Morgunblaðið - 17.08.2000, Blaðsíða 41

40 FIMMTUDAGUR 17. ÁGÚST 2000
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 17. ÁGÚST 2000 41
tf
ffargimftfiifeifr
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Framkvæmdastjóri: Hallgrímur B. Geirsson.
Ritstjórar: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
HEILSUTENGD
FERÐAÞJÓNUSTA
Ferðaþjónusta er ört vaxandi
atvinnugrein á íslandi og er
nú svo komið að fjöldi er-
lendra ferðamanna er orðinn sam-
bærilegur við fjölda íbúa í landinu.
Eykst mikilvægi ferðaþjónustu í
þjóðarbúskapnum með ári hverju og
er hún nú orðin ein mikilvægasta
atvinnugrein landsins.
Það háir hins vegar framþróun
ferðaþjónustu hversu árstíðabundin
hún er, tekjur eru sveiflukenndar
og það háir fjárfestingum í t.d. hót-
elbyggingum utan Reykjavíkur-
svæðisins að þær nýtast einungis
hluta ársins. Að sama skapi gera
þessar sveiflur að verkum að erfitt
er að þjálfa upp starfsfólk með
reynslu þar sem yfirleitt er um árs-
tíðabundin störf að ræða og mikil
nýliðun á ári hverju.
Eitt af því sem horft hefur verið
til í þessu sambandi til að reyna að
auka ferðamannastraum utan hins
hefðbundna ferðamannatíma er
svokölluð heilsutengd ferðaþjón-
usta. Er sérstaklega tekið fram í
stefnuyfirlýsingu ríkisstj órnarinnar
að nýta beri sóknartækifæri á sviði
heilsutengdrar ferðaþjónustu. I
samræmi við það skipaði samgöngu-
ráðherra nefnd til að fjalla um mál-
ið í lok síðasta árs og hefur hún nú
skilað frá sér skýrslu.
Heilsutengd ferðaþjónusta er að
mörgu leyti sveigjanlegt hugtak.
Getur allt frá sölu á heilbrigðisþjón-
ustu til ferðaþjónustu er byggist á
útvist fallið undir þetta hugtak.
Sem dæmi um hið fyrrnefnda mætti
til að mynda nefna meðferð psoriar-
is-sjúklinga en líklega myndi sá
fjöldi erlendra ferðamanna er sjá
má hjólandi um þjóðvegi eða ark-
andi upp fjöll falla undir hið síðar-
nefnda.
I grófum dráttum má skipta
möguleikunum á heilsutengdri
ferðaþjónustu í tvennt. í fyrsta lagi
er hægt að stefna að uppbyggingu
sérstakra heilsulinda sem gestir
myndu sækja heim í þeim tilgangi
að hressa sig við eða slaka á. Líkt
og fram kemur í skýrslu nefndar-
innar er um fáa slíka valkosti að
ræða sem stendur aðra en Bláa lón-
ið og Heilsustofnun NLFÍ í Hvera-
gerði.
Hörð samkeppni er á þessum
markaði og ljóst að mikið þarf að
leggja í ytri jafnt sem innri um-
gjörð slíkra heilsulinda ef þær eiga
að geta keppt um hylli erlendra
gesta. Margar af þeim heilsulindum
er starfræktar eru á meginlandi
Evrópu byggja starfsemi sína á
fólki, sem fær dvöl sína greidda af
almannatryggingum. Vart myndu
heilbrigðisyfirvöld í t.d. Þýskalandi
senda fólk til heilsubótardvalar á
Islandi í stað Þýskalands. Því yrði
fyrst og fremst að reyna að höfða til
þess fólks, sem reiðubúið er að
greiða háar upphæðir úr eigin vasa
fyrir dvöl í heilsulind í framandi
umhverfi.
Sá mikli árangur er náðst hefur
við uppbyggingu Bláa lónsins sýnir
hins vegar að ýmislegt er hægt að
gera. Er þessi baðstaður í Reykja-
neshrauninu á skömmum tíma orð-
inn einn helsti viðkomustaður ferða-
manna og raunar eitt af þekktustu
táknum Islands.
I skýrslu nefndarinnar er nefndur
sá möguleiki að byggja upp aukna
þjónustu í kringum sundstaði og þá
ekki síst í Reykjavík. Þar kunna að
leynast möguleikar en jafnframt
ljóst að leggja þarf í gífurlegar fjár-
festingar ef slíkur heilsustaður á að
hafa nægilegt aðdráttarafl til að
draga að ferðamenn einn og sér.
I öðru lagi má hins vegar líta á
heilsutengda ferðaþjónustu sem
eins konar ímyndarmál. Hreint loft,
hreint vatn, óspillt náttúra og sjáv-
arfang úr ómenguðum sjó eru hluti
af þeirri ímynd er við verðum að
varðveita. Það er ekki síst þessi
ímynd sem dregur hingað til lands
þann mikla fjölda ferðamanna er
sækir Island heim árlega. Því ber
okkur að viðhalda þeirri ímynd,
jafnt með því að koma henni á fram-
færi til annarra þjóða sem og að
tryggja að við stöndum undir
ímyndinni.
VERÐHÆKKUN Á TÓBAKI
Fyrir skömmu var haldin í Chicago
alþjóðleg ráðstefna um baráttu
gegn tóbaksnotkun. í skýrslu, sem
lögð var fram á ráðstefnunni og unnin
var af Alþjóða heilbrigðisstofnuninni
og Alþjóðabankanum kemur fram, að
á síðasta ári létu fjórar milljónir
manna lífið af völdum reykinga eða
einn af hverjum tíu, sem dóu á því ári.
Að óbreyttu er gert ráð fyrir, að 500
milljónir þeirra, sem nú búa á jörð-
inni muni deyja af völdum tóbaks-
reykinga.
I ræðu á ráðstefnunni sagði Gro
Harlem Brundtland, aðalfram-
kvæmdastjóri Alþjóða heilbrigðis-
stofnunarinnar m.a.: „Tóbak er ekki
aðeins mannlegur harmleikur, tóbak
leggur einnig miklar byrðar á heil-
brigðiskerfi okkar. Það kostar skatt-
greiðendur peninga. Það dregur úr
framleiðni í efnahagskerfum okkar.
Við höfum séð þetta eiga sér stað í
Bandaríkjunum og Evrópu. En nú
eru þessar byrðar að leggjast á þró-
unarlöndin, lönd, sem þurfa á öllum
sínum auðlindum að halda til að
byggja sig upp félagslega og efna-
hagslega. Þau hafa ekki fjármagn til
að eyða í ónauðsynlegan kostnað
vegna faraldurs af manna völdurn."
Fengin reynsla er talin sýna, að
verðhækkanir á tóbaki séu árangurs-
rík aðferð til þess að draga úr neyzlu
þessa efnis.
Ein af ástæðum fyrir því, að íslenzk
stjórnvöld hafa ekki notað verðhækk-
anir í ríkara mæli til þess að draga úr
tóbaksreykingum er sú, að verð á tób-
aki er þáttur í vísitölunni.
Það hlýtur að vera mikið álitamál,
hvort það sé frambærilegt að ávana-
bindandi efni á borð við tóbak sé þátt-
ur í vísitölugrunni og þess vegna sé
ekki mögulegt að grípa til verðhækk-
ana til þess að draga úr neyzlu þess.
Væntanlega kanna stjórnvöld leiðir
til þess að ráða bót á því.
13 sleppa naumlega úr bráðum lífsháska
Þrettán manns var bjargað úr bráðum lífsháska í gærmorgun er rúta festist í Jökulsá á Fjöllum og rann um 400 metra niður beljandi grátt fljótið. Fólkið beið í liðlega þrjá tíma -
eftir hjálp, bæði kalt og blautt, en slæmt veður var á svæðinu. Fólkið gat komist upp á þak rútunnar, sem maraði í hálfu kafí í straumharðri ánni, og var bjargað í land af björgun-
arsveitarmönnum og landvörðum sem staddir voru á svæðinu. Engin slys urðu á fólki og var hlúð að því á sjúkrahúsinu á Húsavík.
Björgun rút-
unnar könn-
uð í dag
VEGURINN frá þjóðvegi 1 að Herðu-
breiðarlindum, fjallvegur nr. 88, hefur
verið lokaður af og til undanfarnar tvær
vikur. Ástæðan er vöxtur í Jökulsá á Fjöll-
um og hafa kvíslar úr henni flætt yfir í
Lindaá og gert vaðið skammt norðan
Herðubreiðarlinda ófært jeppum.
Jóhannes Ellertsson, eigandi Vest-
fjarðaleiðar, segir að þrátt fyrir það hafi
leiðin stundum verið fær stórum og öflug-
um bflum og hafí bflstjórar sem þar eru á
ferðinni samráð um að meta aðstæður.
Kvaðst hann að öðru leyti ekki vilja tjá sig
í gær um aðstæður við slysstaðinn.
Kannað verður fyiir hádegi í dag hvort
unnt verður að bjarga rútu Vestfjarðaleið-
ar úr Jökulsá á Fjöllum. Jóhannes Ell-
ertsson tjáði Morgunblaðinu í gærkvöld
að afla yrði tækja til að reyna að ná bílnum
upp og yrðu aðstæður metnar þegar þeir
kæmu á staðinn. Bfllinn er 24 sæta Uni-
mog með drifí á öllum hjóium sem endur-
nýjaður var fyrir nærri tveimur árum.
Ferðahópurinn kom til landsins sl. Iaug-
ardag og var á ferð um landið. Átti að
gista í Dreka í gærkvöld og halda síðan á
Sprengisand. Jóhannes sagði að fólkið
myndi ráða ráðum sínum í gærkvöld,
hvort það héldi áfram að ferðast eða sneri
fyrr en ráðgert var til síns heima. Útvega
þarf fólkinu ný föt og annan búnað til að
það geti haldið för sinni áfram og var unn-
ið að því í gærkvöld.
Landverðir
hjálpa til við
björg'un
LANDVERÐIR á svæðinu þar sem rútan
fór út í ána komu að slysstað fljótlega eftir
að hún festist í ánni. Að sögn Hauks
Grönli, skálavarðar í Kverkfjöllum, festist
rútan í Lindaá, rétt við ármótin þar sem
hún rennur í Jökulsá á Fjöllum, klukkan
rúmlega ellefu í gærmorgun. Bflstjóri rút-
unnar gekk 5-6 km að skálanum í Herðu-
breiðarlindum, eftir að hafa synt í land, og
sótti þar hjálp, en landverðir sem þar
höfðu fundað kvöldið áður voru komnir að
rútunni þar sem hún sat fóst í ánni innan
klukkustundar og sátu þá ferðamennirnir
á þaki hennar. Áður hafði þýskur hjól-
reiðamaður sem varð vitni að slysinu hjól-
að að skálanum og gert viðvart.
Tveir landverðir fói-u út í rútuna með
báti en komust ekki til baka sökum hversu
straumurinn var mikill í ánni. „Þeir veittu
ferðamönnum félagsskap þama,“ sagði
Haukur, en töluverð bið var eftir björgun-
arfólki. „Eg íylgdist ekki vel með tíman-
um, en ætli björgunarsveitaimenn hafí
ekki komið eftir þrjá eða fjóra tíma. Það
var tímafrekt að kalla út fólk frá Mývatni
og Húsavík, en einnig tók það sinn tíma að
átta sig á aðstæðum og hvernig skyldi
bregðast við.“ Að sögn Thorbens J. Lund,
stýrimanns hjá Landhelgisgæslunni, tafð-
ist þyrlan á leiðinni vegna mótvinds og
þegar hún kom á slysstað var verið að
ferja fólkið í land og hann hafði samband
við þyrlu varnarliðsins og sagði henni að
snúa við.
Að sögn Hauks voru ferðamennir blaut-
ir og kaldir, en misjafnlega skelkaðir, þeg-
ar björgunarsveitarmenn komu á báti að
rútunni. Haukur fór með og hjálpaði til við
björgun fólksins. „Maður fékk tækifæri til
þess að segja nokkra fimmaurabrandara,"
sagði Haukur, en ferðamennirnir voru að
vonum fegnir að sjá bátinn. „Það gekk
mjög greiðlega fyrir sig að koma fólkinu í
land þegar björgunarsveitaimenn voru
komnir á staðinn,“ sagði Haukur, en
ferðafólkið var á öllum aldri, að hans sögn,
og misjafnlega vel haldið. Hluti fólksins
var fluttur með þyrlu Landhelgisgæsl-
unnar á sjúkrahúsið á Húsavík, þar á með-
al einn landvarðanna, sökum ofkælingar,
en hitt með bfl þar sem hlúð var að þeim.
AUSTURRÍSKU ferðamennimir, sem
lentu í hremmingunum við Jökulsá á
Fjöllum í gærdag, báru sig nokkuð vel
þegar blaðamaður og ljósmyndari Morg-
unblaðsins heimsóttu þá á Hótel Húsavík
í gærkvöld. Roland Dunzendorfer, 29
ára gamall leiðsögumaður hópsins, sagði
að fólkið væri mjög þreytt og vissulega
væru margir enn í sjokki eftir atburði
dagsins.
„Þetta gerðist allt mjög hratt,“ sagði
Dunzendorfer, sem hefur verið leiðsögu-
maður á Islandi í 7 ár. „Þegar rútan fór
út í ána fundum við að framhluti hennar
fór á flot, bílstjórinn reyndi að beygja á
móti straumnum en missti stjórn á henni
og hún barst svona 50 til 60 metra niður
ána áður en hún nam staðar.
Þegar rútan nam staðar byrjaði vatn
að flæða inn i hana, þannig að við ákváð-
um að opna hurðina og reyna að komast
upp á þak. Það gekk vel að koma fólkinu
þangað. Þakið var mjög sleipt en sem
betur fer var rútan alveg föst.
Bílstjórinn ákvað að reyna að synda í
land til að ná í hjálp, því á þessum tíma-
punkti vissum við ekki hvort eða hvenær
hjálp myndi berast. Bílstjórinn sýndi
mikla hetjudáð með að reyna þetta, hann
barst nokkuð langt niður ána áður en
hann komst yfir. Okkur létti öllum mikið
þegar við sáum að hann var kominn yfir
því þá vissum við að einhver myndi ná í
hjálp.
Þegar við höfðum verið uppi á þakinu í
smátíma komum við auga á nokkra hjól-
reiðamenn. Við báðum þá að sækja hjálp
og þeir fóru inn í Herðubreiðarlindir og
létu vita af okkur.
Hjálpin barst mjög fljótt, en það var í
raun lítið sem hópurinn frá Herðubreið-
arlindum gat gert. Landverðimir tveir
sigldu hins vegar út í rútuna á litlum
gúmmíbát og þau veittu okkur alveg
ómældan stuðning. Þau töluðu við hóp-
inn á þýsku og reyndu að róa fólkið niður
og við tókum jafnvel lagið saman, svona
til að reyna að gleyma stað og stund.
Á meðan við vorum uppi á þaki rút-
unnar grófst framhluti hennar sífellt
dýpra ofan í ána og við þurftum því alltaf
að vera að færa okkur aflar á þakið.“
Ætla að ákveða í dag hvort
þau munu klára ferðalagið
Dunzendorfer sagðist hafa lagt mikla
áhcrslu á að halda ró sinni, því hann vissi
að ef hann myndi æsa sig myndu aðrir
verða taugveiklaðir.
„Allt fólkið var hins vegar furðu rólegt
yfir þessu öllu saman og það var alls eng-
inn æsingur. Þegar við sáum síðan meiri
hjálp berast róaðist hópurinn enn meira
því fólk vissi þá að því yrði bjargað."
Morgunblaðið/Arni Sæberg
Roland Dunzendorfer, leiðsögumað-
ur austurriska hópsins, sagði að rút-
an hefði borist langa leið niður ána
áður en hún stöðvaðist.
Að sögn Dunzendorfer kom hópurinn
til Islands á föstudaginn og stendur ferð-
in í tvær vikur. Hann sagði myndi ákveða
í dag hvað það hygðist gera.
„Þegar við vorum uppi á þaki rútunn-
ar voru nánast allir ákveðnir í því að
taka næstu vél heim ef þeir myndu bjarg-
ast. Núna er fólk aðeins búið að ná áttum
og mér heyrist á flestum að þeir ætli að
klára ferðina, en þessi mál verða rædd á
morgun (í dag).“
Sigursteinn Baldursson
var meðal þeirra sem
komu fyrstir að slysinu
Dásamleg
tilfinning
að sjá
loks alla á
þurru landi
„ÞAÐ var dásamleg tilfinning að sjá
loks alla á þurru landi," sagði Sigur-
steinn Baldursson, ritstjóri ferða.is, en
hann var meðal þeirra fyi'stu sem
komu að slysinu. Sigursteinn var
staddur í Þorsteinsskála, ásamt þrett-
án landvörðum sem funduðu þar, er
þýskur hjólreiðamaður kom og til-
kynnti að rúta full af fólki væri í vanda
stödd. Sigursteinn sagði að manninum
hefði verið mikið niðri fyrir.
„Við gerðum okkur fljótt grein fyrir
að eitthvað alvarlegt hafði gerst. Við
vorum stödd í skálanum um 7 kíló-
metra frá slysstaðnum og lögðum af
stað að rútunni á fjórum bílum, en þar
sem það var mikið vatn í ám og kvísl-
um komst bara einn bíll alla leið,“
sagði Sigursteinn. „Þegar maður sá
rútuna þá var það ekki í líkingu við það
sem maður hafði búist við að sjá - það
var rosalegt að sjá hana.
Fólkið sat uppi á rútunni og hún
hallaði svona þrjátíu gráður út á hlið.
Framendinn stóð á móti straumnum og
hafði grafið sig niður þannig að það
flæddi yfir rútuna. Við reyndum við að
gera allt sem við gátum til þess að
bjarga þeim hentum út köðlum, en þar
sem þetta var svo langt úti í á þá drif-
um við ekki alla leið.“
Bflstjórinn
sýndi þrekvirki
Sigursteinn sagði bílstjóra rútunnar
hafa unnið mikið þrekvirki með því að
synda til lands enda áin mjög straum-
hörð og köld en samkvæmt upplýsing-
um lögreglunnar á Húsavík syntu tveir
úr hópi ferðamannanna einnig í land.
Kári Kristjánsson landvörður í
Hvannalindum og Elísabet Kristjáns-
dóttir landvörður í Herðubreiðarlind-
um reyndu að koma fólkinu til bjargar
á litlum gúmmíbáti. „Staumurinn
hreinlega hreif þau með sér og bátnum
hvolfdi," sagði Sigursteinn. „Það var
mikil mildi að þau skyldu hitta á rút-
una,“ bætti hann við en þau komust
upp á þak rútunnar og róuðu þar fólkið
sem margt var orðið mjög hrætt.
Að sögn Sigursteins tók það á að
standa á bakkanum, fylgjast með fólk-
inu á rútunni og geta ekkert aðhafst.
„Þetta var eins og að horfa á sökkvandi
skip,“ sagði Sigursteinn og bætti við að
um tuttugu manns hefðu staðið á bakk-
anum, týnt til alla kaðla sem voru til
staðar og raðað sér niður eftir bökkum
Jökulsár. „Ef einhver dytti af þakinu
og flyti niður með ánni væri hægt að
koma línu til viðkomandi. Þetta var
eina björgunin sem hægt var að skipu-
leggja á staðnum," sagði Sigursteinn.
Einn fluttur
í sjúkrabörum
Þegar björgunarmenn komu að
slysstað fóru þeir út að rútunni á stór-
um slöngubát með mótor og björguðu
fólkinu í land. Sigursteinn sagði að
þegar í land var komið hafi ferðamenn-
irnir, sem voru blautir og kaldir, verið
færðir úr blautum fötunum og þeim
veitt aðhlynning. Allir ferðamennirnir
gátu gengið að farartækjum sem fluttu
þá á sjúkrahúsið á Húsavík nema ein
öldruð kona sem flutt var á sjúkrabör-
um í þyrlu Landhelgisgæslunnar.
Atburða-
rásin
Kl. 11.30 Rúta frá Vestfjarðaleið
af Unimog-gerð festist í ármótum
Lindaár og Jökulsár á Fjöllum.
Kl. 12.00 Tólf farþegar, bílstjóri
og leiðsögumaður komnir á þak
rútunnar. Bílstjórinn syndir í
land til að leita aðstoðar og tveir
farþegar með honum. Erlendur
hjólreiðamaður kemur í Herðu-
breiðarlindir og tilkynnir slysið.
Kl. 12.23-25 Neyðarlínu og lög-
reglu á Húsavík berast tilkynn-
ingar um rútuslys. Björgunar-
sveitir kallaðar út og lögreglan
fer á vettvang. Alls voru 45
manns sendir af stað á 10 bílum
með tvo báta. Um 30-40 voru í
viðbragðsstöðu og við stjórnun.
Þyrla Landhelgisgæslunnar köll-
uð út. Almannavarnir virkjaðar.
Kl. 12.30 Bílstjórinn hringir frá
Herðubreiðarlindum í Vestfjarða-
leið eftir að hafa leitað hjálpar.
Kl. 12.30-13.00 Fyrstu land-
verðirnir koma á vettvang, fara
að rútunni á báti. Þeir missa hann
en komast upp á rútuna. Fleiri
landverðir koma á vettvang.
Kl. 12.50 Landhelgisgæslan ósk-
ar liðveislu varnarliðsins til að
fiytja greiningarsveit.
Kl. 13.01 TF-LÍF heldur frá
Reykjavík.
Kl. 13.50 Fyrsta varnarliðsþyrl-
an leggur upp frá Reykjavík.
Kl. 14.02 Önnur þyrla varnarliðs-
ins fer af stað. Þriðja þyrlan og
Herkúles-vél halda einnig áleiðis.
Kl. 14.40 Fyrstu björgunarsveit-
ir koma á vettvang. Byrjað að
ferja fólkið í land á gúmbáti.
Kl. 15.10 Þyrla Landhelgisgæsl-
unnar kemur á vettvang og er til-
búin að hífa.
Kl. 15.15 Búið að bjarga öllu
fólkinu á land. Fólkið kalt og
hrakið en ekki slasað. Varnarliðs-
þyrlum snúið við.
Kl. 16.46 LÍF lendir á knatt-
spyrnuvellinum á Húsavík með
níu manns.
Kl. 18.30 Komið með átta manns
í bílum til Húsavíkur.
Kl. 19.06 LÍF heldur frá Húsa-
vík.
Einn farþega á sjúkrahúsinu, aðr-
ir gista á Hótel Húsavík.
Synti
í land
BÍLSTJÓRI rútunnar sýndi mikið
þrekvh'ki er hann synti í land, en
straumur var mikill í ánni þar sem rút-
an sat föst. Þegar í land var komið .
gekk hann í átt að Þorsteinsskála í
Herðubreiðalindum þar sem landverðir
voru á fundi til þess að gera viðvart um
slysið. Einnig náðu tveir af ferðamönn-
unum að synda í land.
Hinir farþegar rútunnar komust upp
á þak hennar og biðu þar eftir hjálp í
liðlega þrjár klukkustundir. Það var
hinsvegar þýskur hjólreiðamaður sem
fyrstur sótti hjálp til landvarðanna sem
ræstu út björgunarsveitir og aðstoðuðu
við bj örgunaraðgerðir.
Urhellisrigning og rok var á svæðinu
og voru ferðamennirnr kaldir og blautir
þegar þeir komust i land. Hluti þeirra4*-
fór með þyrlu Landhelgisgæslunnar á
sjúkrahúsið á Húsavík, en þeir sem
voru betur á sig komnir fóru með bílum
og voru í nótt á hóteli þar í bæ. Að sögn
Dagbjartar Þ. Þorvarðsdóttur, hjúkrun-
arforstjóra, á sjúkrahúsinu á Húsavík
var enginn lífshættu og fengu allir að
fara heim fyrir utan eina konu sem var
látin gista yfir nóttina.