur-
heim. Samt mælti
hann svo um í erfða-
skrá sinni að auðlegð-
in skyldi öll fara „til
Bandaríkja Norður-
Ameríku, þar sem
koma á upp í Wash-
ington stofnun, Smith-
sonian Institution, til
að efla og breiða út
þekkingu".
Það tók yfirvöld í Bandaríkjun-
um nokkuð á annan áratug að finna
stoð í lögum er gerði þeim kleift að
þiggja þessa gjöf, en árið 1846
staðfesti þingið í Washington
stofnskrá stofnunarinnar.
Sú ákvörðun Smithsons að koma
stofnun sinni upp vestanhafs er tal-
in tengjast óbeit hans á viðbrögð-
unum á ættjörð hans við hjónaleysi
foreldranna. Sagan hefur staðfest
þessi orð hans: „Nafn mitt mun lifa
í minningu manna löngu eftir að
aðalstitlarnir Northumberland og
Percy [titlar föður hansj verða
fallnir í gleymsku og dá.“ Árið 1904
voru jarðneskar leifar Smithsons
fluttar til Bandaríkjanna og þeim
valinn staður í stofnun hans.
Nú er í stofnun Smithsons sýn-
ing á siglingum norrænna manna í
vesturveg og landkönnun þeirra í
Ameríku. Ég legg til að við hættum
að tala um Smithsonian-stofnunina.
Á íslensku á hún að sjálfsögðu að
heita Smithson-stofnunin.
Höfundur er fyrrverandi rektor MH.
Ömólfur Thorlacius