Morgunblaðið - 19.07.2000, Blaðsíða 32

32 MIÐVIKUDAGUR 19. JÚLÍ 2000
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Já og
amen
„guð huggi þá sem hrygðin slær
hvort sem þeir eru fjœr eða nær;
kristnina efli og auki við,
yfirvöldunum sendi lið. “
Halldór Laxness: íslandsklukkan.
Ef til yill er stjórn-
málamönnum vork-
unn. Að minnsta
kosti sumum.
Kannski er ekki
nema von að stjórnmálamaður
sem hefur frá blautu barnsbeini
tilheyrt valdastéttinni eigi erfitt
með að samþykkja - og skilja -
önnur viðbrögð við orðum sínum
en já og amen.
Slíkur stjórnmálamaður hefur
líklega alist upp við að orð hans og
gerðir séu réttar, og þess vegna
aldrei fundið nytsemdina í efanum
og gagnrýninni, hvorki hjá sjálf-
um sér né öðrum. Hann hefur tek-
ið orðspor sitt í arf, fremur en
áunnið sér það, og þess vegna hef-
ur það í huga hans ætíð verið
sjálfsagt líkt og vald konunganna í
Evrópu
forðum sem
var afþeim
VIÐHORF
Eftlr Kristján G.
Arngrímsson
sjálfum og
öðrum talið
koma frá Guði.
Það hefur löngum þótt mikil-
vægt að valdamenn sæti gagnrýni
fyrir störf sín, kannski ekki af því
að það sé sjálfgefið að þeir ræki
ekki þessi störf með sóma, heldur
vegna þess að jafnvel vel unnin
störf geta batnað og jafnvel hin
fegursta sannfæring slípast og
skerpist við gagnrýni - og maður
öðlast þar að auki betri skilning á
sinni eigin hugsun ef maður þarf
að kljást við þá sem eru manni
ósammála.
Flestir stjórnmálamenn, að
minnsta kosti á Vesturlöndum,
láta í það skína við opinber tæki-
færi að þeim þyki gagnrýni góðra
gjalda verð og að þeir vilji sjálfir
sæta henni. En oft læðist að
manni sá grunur að þeir geri samt
ekkert með hana og fari sínu fram
í skjóli meirihlutaræðis.
Og sumir stjórnmálamenn virð-
ast beinlínis á móti því að vera
gagnrýndir og vilja bara að fjallað
sé um þá og gerðir þeirra á já-
kvæðum nótum. Þetta á við um
bæði innlenda og erlenda stjórn-
málamenn, sem stundum virðast
án tengsla við aðra en jábræður
sína. Ófgafullt dæmi um þetta er
að koma í ljós í Þýskalandi þar
sem Helmut Kohl, fyrrverandi
kanslari, hefur nú verið sviptur
sinni pólitísku æru.
Það er kannski í raun og veru
að einhverju leyti öfundsvert hlut-
skipti að geta verið án alls efa um
eigin gjörðir, þótt ríkjandi rétt-
hugsun kveði á um að sjálfsgagn-
rýni sé af hinu góða.
Hver myndi slá hendinni á móti
því að verða einráður í litlu og
sætu landi þar sem íbúarnir dýrka
mann? Slíkur maður myndi taka
opinberlega undir með þeim sem
segðu gagnrýni nauðsynlega, en í
huga sér myndi hann hafa þeirra
sömu gagnrýni að engu og njóta
lystisemda einræðisins.
Og þá er stutt í að hann hætti
að sjá mun á hlutlægum sannleika
og eigin fordómum. Það er að
segja, hans eigin sannfæring um
rétt og rangt verður í huga hans
eini möguleikinn á skilningi og
túlkun veruleikans og þess vegna
fara viðhorf annarra að hljóma
eins og útrás íyrir fordóma og öf-
undarhjal - og í versta falli
kommúnistaáróður.
Sá möguleiki, að hans eigin
skoðanir og sannfæring kunni
kannski að eiga sér rætur í ein-
hverju öðru en hlutlægum sann-
leika og raunverulegum atburðum
hvarflar ekki að honum, enda
virðist hann ekki gera sér grein
fyrir því að allur skilningur
manns á heiminum er að stórum
hluta túlkun sem er óhjákvæmi-
lega sprottin úr fyrirfram gefinni
heimsmynd sem maður tekur í
arf. Þess vegna eru fordómar
óhjákvæmilegir, líka hjá æðstu
ráðamönnum, og það er ekki vel
gott þegar þeir fatta þetta ekki.
Eða er nauðsyn einarðrar mála-
fylgni og stefnufestu svo mikil í
stjórsjó pólitíkurinnar að hún úti-
loki í raun og veru möguleikann á
endurskoðun og gagnrýni? Er
vonlaust að ná kjöri nema með því
að hvika hvergi frá settu marki og
fyrirfram lögðum leiðum, jafnvel
þótt í ljós komi að þær séu vafa-
samar? Með öðrum orðum, væri
það pólitískt harakírí fyrir stjórn-
málamann að skipta um skoðun?
Það væri gaman ef einhver ís-
lenskur ráðherra myndi útskýra
hvernig hann tekur mark á gagn-
rýni, og jafnvel nefna dæmi um
það hvenær orð andstæðinga hans
hafa haft þau áhrif á skoðanir
hans að þær hafi breyst. Gæti ein-
hver íslenskur ráðherra sagt frá
þessu öðru vísi en með fullkom-
lega abstrakt klisjum um að „heil-
brigð gagnrýni" sé af hinu góða
og allt það, og að hann sé að sjálf-
sögðu „opinn fyrir heiðarlegri og
málefnalegri gagnrýni"?
Svona sautjándajúníklisjur eru
ekki til þess fallnar að auka traust
á stjórnmálamanni. Hvað ná-
kvæmlega á hann við með „heið-
arleg og málefnaleg gagnrýni"?
Vilji menn í raun og veru ræða
málin við þá sem eru þeim ósam-
mála er ekki hægt að sitja fast við
þann keip að fá sjálfur að skil-
greina umræðugrundvöllinn. Svo
lengi sem maður heldur slíkri
kröfu til streitu stendur maður í
vegi fyrir málefnalegum umræð-
um.
Hér einu sinni skipti öllu að
vera af réttu slekti, bæði vegna
þess að þá skein maður líkt og
tungl í ljósi pabba og ættarinnar,
og svo fékk maður sjálfkrafa
tækifæri á vettvanginum sem
pabbi manns stjórnaði. Þá skipti
engu hvað maður sagði ogþví þá
ekki að nota bara velslípaðar klisj-
ur?
En kannski trúa menn því blátt
áfram að klisjurnar þeirra séu
djúphugul orð úr viskubrunni
ættgengrar stjómlistar. Guð er jú
þeirra megin. Isköld hæðni Hall-
dórs Laxness í „vessinu“ hér að
ofan túlkar betur en nokkuð ann-
að þessa innbyggðu sannfæringu
valdastéttarinnar um að hún hafi
jafnvel Guð almáttugan sín megin
og því sé ekki bara óþarfi að efast,
heldur beinlínis rangt.
Og þá finnst mönnum kannski
fullkomlega sjálfsagt að fjölmiðlar
séu íyrst og fremst í því hlutverki
að endurspegla tilfinningar þeirra
sjálfra á jákvæðan hátt - og birta
helst stórar myndir með. Allt ann-
að er óeðlilegt og stafar auðvitað
af síngirni vafasamra penna. Og
þá finnst mönnum líka sjálfsagt
að kirkjan þeirra sé ríkiskirkja,
enda sjá þeir ekki allan mun á
sjálfum sér og ríkinu.
Frjáls verslun
og fákeppni
ÍSLENSKA krónan
hefur verið sterk á síð-
ustu árum og gengi
evrópskra gjaldmiðla
lækkað umtalsvert
gagnvart henni. Það
hefði að sjálfsögðu átt
að leiða tO verulega
lækkaðs verðs á inn-
fluttum vörum. Þessi
hluti góðærisins virðist
ekki hafa skilað sér til
landsmanna. Stórir inn-
flutningsaðilar, ná-
tengdir verslanakeðj-
unum og nánast
einráðir á matvæla-
markaðnum, virðast
ekki hafa séð ástæðu til
þess að lækka vöruverðið og skila
fólkinu í landinu þessum hagsbótum.
Það er ansi hart. Ekki síst vegna
þess að margt fólk tók á sig kjara-
skerðingar á liðnum áratug til þess að
tryggja stöðugleikann og skapa að-
stæður til þess að þjóðin kæmist upp
úr efnahagslægðinni. Þess má einnig
geta að 7,3% lækkun
krónunnar á árinu 1993 kom ekki
fram í verðlagi. Þá var það efalaust
samkeppnislegt aðhald sem réði.
Samkeppnisaðilarnir urðu að standa
sig betur en áður með hagkvæmari
innkaupum og hagræðingu. Þetta er
tryggingin sem frelsi í viðskiptum og
frjáls samkeppni veitir.
Henni var komið á
smám saman og sú leið
var ekki alltaf auðfarin í
íslensku samfélagi á
öldinni sem leið. Nú
hefur það gerst að eink-
um matvöruverslunin
er komin á fárra hend-
ur, samþjöppun orðin
mikil og samkeppni
virðist lítt gæta.
Langt er síðan Pálmi
í Hagkaup stofnaði það
góða íyrirtæki og Jó-
hannes í Bónus sitt.
Þeir gerðu mikið fyrir
íslenskt samfélag á sín-
um tíma með hag-
kvæmum innkaupum og lágu vöru-
verði. Samband íslenskra
samvinnufélaga og kaupfélögin voru
ekki gallalaus þegar þau voru mark-
aðsráðandi á stórum svæðum lands-
ins. En fákeppnisvald stóru fyrir-
tækjanna í dag er síst betra.
Kaupfélögin færðu fjármuni milli
greina í því skyni að byggja upp at-
vinnu og halda uppi þjónustu. Sam-
bandið gleymdi þvi hins vegar að það
þyrfti að standast samkeppni, og
hrundi. Verslunarrisum dagsins í dag
væri hollt að rifja upp þá sögu. Þau
væru þeim líka fróðleg lesning hin
neikvæðu skrif um sveitamann norð-
Verslun
Eg held að tímabært sé
að lýsa eftir nýjum aðil-
um, segir Hjálmar Jóns-
son, sem reisa ódýrt
verslunarhúsnæði og
hugsa um hag neytenda
ásamt sínum eigin.
an úr Skagafirði, Pálma Jónsson frá
Hofi. Hann var sagður selja lélega
vöru í aflögðu fjósi við Miklatorg í
Reykjavík og ætti náttúrlega ekkert
erindi í almennileg og ábyrg viðskipti.
En Pálmi í Hagkaup byggði upp virt
og gott fyrirtæki á grundvelli lágs
vöruverðs. Það ræður úrslitum um
vinsældir og gengi slíkra fyrirtækja.
Eg held að tímabært sé að lýsa eft-
ir nýjum aðilum, sem reisa ódýrt
verslunarhúsnæði og hugsa um hag
neytenda ásamt sínum eigin. Vissu-
lega verður erfitt að keppa við þá sem
fyrir eru í ljósi allrar þeirrar upp-
byggingar og gróða sem þeir hafa
tryggt stöðu sína með.
Höfundur er alþingismaður.
Hjálmar
Jónsson
Um rökvísi Jóhanns
Sigun ónssonar
OPINBER umræða
undanfarnar vikur um
brottkast afla í hafi hef-
ur verið mér, sem þetta
skrifa, nokkuð galli
blandin skemmtun.
Margar eru orðnar þær
greinamar, sem ég hef
birt hér á síðum Morg-
unblaðsins, þar sem ég
hef útlistað það eðli
gildandi fiskveiðistjórn-
ar að gera sjómönnum
ómögulegt annað en
fleygja fiski. Löggjöfin
setur sjómenn í þá frá-
leitu stöðu, að þeir geta
fengið afla á skip, sem
bæði er lögbrot að
fleygja í hafið og að koma með í land.
Við það bætist stórfellt fjárhagslegt
tjón ef þeir koma með smáfisk að
landi. Lög, sem eru svona vitlega snið-
in, eru dæmd til að vera brotin.
Ekki get ég gert upp við mig, hvort
skemmtir mér betur í þessari um-
ræðu, hversu víðtæk og hávær hún
hefur orðið eða hitt, hvemig nú er af
opinberri hálfu unnið að því að kæfa
hana með hótunum við sjómenn um
lögreglurannsóknir. Ráðagerðin rifj-
ar upp yfirlýsingu Þorsteins Pálsson-
ar, þáverandi sjávarútvegsráðherra,
1996, sem var viðbragð við sams kon-
ar umræðu þá. Ráðherrann sagði, að
sjómenn, sem kasta fiski séu svikarar
við þjóð sína. Boðskapurinn var skýr:
Segið ekki írá því hvemig hlutirnir
era eða hafið verra af. Þessi hótun
hefur dugað til þess að halda umræð-
unni í skefjum þar til nú.
Nýjasta innleggið í umræðuna,
þegar þetta er skrifað, er viðtal við Jó-
hann Sigurjónsson, forstjóra Hafró, í
Morgunblaðinu 14. júlí. í viðtalinu
kemur svo sem ekkert fram, sem ekki
hefur áður verið sagt í viðtölum út-
varps við Jóhann, en viðtalið hefur
valdð mér nokkrar hugrenningar,
sem ég vil halda til haga.
Áður en það er gert, vil ég leiðrétta
misskilnmg, sem fram kemur í viðtal-
inu og hefur áður birst í Morgunblað-
inu, gott ef ekki var í leiðara. Sagt var,
að Fiskistofa hafi kynnt niðurstöður
um mælingar á brott-
kasti í Breiðafirði. Þetta
mætti skilja sem svo, að
Fiskistofa hafi átt eitt-
hvert frumkvæði í þessu
efni, en svo var ekki. Eg
fylgist afar vel með út-
varpi og heyrði þar
hvemig þessi umræða
fór af stað, þótt ekki
kæmi annað til. Umræð-
an byrjaði með svo-
nefndum laufskálaþætti
á þriðjudagsmorgni á
rás 1, þar sem Guðjón
Amar Kristjánsson, al-
þingismaður, skýrði frá
því, að hann hafi sótt
þessar upplýsingar í
hendur Fiskistofu og gerði meginefni
þeirra uppskátt. Hluti þessa viðtals
var síðan endurfluttur í svonefndum
Kvótinn
Hafró gengur út
frá því, segir Jdn
Sigurðsson, að brott-
kast sé og hafi verið
óbreytt frá ári til árs.
auðlindarfréttaþætti í hádeginu þenn-
an sama dag. Þá fór boltinn að rúlla,
en án minnsta framkvæðis frá Fiski-
stofu. Sú stofnun er búin að vita af
þessu vandamáli áram saman, en hef-
ur þagað, enda til þess ætlast af hálfu
ráðuneytisins.
En aftur til viðtalsins við Jóhann.
Hann segir, að brottkast skipti ekki
máli fyrir stofnstærðarmat Hafró, ef
það er nokkum veginn jafnmiltið frá
ári til árs. í útvarpsviðtali á dögunum
orðaði hann þetta einhvem veginn
svo, að þannig h'ti fiskifræðingamir á
brottkastið sem hluta af hinum nátt-
úralega dauða í stofninum. Þetta er
svo sem við hæfi, því að um þennan
náttúrulega dauða mun vera harla lít-
ið vitað. Síðast það ég vissi var í út-
reikningum Hafró notaður sami stuð-
ull fyrir náttúralegan dauða eins og
gert var fyrir 40 árum, þegar ég vann í
sjávarútvegsráðuneytinu og fylgdist
þaðan með fiskifræðingum. Þetta er
þess vegna ein hinna lífseigustu ágisk-
ana úr fortíðinni. Að leggja a, sem
enginn veit, við b, sem enginn þekkir,
til að fá út c, sem að sjálfsögðu enginn
þekkir heldur, getur verið ágætis al-
gebradæmi, en er ekki fullbratt að
leggja það til grandvallar í vísinda-
legri ráðgjöf um stærð fiskstofna?
Hafró gengur sem sagt út frá því í
útreikningum sínum, að brottkast sé
og hafi verið óbreytt frá ári til árs. Þá
er mér spum, hvemig það fær staðist
rökhyggju Jóhanns Sigurjónssonar,
að það breyti engu um brottkast
þorsks síðustu tíu árin, að aflamark
verður framleigjanlegt og leiguverðið
stígur jafnt og þétt upp fyrir 100 kr. á
þorskkflóið á sama tíma og markaðs-
verðið í landi er kannski á bilinu 80-
180 kr. Mér er fyrirmunað að ná upp í
rökvísi, sem gengur út frá því, að
þessi þróun hafi engu breytt um
brottkast og því skipti hún engu máli
um mat á því, sem er drepið af þorski.
Þeir menn, sem hafa sagt mér frá því,
hvernig þeir hafa með óbragð í munni
og sigg á samvisku sinni fleygt fyrir
borð öðram hverjum þorski, sem þeir
veiddu, eru fleiri en svo, að ég geti
samþykkt, að þær gerðir skipti engu
máli.
Það er í-aunar fleira í rökvísi Jó-
hanns Siguijónssonar, sem ég næ
ekki upp til. Hann fullyrti i útvarps-
viðtali fyrir nokkram rikum, að fisk-
veiðistjórnin að ráðum Hafró hafi bor-
ið góðan árangur. Mfldð væri fróðlegt
ef Morgunblaðið tæki eitt langt og
ítarlegt viðtal við Jóhann, þar sem
hann gæti með tölum sannað þessa
staðhæfingu sína fyrir árin frá 1990
eða helst frá 1984. Hvort tveggja era
örlagaár fyrir fiskveiðistjómina. Þjóð-
in yrði þá þeim mun fróðari um árang-
ur þessa starfs stofnunarinnar. Yfir-
lýsingar hennar sjálfrar einar sér um
ágæti sitt era ekki alveg nógar, a.m.k.
til að sannfæra mig.
Höfundur er fyrrverandi
framhvæmdastjóri.
Jón
Sigurðsson