Morgunblaðið - 11.05.2000, Blaðsíða 38

38 FIMMTUDAGUR 11. MAÍ 2000
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Guðrún Nordal heldur fyrirlestur sinn um biblíumyndir í drtíttkvæðum.
Pétur Pétursson Skálholtsrektor stjórnaði þinginu.
LITIÐ UM
ÖXL TIL
MIÐALDA
Skálholt tengist sögu kristni á Islandi
sterkum böndum. Um síðustu helgi var
haldið þar málþing um biblíuleg stef
í íslenskum fornbókmenntum. Gerður
Steinþórsdóttir sótti þingið og greinir frá
því sem þar fór fram.
Pétur Pétursson, rektor í Skálholti, býður gesti velkomna til kvöldverð-
ar í miðaldastíl. Griðkonur standa hjá.
Skálholtskirkja
Laugardagskvoldið
6. maí var í fyrsta sinn boð-
ið til miðaldakvöldverðar í
Skálholti í tilefni af mál-
þingi um biblíuleg stef í íslenskum
fombókmenntum, sem haldið var um
síðustu helgi. Sætir slíkur kvöldverð-
ur nokkrum tíðindum, og var matseð-
illinn, að sögn, fundinn í gömlum bók-
um: í fordrykk var kryddað hunangs-
rauðvín og voru tuggin söl með. Þá
var hlaðborð með rjúpnasúpu, silungi
krydduðum hvannarlauil, hlóðar-
steiktum svartfugli (í stað geirfugls)
og brösuðu lambakrofi. I eftirrétt var
möndlubaka, fjallagrasakex og fjósa-
ostur, sem var einstaklega ljúffeng-
ur. Á miðöldum gegndu borðdúkar
einnig því hlutverki að vera hand- og
munnþurrka, og var svo þetta kvöld.
Griðkonur gengu um og skenktu
mjöð. Nutu menn matar og drykkjar.
Eftir málsverðinn spurði einhver
hvort ekki væri kaffi á eftir en fékk
svarið: „Þá þarftu að bíða í fjórar
aldir.“
Þúsund ára afmæli kristni
Kristni á íslandi hefur verið knýtt
fastari böndum við Skálholt en nokk-
urn annan stað. Staðurinn ætti því að
skipa sérstakan heiðurssess á afmæl-
isári. Hér bjó fyrsti biskupinn á Is-
landi, ísleifur Gissurarson, hér þýddi
Oddur Gottskálksson Nýja testa-
mentið úti í fjósi, hér var síðasti
kaþólski biskupinn, Jón Arason, háls-
höggvinn ásamt sonum sínum og -
hér var fyrst sunginn sálmurinn um
blómið.
í tilefni þúsund ára afmælis kristni
hefur Pétur Pétursson Skálholts-
rektor skipulagt þrjú málþing: Hið
fyrsta var í mars um Islandsklukk-
una og var þá framreiddur málsverð-
ur í 17. aldar stfl, ráðstefna sú sem
haldin var um síðustu helgi, 6.-7. maí,
um biblíustef í íslenskum fornbók-
menntum, í samvinnu við Hugvísind-
astofnun Háskóla Islands. I haust er
áætluð málstefna um trúarleg stef í
bókmenntum 20. aldar.
„Augu mín sáu þig“
Málþingið var haldið í ráðstefnusal
skólans og hófst kl. 13.30 laugardag-
inn 6. maí. Setti séra Sigurður Sig-
urðarson vígslubiskup þingið en síð-
an tók Pétur Pétursson
Skálholtsrektor við stjóm þess.
Fyrsta erindið flutti Guðrún Nordal,
sérfræðingur á Amastofnun, „Biblíu-
myndir í dróttkvæðum miðalda".
Hún sagði að myndir hefðu æ sterk-
ari áhrif í nútímasamfélagi. Hlutverk
skáldanna var að snúa hugsun í
myndir, í líkingum felst snilli skálds-
ins. Dróttkvæðin vom afsprengi
heiðinnar menningar, en á 11. öld
ortu sömu skáldin trúarleg og verald-
leg kvæði, en nota heiðnar kenning-
ar. Hún tók dæmi um biblíumyndir í
dróttkvæðum eftir Nikulás Bergs-
son, Kolbein Tumason og Gunnlaug
Leifsson, þar sem er að finna myndir
af Kristi á krossinum og hinni grát-
andi móður. Undir fyrirlestri hennar
dundi ýmist skúr á þaki eða sólin
braust fram.
Næstur tók til máls Gunnlaugur A.
Jónsson, prófessor í guðfræði, og hét
erindi hans „Áhrif Saltarans í íslenskri
menningu". Kom hann víða við.
Saltarinn er bænabók eða bók með
Davíðssálmum, hinum hundrað og
áttatíu sálmum í Gamla testament-
inu. „Davíð er ekki höfundur þeirra
eins og margir hafa haldið fram,“
sagði Gunnlaugur. Hann sagði að ný-
liðar í klaustrunum hefðu þurft að
læra Saltarann utanbókar, þ.e. hinn
latneska texta. Hann ræddi um 23.
sálm, „Drottinn er minn hirðir“, sem
hefur algjöra sérstöðu meðal sálm-
anna. Áhugaverð var umfjöllun hans
um áhrif sálmanna á allar listgi-einar:
kvikmyndir eins og Fílamanninn og
Saving Private Ryan eða „Björgun
óbreytts Ryans“, tónlist eins og verk
Þorkels Sigurbjörnssonar og á bók-
menntir. Nefndi hann fjölmörg skáld
frá Hallgrími Péturssyni til Fríðu Á.
Sigurðardóttur og einnig Sjón, en
heiti bókar hans „Augu þín sáu mig“
er úr 139. Davíðssálmi. Undir erindi
hans lék stórrigning á þakið.
„Verið þér eftirlíkjarar mínir“
Ásdís Egilsdóttir dósent nefndi er-
indi sitt „„Verið þér eftirlíkjarar mín-
ir.“ Biblíustef og biblíutilvitnanir í
Þorlákssögu helga“. Sögur helgra
manna eru hver annarri líkar. Þor-
lákssaga helga er samtímasaga. Hún
er skrifuð til að útskýra helgi Þor-
láks. Þorlákur var ábóti í Þykkvabæ
og síðar biskup í Skálholti á 12. öld.
Þorlákur líkti eftir Kristi, og sam-
tímamenn hans áttu að taka hann sér
til eftirbreytni. Sagan rekur ævi Þor-
láks frá fæðingu til dauða, en dauðinn
markar upphaf nýs lífs, sem er mikil-
vægara en jarðneska lífið. Sagan
fjallar um hvernig Þorlákur annaðist
fátæka menn og leyndi góðverkum
sínum, en það eru jarteiknir sem
urðu upphafið að helgi Þorláks.
Á Ódáinsakri
Eftir fyrirlestur Ásdísar um hinn
helga Þorlák og kristin góðverk hans
var gert kaffihlé en síðan ræddi
Sverrir Tómasson, sérfræðingur á
Árnastofnun, um „Ferðir þessa
heims og annars“ og var það mikið
ferðalag. Hann byrjaði á því að tala
um Höfuðlausn Egils Skallagríms-
sonar og varpaði fram þeirri spum-
ingu hvort Jórvíkurferð hans hefði
verið hugarsmíð. Hann ræddi síðan
um þrjár gerðir ferðalýsinga: Leiðsl-
ur, bækur pflagríma og bækur dýr-
linga. Þá mætti bæta við landalýsing-
um eins og í Heimskringlu. Hann
ræddi um einkenni leiðslubóka og
minnti á að víti og paradís hefðu verið
staðreyndir í lífi miðaldamanna.
Paradís væri merkt í austri inn á
kort. Menn ferðast í leiðslu um neðri
byggðir og lýsa landslagi, dimmum
dal og fjalli auðnar.
I paradís eru margar vistarverur
eftir breytni manna. Þá ræddi hann
um Odáinsakra (paradís) þar sem
renna hunangslækir.
Skemmtileg var umfjöllun Sverris
um fyrirheitna landið í ljósi landa-
fundaárs. Ræddi hann þar um Eiríks
sögu rauða og Grænlendingasögu og
vildi setja þær í flokk ferðasagna
miðalda sem eru byggðar upp á svip-
aðan hátt og leiðslubókmenntir.
Eru Egill Skallagrímsson og
Davíð konungur hliðstæður?
Torfi Tuliníus dósent ræddi um
efnið „Eru biblíustef í kveðskap Eg-
ils?“ Torfi kom víðar við í sögu hans.
Eftir lát Egils var líkami hans tekinn
úr haugnum og borinn til kirkju til að
tryggja Agli eilíft líf á himnum. Egill
lifði á mörkum hins gamla og nýja og
lét prímsignast á Englandi. Torfi bar
síðan saman æviferil Egils og Davíðs
konungs og fann margar hliðstæður.
Hann sagði að skáld ættu margt
skylt með spámönnum og skáldgáfu
væri jafnað við guðdóm. Eftir þessa
frumlegu samlíkingu var fyrirlestr-
um dagsins lokið og gengið til aftan-
söngs í Skálholtskirkju. Sóknar-
presturinn sr. Egill Hallgrímsson
las: „Dagur er liðinn og verklok nálg-
asty Kyrrð kvöldsins færist yfir.
/Drottinn er í nándy Lútum höfði í
auðmýkt / og minnumst þess að vér
erum frammi fyrir augliti Guðs/'
Úti regnþrungið vor í lofti.
„ Allir vildu Lilju kveðið hafa“
Sunnudagsmorgunninn hófst með
erindi Einars Sigurbjömssonar pró-
fessors um Lilju Eysteins munks Ás-
grímssonar, sem segir frá sköpun
heimsins til hins efsta dags. Lilja er
kaþólskt kvæði eins og kunnugt er,
hundrað erindi og ort á 14. öld.
Kvæðið er tileinkað Kristi og Maríu.
„Lilja er eitt þeirra blóma sem eru
helguð Maríu, en einnig syninum og
heilagri þrenningu," sagði Einar.
Einar ræddi um Maríu og Maríu-
dýrkun. I Lilju er ekkert um endur-
leysandi hlutverk Man'u, hún birtist
þar með syninum. Einar ræddi um
byggingu kvæðisins, sagði að upp-
hafserindin væru ort í yfirbótarskyni.
Hann setti kvæðið í sögulegt sam-
hengi, á þessum tíma hefði verið mik-
ið um drepsóttir í heiminum og páf-
inn í útlegð í Avignon.
Bergljót Kristjánsdóttir dósent
ræddi um „Túlkun og sekt“ í Gísla
sögu Súrssonar. Hún byijaði á Adam
og Evu og hinum forboðna ávexti
sem hefði gert þau útlæg úr paradís.
Bergljót sagði að margar vísur Gísla y
fjölluðu um drauma hans. Hann átti j
tvær draumkonur, illa og góða, og "
hefði Gísli reynt að fylgja ráðum
hinnar góðu. Gísli hefði haft fágætt
vald á túlkunum.
Gísli hefði viðurkennt sekt sína
fyrir Auði í vísu. Þá ræddi Bergljót
um Þórdísi, systur Gísla, og varpaði
fram þeirri spumingu hvort tilfinn-
ingar Gísla til hennar hefðu verið
meiri en bróðurást, a.m.k. hefði hann j|
vegið alla karlmenn sem hefðu komið u
nálægt henni.
„Ekki er gaman
að gnðspjöllunum"
Næst talaði Svanhildm- Óskars-
dóttir sérfræðingur um „Islenskar
biblíuþýðingar á miðöldum". Hún
sagði að okkur væri tamt að líta á
Biblíuna sem heild, en á miðöldum
hefðu verið það sem hún kallaði
hlutabiblíur. Þá hefðu t.d. Mósebæk- k
ur verið saman, Saltarinn eða Davíðs-
sálmar sem ein bók. Þetta voru lat- 1
ínubækur eða norrænar þýðingar. w
Hún fjallaði síðan um Stjórn sem
geymir hluta af Gamla testamentinu.
Þetta eru þrjár þýðingar.
Svanhildur sagði að einkum hefðu
verið þýddar hetjusögur Gamla
testamentisins í anda þjóðlegrar
hefðar. Hún greindi frá því að hún
hefði fundið hluta Daníelsbókar í
þýðingu frá miðöldum, sem hún kall- k
aði Reynistaðarbók. Af handritinu
mætti sjá að þýðandinn hefði lítið 1
verið fyrir mystík en mikið fyrir sög- P
ur. Væri það í samræmi við orð kerl-
ingarinnar sem sagði: „Ekki er gam-
an að guðspjöllunum, enginn er í
þeim bardaginn." Svanhildur sagði
að þörf væri að leita að handritum
uppi og niðri í Amastofnun og skoða
textann út og inn. Þarna kpm hún að
praktísku máli, fjárskorti Ái-nastofn-
unar og þörf á skrásetningu handrita. L
Kristnitakan og
leitin að Vínlandi
Síðasta fyrirlesturinn flutti Jónas
Kristjánsson, fyrrv. forstöðumaður
Stofnunar Árna Magnússonar, um
kristin áhrif í íslendingasögum. Jón-
as var nýkominn úr könnunarleið-
angii til Nýfundnalands ásamt forn-
leifafræðingi og ljósmyndara. Hann
hóf mál sitt á því að segja að hann
hefði verið að leita Vínlands og fundið ,
eitt hérað þess.
Jónas sagði að kristin áhrif væðu |
uppi í íslendingasögum. Hann valdi f
þann kost að tala mest um íslend-
ingabók Ara fróða, sem er grundvall-
arrit um kristnitökuna. Ari er fáorð-
ur og gagnorður og segir rétt frá, svo
langt sem það nær. Ari lýsir kristni-
tökunni sem kraftaverki. Sú skoðun
hefur rutt sér til rúms að umskiptin
hafi ekki verið eins afgerandi og Ari
segir. Ymsir landnámsmenn hafi ver-
ið kristnir og las Jónas úr Landnámu 1
máli sínu til stuðnings.
í samtali við Jónas um Vínlands- j
för hans sagðist hann trúa betur Ei-
ríks sögu rauða en Grænlendinga-
sögu en þær greinir á um margt.
Jónas hefur farið eftir lýsingu Eiríks
sögu við leit að Vínlandi. Það er
kenning hans að Vínland hafi verið
norðar en menn ætla nú, sbr. rit Páls
Bergþórssonar.
Jónas styður kenningu sína að orð-
ið vín í Vínland þurfi ekki að merkja |
vínber heldur einungis ber til vín- |
gerðar.
Nunna fyrirlesari í Skálholti
Amerískur fræðimaður á málþing-
inu, sem er að skrifa doktorsritgerð
um helgra manna sögur, greindi frá
því að von væri á kennara hans til ís-
lands, nunnu, og mundi hún halda
fyrirlestur í Skálholti um næstu helgi
um pílagrímsferðir nunna á miðöld-
um. Ættu margir að hafa áhuga á
slíku efni.
Klukkan tvö síðdegis var gengið til
miðaldamessu í Skálholtskirkju.
Lagði sr. Egill Hallgrímsson út af
orðunum „Eg er góði hirðirinn". En
það var söngur Voces Thules sem gaf
messunni raunverulegan miðalda-
blæ.
Málþingið í Skálholti var fræðilegt
og höfðaði fyrst og fremst til fræði-
manna í miðaldafræðum. Það vekur
þá spurningu hvort ekki ætti að efna jj
til fyiirlestra við hæfi almennings
sem tengdust beint sögu Skálholts-
staðar.