Morgunblaðið - 22.09.2000, Blaðsíða 12

12 FÖSTUDAGUR 22. SEPTEMBER 2000
FRETTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Skýrslan hyggir m.a. á virkjunarsvæði Kárahnjúkavirkjunar.
Nýjar aðferðir við mat á
verndargildi náttúrunnar
Nýjar aðferðir við mat á verndargildi nátt-
úru á virkjunarsvæðum eru kynntar í
skýrslu Náttúrufræðistofnunar Islands.
Meðal þess sem nefnt er til sögunnar eru
verndarviðmið sem eru háð og óháð afstöðu
manna og vistfræðileg viðmið.
Landspítalinn
í Fossvogi
Rekstri
barnadeild-
ar breytt
ANNA Stefánsdóttir, hjúkrunaifor-
stjóri Landspítalans, segir að þjón-
usta barnadeildar Landspítalans í
Fossvogi verði endurmetin í lok
október. Akveðið hafi verið að gera
tilraun með breytt rekstrarfyrir-
komulag deildarinnar í tvo mánuði.
Andrés Ragnarsson, sálfræðingur
og foreldri langveiks barns, gagn-
rýndi í grein í Morgunblaðinu sl.
miðvikudag, að búið væri að draga
saman rekstur barnadeildarinnar í
Fossvogi. Hann spyr í greininni hver
sé framtíð barnadeildarinnar og seg-
ir að það verði spor aftur á bak að
leggja deildina niður.
Barnadeildin í Fossvogi var lokuð
í fimm vikur í sumar vegna sumar-
leyfa starfsfólks. Anna sagði að eftir
að sumarleyfum lauk hefði verið
ákveðið að gera tilraun í tvo mánuði
með breytt fyrirkomulag á rekstri
deildarinnar. Deildin yrði opin fimm
daga vikunnar og aðeins opin þriðju
hverja helgi þegar spítalinn sér um
bráðavakt. Hún sagði að stjórnendur
spítalans vildu reyna þetta fyrir-
komulag og sjá hvaða viðfangsefni
kæmu upp. Hún sagði að stöðugt
ættu sér stað breytingar í rekstri
Landspítalans og þetta væri eitt
dæmið um það.
Anna sagðist skilja vel áhyggjur
foreldra og að þessar breytingar
gætu valdið óvissu hjá einhverjum.
Hún sagði hugsanlegt að ekki hefði
verið nægilega vel kynnt hvernig
spítalinn hygðist bregðast við þeim
aðstæðum sem upp kæmu.
Nýr barnaspítali verður tekinn í
notkun við Hringbraut eftii- eitt ár,
en Anna sagði að ekkert lægi fyrir
hvaða breytingar opnun hans hefði á
aðrar deildir Landspítalans.
-----------------
Leikdagskrá
í Hafnarfjarðarkirkju
Það gefur,
Guð minn
LEIKDAGSKRÁ, sem Jón Hjart-
arson leikari hefur sett saman um
sjósókn og trú í Hafnarfirði í fortíð
og nútíð, verður frumsýnd í Hafnar-
fjarðarkirkju á sunnudag í salar-
kynnum safnaðarheimilis kirkjunn-
ar, Hásölum. Dagskráin byggist á
leik, upplestri og söng og nefnist
„Það gefur, Guð minn“. Jón hefur
fengið tvo leikara til liðs við sig, þau
Ragnheiði Steindórsdóttur og Jón
E. Júlíusson, söngkonuna Þórunni
Sigþórsdóttur og undirleikarann
Carl Möller.
Að sögn séra Gunnþórs Ingason-
ar, sóknarprests í Hafnarfjarðar-
kirkju, er leikdagskráin framlag
kirkjunnar til kristnihátíðar en
meginþema prófastsdæmisins í ár
er „þér eruð salt jarðar“. Rifjaðir
eru upp atburðir í sögu bæjarins er
tengjast sjósókn og trúariðkun, sagt
frá einstökum útgerðar- og
kirkjunnar mönnum og dagskráin
fléttuð saman með leik og söng. Á
meðan þetta fer fram er litskyggn-
um frá ólíkum tímum varpað upp á
tjald í bakgrunni.
Sem dæmi um atburði sem rifjað-
ir eru upp í dagskránni má nefna
söltu jólin í Hafnarfirði, upphaf tog-
araútgerðarinnar þegar Einar
Þorgilsson keypti Kút, þegar bátur-
inn Júlí fórst í Halaveðrinu 8. febr-
úar 1959 og endurreisn togaraút-
gerðarinnar með framlagi Guðrúnar
Lárusdóttur og fleiri.
Uppsetning verksins nýtur styrks
frá SIF hf. sem hefur flutt alla sína
starfsemi til Hafnarfjarðar. Sýning-
in hefst kl. 14 og er öllum opin án
endurgjalds. Að henni lokinni verð-
ur boðið upp á kaffi í safnaðarheim-
ilinu þar sem sýningargestir geta
skipst á skoðunum um verkið.
SKÝRSLU sem Náttúrufræði-
stofnun íslands hefur tekið
saman eru lagðar fram tillögur
um nýjar aðferðir við mat á verndar-
gildi náttúru á virkjunarsvæðum.
Bent er á fjölmörg atriði sem þarf að
skoða á hugsanlegum virkjanasvæð-
um áður en orkufyrirtæki ráðast í
frekari athuganir. Hugmyndin er sú
að beita aðferðunum til að meta öll
svæði á íslandi sem komið hefur til
álita að virkja.
Skýrslan var kynnt í gær en niður-
stöður hennar byggja á rannsóknum
á tveimur hugsanlegum virkjunar-
svæðum, annars vegar á Brúardöl-
um og Vesturöræfum á vatnasvæði
Jökulsár á Dal sunnan Kárahnjúka
(300 km2). Hins vegar á Hofsafrétt, á
vatnasvæði Eystri- og Vestari-Jök-
ulsár á Fjöllum norðan Hofsjökuls
(250 km2). Fram kom á fundinum að
svæðin tvö voru m.a. valin vegna
þess hve mikið er til af gögnum um
þau.
Skýrslan er hluti af rammaáætlun
ríkisstjórnarinnar sem hefur það
markmið að leggja mat á og flokka
virkjunai-kosti, jafnt vatnsafl og há-
hita, með tilliti til orkugetu, hag-
kvæmni, áhrifa á náttúrufar, nátt-
úru- og menningarminjar, svo og
hagsmuni allra þeirra sem nýta þessi
sömu gæði.
Verkefnisstjóri rammaáætlunar-
innar er Sveinbjörn Björnsson, fyrr-
verandi háskólarektor og prófessor
við Háskóla íslands. Hann leiðir
verkefnastjórn sem er með yfir-
stjórn verkefnisins. Með verkefnis-
stjórn vinna fjórir faghópar.
Náttúrufræðistofnun íslands annað-
ist gerð skýrslunnar samkvæmt
samningi sem gerður var við Orku-
stofnun og Landsvirkjun í fyrravor
en fram kom á fundinum að fjöl-
margar stofnanir aðstoðuðu við gerð
skýrslunnar.
Tillögur til grundvallar við mat
á verndargildi svæða
I skýrslunni kemur fram að tillaga
Náttúrufræðistofnunar íslands um
gögn sem lögð verða til grundvallar
við mat á vemdargildi svæða eru í
fyrsta lagi vistgerðarkort af áhrifa-
svæði virkjunar þar sem vistgerðir
eru skilgreindar á þurru landi og í
ferskvatni. Vistgerðir eru landfræði-
legar einingar í náttúrunni með
ákveðin einkenni, t.d. hvað varðar
gróður, dýralíf, jarðveg og loftslag.
Evrópusambandið skilgreindi vist-
gerðir árið 1996 og var að sögn Sig-
urðar H. Magnússonar, starfsmanns
Náttúrufræðistofnunar, höfð hlið-
sjón af þeim skilgreiningum í verk-
efninu en gróðurkort vora notuð sem
grunnur við flokkun í vistgerðir.
í öðru lagi era gögn sem lögð
verða til grandvallar listi og kort yfir
sjaldgæfar lífverar og tegundir sem
eiga heima á válista. í þriðja lagi
kort sem sýnir útbreiðslu mikil-
vægi-a villtra flugla og spendýra á
svæðinu, _ t.d. heiðagæsa og
hreindýra. í fjórða lagi listi og kort
yfir sjaldgaefar og sérstæðar jarð-
myndanir. I fimmta lagi lýsing og
mat á þeirri landslagsheild sem
svæðið tilheyrir. Segir svo að afstætt
vemdargildi fáist svo með saman-
burði á þessum þáttum samanlögð-
um en vægi þeirra innbyrðis muni
ávallt verða matsatriði.
í skýrslunni era einnig skilgreind
vemdarviðmið sem hafa skal til hlið-
sjónar við mat á virkjanasvæðum
framtíðarinnar. Við samningu þeirra
var höfð hliðsjón af lögum um nátt-
úravernd og alþjóðasamningum um
náttúravernd sem ísland er aðili að.
Þrenns konar verndarviðmið
Tillaga skýrslunnar er sú að við
mat á verndargildi náttúrannar eigi
að miða við viðmið sem skipta megi í
þrjá flokka. í fyrsta lagi verndar-
viðmið sem ráðast af afstöðu manna.
Þar komi til álita efnahagsleg sjón-
armið, fegurð svæðis, fræðsla, en
sum svæði henta betur en önnur til
almennrar uppfræðslu. Þá er bent á
að landsvæði geta tengst menningu
og starfi þjóðarinnar og þannig skar-
ast við þjóðminjar, útivistarmögu-
leikar, vísindi og loks ef svæði teng-
istþjóðfræði og átrúnaði.
I öðru lagi era nefnd verndar-
viðmið sem era óháð afstöðu
mannna. Þeim er skipt í þrjá flokka,
fágæti, undur og einkenni. Fyrir-
bæri í fyrsta flokki hefur verndar-
gildi vegna þess hve sjaldgæft það
er, fyrirbæri í öðram flokki ber af
öðram sams konar og fyrirbæri í
þeim þriðja er einkennandi fyrir
náttúrafar á tilteknu svæði.
í síðasta flokknum era vistfræði-
leg viðmið. Á meðal þeirra era fjöl-
breytni, upprunasjónarmið, frelsi en
þá er átt við þegar náttúrafyrirbæri
er laust við afskipti manna.
Hugmyndin er síðan að svæðum
verði gefin einkunn í einstökum
flokkum og kostir þeÚTa sem virkj-
anastaða metin út frá því.
Ekki er enn búið að fara yfir alla
þessa þætti á svæðunum sem era í
rannsókn en að sögn Sveinbjörns er
stefnt að því að niðurstöður verði
komnar að ári liðnu fyrir Kára-
hnjúkavirkjun. Nú liggja fyrir kort
af þurrlendisvistgerðum rannsókn-
arsvæðanna, listi yfir sjaldgæfar
plöntur og kort yfir sjaldgæfar og
sérstæðar jarðmyndanir á svæðun-
um.
Ef tekið er mið af niðurstöðum úr
þeim rannsóknum kemur í ljós að
vemdargildi rannsóknarsvæðis á
Brúardölum og Vesturöræfum er
töluvert meira en rannsóknarsvæðis
á Hofsafrétt. Tekið er fram í skýrsl-
unni að of mikið skorti á upplýsingar
til að hægt sé að fullyrða um saman-
burðinn, einkum vegna þess að upp-
lýsingar um vistgerðir ferskvatns
vantar. En sem dæmi má nefna að
mat á verndargildi jarðmyndana á
svæðunum sýnir að hæst verndar-
gildi fá fyrirbæri á Brúardölum og
Vesturöræfum sem tengjast Brúar-
jökli og Jökulsá á Dal, þ.e. Töðu-
hraukar og jaðar Brúarjökuls. Á
Hofsafrétt fær Rauðhólasandur
ásamt Klofnuhæð hæstu einkunn
jarðmyndana, enda einstök ummerki
um jökulhlaup í lok ísaldar. Vist-
gerðir sem fá hæstu einkunn sam-
kvæmt mati era útbreiddar á rann-
sóknarsvæðinu á Brúardölum og
Vesturöræfum og ná yfir tugi fer-
kílómetra á því.
Erfítt að meta öll atriðin
Á blaðamannafundinum kom fram
að ekki lægi fyrir hve langt verður
gengið í að gefa einkunnir fyrir
verndarviðmiðin enda erfitt að meta
mörg þeirra. Sveinbjörn sagði að
ljóst væri að vægi einstakra þátta
hlyti að vera mismikið. Hann benti á
að Norðmenn, en aðferðirnar era að
hluta til að norskri fyrirmynd, hefðu
brennt sig á því að gefa öllum þáttum
jafnt vægi. Sveinbjörn benti einnig á
að ekki væri hægt að meta öll atriðin
til íjár, þó að þannig hugmyndir
væru þekktar. Undir þetta tók Þor-
kell Helgason, forstjóri Orkustofn-
unar, og benti á að ekki væri verið að
meta virkjunarkosti í skýrslunni.
Jón Gunnar Ottósson, forstjóri
Náttúrufræðistofnunar, sagði að
skýrslurnar myndu nýtast við um-
hverfismat virkjana en lagði áherslu
á að þessi skýrsla væri fyrst og
fremst hugsuð sem tillaga að hvaða
aðferðum ætti að beita þegar náttúr-
an væri metin. Jón sagðist viss um að
skýrslur unnar eftir rammaáætlun
ættu eftir að nýtast víðar en ein-
göngu þegar hugsanlegir virkjana-
kostir verða metnir. Allir fram-
kvæmdaaðilar ættu að geta nýtt sér
þær. Fram kom að hugmyndin er sú
að orkufyrirtækin munu geta nýtt
sér skýrslurnar meðan virkjanahug-
myndir era enn á frumstigi, þannig
að þau geti horfið frá virkjanahug-
myndum strax áður en þau hafa fjár-
fest nokkuð í þeim, reynist lands-
væði ekki hentugur virkjunarkostur.
Jón Helgason, formaður Land-
verndar, benti á að rannsóknir og
fræðsla um landið væra forsenda
þess að teknar yrðu góðar ákvarðan-
ir um virkjanastaði framtíðarinnar
og því væri verkefni sem þetta mjög
mikilvægt. Landvernd mun annast
miðlun rammaáætlunarinnar, en
finna má upplýsingar um hana á
heimasíðu fyrirtækisins.
Stefnt er að því að í árslok 2002
verði búið að vinna skýrslur um 20
virkjanahugmyndir. Alls á að vinna
slíkar skýrslur um allar þær 100
virkjanahugmyndir sem nú liggja
fyrir og verður það um tveggja ára-
tuga verk að mati Sveinbjöms
Bjömssonar.