Morgunblaðið - 17.08.2000, Blaðsíða 36

36 FIMMTUDAGUR 17. ÁGÚST 2000
MORGUNBLAÐIÐ

LISTIR
Hömluleysi
ljóss og
myrkurs
Baldur, ein viðamesta sviðsuppfærsla sem
ráðist hefur verið í hér á landi, verður
frumsýndur á morgun, föstudaginn 18.
ágúst. Súsanna Svavarsdóttir fór á æfingu í
Laugardalshöllinni og heillaðist bæði af
tónlistinni og sviðsuppfærslunni.
FYRSTI tónninn - langur og
myrkur og minnir á búdda-
munka sem kyrja svo djúpt að
það er eins og röddin komi úr
iðrum jarðar. Og leyfi maður
þcssum tóni að snerta sig, hrísl-
ast um sig, streyma um lík-
amann, opnast ævintýrið um
átök ástar og afbrýði, ljóss og
myrkurs, góðs og ills, ringulreið-
ar og reglu. Þannig mætti lengi
telja og bæta við átökum tónlist-
ar og sviðslistar þar sem fágaðar
hreyfíngar dansara eru á köflum
í mótsögn við hömlulausa tónlist-
ina um leið og þær falla fullkom-
lega að henni.
Allt hefur tvær hliðar, hvort
sem það er hin villta náttúra í
umhverfí okkar eða villt náttúra
manns og guða. Og það eru þess-
ar tvær mótsagnir í eðli alls sem
lifir sem Jón Leifs er ekki síður
að fást við í Baldri en and-
stæðurnar gott og illt.
Það var mikilfenglegt að sjá
Baldur opinberast á fyrstu æf-
Baldur, hinn hvíti, hinn góði,
færir heiminum ljósið.
Frá æfingu á Baldri í Laugardalshöll.
Morgunblaðið/Halldór Kolbeins
ingu þar sem saman komu hljóm-
sveit, kór, hljómsveitarstjóri og
dansarar; leikmynd og lýsing til-
búin. Og Jón Leifs sá þetta allt
fyrir sér fyrir 55-60 árum, heyrði
hvern tón innra með sér, heildina
líka - þótt honutn auðnaðist
aldrei að heyra hljómsveit flytja
einn tón af þessu einstaka verki.
Allar varnir sem við kunnum
að hafa hlaðið upp þegar við
heyrum minnst á tónlist Jóns
hljóta að bresta þegar hlustað er
á Baldur, því um þetta verk verð-
ur seint hægt að segja að það sé
hávaði og hrærigrautur.
Víst er það hömlulaust en í
þeim skilningi að Jón hefur eng-
ar áhyggjur haft af því að of-
bjóða hlustendum verksins með
tjáningu sinni á hömluleysi nátt-
úrunnar og þeirri blindu illsku
sem getur gripið manninn. Enn
síður þegar hann fjallar um það
sára og viðkvæma. Þá líður brot-
Blásið af krafti.
Sprengikraftur og hug-
ljómun leyst úr læðingi
Leif Segerstam mun stýra Sinfóníuhljóm-
----7------------------------
sveit Islands í uppfærslunni á Baldri eftir
Jón Leifs í Laugardalshöllinni á morgun.
Súsanna Svavarsdótir ræddi við Segerstam
——— 7
um hans eigin tónsmíðar og um Baldur. I
viðtalinu kemur fram skilgreining á fyrir-
bærinu tónlist og sú skoðun hans að
tónar séu náttúruauðlind.
Morgunblaðið/Halldór Kolbeins
Leif Segerstam
„VIÐ fylgjum öllum tilmælum Jóns
Leifs í flutningi á tónlistinni í Baldri.
Þannig kemur villt náttúran í gegn-
um tónlistina - en hún er ekki bara
hávær; hún á líka sínar kyrru hliðar,“
segir hljómsveitarstjórinn Leif Seg-
erstam, þegar hann er spurður hvem-
ig hann nálgast verkið og bætii' við:
„Til þess að ráða við það er ekki verra
að hafa reynslu af óperu-uppfærslum
eða nokkuð góða innsýn í dramatúrg-
íu.“ Leif Segerstam talar hratt, talar
mikið, beitir hljómmikilli röddinni
hátt, notar allan líkamann sem enn
eitt tungumál til þess að tjá það sem
hann er að segja. Hin tungumálin eru
enska, sænska, þýska, franska, ít-
alska - hvað viljið þið? Persónan er
svo voldug og mikilfengleg að það
hvarflar að manni nokkrum sinnum
meðan á viðtalinu stendur að Leif
Segerstam gæti hreinlega verið skrif-
aður af Jóni Leifs, einkum vegna þess
að þegar hann er htjóður og kyrr er
hann nánast óraunverulega kyrr.
Fyrir utan að vera aðalhljómsveit-
arstjóri Konunglegu óperunnar í
Stokkhólmi og prófessor við Síbelíus-
arakademíuna í Helsinki, er hann eitt
afkastamesta tónskáld okkar tíma,
hefur skrifað 55 sinfóníur, þar af 22 á
þessu ári. Hann lagði stund á fiðlu-
leik, píanóleik, tónsmíðar og hljóm-
sveitarstjóm við Sibeliusar akadem-
OOíuna í Helsinki á áranum 1952 til
1963 þegar hann lauk ekki einungis
prófum í fiðluleik og hljómsveitar-
stjóm, heldur sigraði í Maj Lind
píanókeppninni - aðeins 19 ára að
aldri. Framhaldsnám stundaði Leif
síðan við Juilliard tónlistarháskólann
í New York. Hann hefur verið aðal-
hlj óm s veitarstj óri Sinfóníuhljóm-
sveitar austurríska útvarpsins í Vín,
Sinfóníuhljómsveitar finnska út-
varpsins, Sinfómuhljómsveitar
danska útvarpsins, við Konunglegu
óperana í Stokkhólmi og aðalstjóm-
andi Fílharmóníuhljómsveitar Hels-
inki frá 1995.
Næsta vor mun hann fara frá
Stokkhólmsóperanni og taka við sem
aðalstjórnandi Finnsku óperannar í
Helsinki. Þetta era aðeins aðalstörfin,
því auk þeirra er Leif gestastjómandi
hjá hljómsveitum og óperuhúsum
víða um heim, að ekki sé minnst á að
hann er fjölskyldumaður og á þrjú
böm á aldrinum eins og hálfs til
þriggja og hálfs árs.
Sinfóníur án stjórnanda
„Leif‘ er gamalt sænskt orð íyrir
„líf ‘ og víst er að maðurinn ber það
með réttu.
Tónlist hans er sögð bera sterk ein-
kenni af skáldi sínu, full af hrað-
skreiðum myndum, tilkomumiklum
ofsa og óþijótandi ákafa. Sjálfur hef-
ur Segerstam, með glettnisblik í
auga, líkt sér við Brahms og vissulega
minnir þéttur líkaminn og hans stóra
skegg á þann mikla þýska meistara.
Engu að síður er lífsstíll hans nær
þeim lífsstíl sem Mahler er sagður
hafa haft.
Hljómsveitarstjóri, þekktur og
virtur um heim allan, sem ferðast um
heiminn á vetuma en á sumrin dvelur
hann fjarrí heimsins glaumi í Maar-
baaa, sumarhúsinu sínu við Máar-
járvi-vatnið rétt utan við Helsinki -
og þar semur hann sinfóníur sínar og
önnur verk. Frá árinu 1993 hefur Leif
Segerstam lagt megináherslu á að
skrifa verk fyrir stórar sinfóníuhljóm-
sveitir án hljómsveitarstjóra. Þegar
hann er spurður um ástæðuna fyrir
því, segir hann þær vera tvær.
„I íyrsta lagi ef við hugsum málið
út frá áheyrendum, eða þeim sem
borga sig inn á tónleika til þess að
njóta tónlistar, eiga þeir rétt á að fá að
upplifa hinn dýnamíska sköpunar-
kraft sem allar slíkar hljómsveitir búa
yfir - rétt eins og þegar þeir fara á
kammertónleika.
Á kammertónleikum myndast allt-
af þéttara samband milli hljóðfæra-
leikara og áheyrenda; hljómurinn líð-
ur beint frá hljóðfæraleikaranum til
hans milliliðalaust. Það hefur alltaf
þótt sjálfsagt að beita þessari aðferð
þegar kammerverk eiga í hlut en sin-
fónísk verk af þessum toga hafa aldrei
verið til. Nú eru þau til.
í öðra lagi, ef við hugsum málið út
frá hljóðfæraleikaranum er alltaf tal-
að um að þeir séu flytjendur tónlistar,
það er að segja túlkandi listamenn.
En það búa allir hljóðfæraleikarar yf-
ir sköpunarhæfileikum. I flutningi á
tónlist þm’fa allir hljóðfæraleikarar
að tileinka sér þau tákn sem tónskáld-
ið ætlar þeim að leika eftir til að koma
réttum tilfinningum til skila, hvort
sem það er losti, hatur, ást, kímni, ótti
eða hvað annað.
I þeim skilningi era hljóðfæraleik-
arar skapandi í flutningi sínum. Hins
vegar er þessi þáttur sköpunarstarfs-
ins aldrei háðm' þeim í sinfónískum
verkum, heldur stjórnandanum sem
ákveður hvernig skuli framfylgja
skipunum og túlka verkið. Þeir hafa g
ekki frelsi til þess að njóta sköpunar- *
hæfileika sinna.
í sinfónískum verkum, án stjóm-
anda, fá þeir hins vegar þetta tæki-
færi.
Það er enginn til þess að segja:
Gerðu þetta sisvona eða hinsegin. Það
þýðir þó ekki að hver og einn hljóð-
færaleikari geti gert það sem honum
sýnist vegna þess að þeir verða að
fylgja þróun verksins eftir táknum
sem era sérstaklega tilgreind og leik- 1
in af ólíkum hljóðfæram hveiju 1
sinni.“
Nótur eru sveigjanlegar í tíma
Hvemig gengur þetta upp þegar
kemur að samhæfingu? „Nú, bara al-
veg eins vel og þegar einhver stendur
og bendir. Merkingarnar segja bæði
til um hvenær hljóðfæri eigi að draga
sig í hlé til að hleypa öðra hljóðfæri
að, til dæmis með einleikskafla. Það
má líkja þessu við að rækta garð. Til fj
þess að jurtimar þroskist þurfa þær I