Morgunblaðið - 22.09.2000, Blaðsíða 32

32 FÖSTUDAGUR 22. SEPTEMBER 2000
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Er Bólgu-
Móri fundinn?
I FRÉTTUM nýver-
ið er fjallað um 70 millj-
arða skuldaaukningu í
sjávarútvegi hérlendis
sl. fjögur ár. Fram hef-
ur komið að fjárfesting
skýri þessa skulda-
aukningu bara að
hluta. Uppspennt verð-
lag á aflaheimildum
kann að koma hér við
sögu. Látið hefur verið
afskiptalaust að leigu-
verð á einu kg af
þorskakvóta sé sama
verð og fæst fyrir fisk-
inn veiddan eins og það Kristinn
sé varanlegt ástand! Pétursson
Hvað skýrir hátt verðlag
aflaheimilda?
Ósveigjanleiki og þröngsýni í lög-
um og reglum við stjómun fiskveiða
er stór þáttur í þessu ástandi. Út-
gerðarmenn kvótalítilla skipa verða
t.d. að kaupa sér þorskkvóta sem
„aðgöngumiða“ til að geta veitt aðrar
fisktegundir. Aðrir útgerðarmenn
neyðast til að kaupa sig frá sekt eða
veiðileyfissviptingu. Látið er af-
skiptalaust að fyrirtæki í sameigin-
legum rekstri fénýti kvóta sem ekki
samrýmist samkeppnislögum eins
og þau hafa verið túlkuð í öðram at-
vinnugreinum. Stærstu fyrirtækin
(sem skráð eru á Verðbréfaþingi)
geta leitað eftir fjármagni á hluta-
bréfamörkuðum til að kaupa meiri
kvóta í skjóli forréttinda. I reynd er
verið að hrekja einstaklinga og
minni fyrirtæki út úr greininni á
grundvelli mismununar þó svo minni
fyrirtæki skili í mörgum tilfellum
hærri framleiðni og auki þannig hag-
vöxt.
Greinarhöfundur vísaði meintri
mismunun í fiskvinnslu til Sam-
keppnisstofnunar. Afgreiðsla Sam-
keppnisstofnunar á erindinu (tók eitt
og hálft ár) var langt um vægari
túlkun á samkeppnislögum en gert
var t.d. varðandi erindi Tals h/f - Nr
17/1999 - þar sem úrskurður var að
viðskipti GSM-þjónustu og annarra
sviða Landssímans var að GSM-
þjónustan yrði rekin sem sjálfstæð
rekstrareining og að viðskiptin yrðu
eins og milli óskyldra aðila.
I sjávarútvegi geta stærri fyrir-
tæki leigt frá sér kvóta á 100 kr/
kg,farið með peningana á næsta fisk-
markað og yfirboðið trillufisk á 120
kr/kg með kvótaleigupeningunum!
Hráefniskostnaður er þá í raun að-
eins 20 kr/kg en fiskkaupandi án út-
gerðar fer heim fisklaus. Hvernig á
að reka fiskvinnslu sem samkeppnis-
grein svona? Heldur einhver í alvöru
að samkeppnislög hafi verið sett sér-
staklega fyrir búsáhöld, matvöru og
GSM-síma? Samkeppnisyfirvöld í
USA taka harkalega á slíkum málum
(sbr. Bill Gates) þó svo hérlendis sé
sýndur sá drullusokksháttur enn þá
að láta þessa mismunun afskipta-
lausa.
A síðari árum hefur verið viður-
kennt í æ ríkari mæli, að bestu skil-
yrði til framþróunar, hagvaxtar og
velmegunar verði þegar hægt er að
nýta náttúruauðlindir, fjármagn,
tækni og mannauð á grundvelli frels-
is og jafnréttis einstaklinga og fyrir-
tækja. Af þessum ástæðum ersam-
keppnislöggjöf ströng í vestrænum
löndum, til að nýta lögmál markaðar-
ins, til að bæta lífskjör með því að
eyða fákeppni, einokun og forrétt-
indum. Petta benti líka Adam Smith
réttilega á fyrir margt löngu og flest-
ir vita nema þá Hannes Hólmsteinn!
Tafir á því að sjávarútvegur á íslandi
aðlagist samkeppnislöggjöf kann að
leiða til stórskaða fyrir atvinnu-
greinina síðar meir.
„Varanlegt verð“ aflaheimilda
Markaðir gera kröfu um að verð-
lag á „varanlegri" aflaheimild sé
áttasinnum leiguverð skv. „ávöxtun-
arkröfu" eða 100 x S = 800 kr/kg.
Hvemig geta fagmenn í rekstrarráð-
gjöf reiknað arðsemi af
því að veiðileyfi til að
veiða eitt kíló af þorski
sé jafnvirði 100% af
brúttó verði afla með
haus og hala í átta ár!
Fyrirtæki í sjávarút-
vegi hafi verið samein-
uð með þessar upp-
spenntu forsendur sem
grundvöll að einhverju
leyti. Margar samein-
ingar hafa mistekist þó
aðrar hafi blessast -
enn þá. Verða ekki stór
sameinuð fyrirtæki án
aðlögunar að sam-
keppnislöggjöf risar á
brauðfótum? Allir hafa
tapað á þessum sameiningum nema
þeir sem áttu hlut í viðkomandi
skipaskrárnúmerum. A „hagræðing"
hér á íslandi árið 2000 að byggjast á
því að fóma eigum sumra til að gera
aðra ríka á svona forsendum? Það er
gott þegar eitthvað gengur vel og
forðast á öfund yfir því. Öfund á ís-
landi hefur stórskaðað þjóðina og
ekki má bæta þar við. En er vel-
gengni útvaldra, sem leiðir til skaða
fyrir almenning og hugsanlega allan
sjávarútveg síðar meir, ekki dýru
verði keypt?
Þáttur Fjármálaeftirlits
og Ríkisendurskoðunar
Þegar röðin kemur að opinberum
eftirlitsaðilum eins og Fjármála-
eftirliti (áður Bankaeftirlit) og Ríkis-
endurskoðun hafa þessir aðilar ekki
gert neinar athugasemdir við ríkj-
andi fýrirkomulag. Fjármálaeftirliti
ber lögum samkvæmt að annast eft-
irlit með grundvelli slíkra viðskipta.
Er grundvöllur viðskipta að veiði-
leyfi leigist á 100% andvirði afla rétt-
mætir viðskiptahættir? Eiga eftir-
litsaðilar ekki gefa að minnsta kosti
út álitsgerð til umfjöllunar? Eru
skilaboð þagnarinnar að þetta sé allt
gott og blessað og að bankar eigi að
halda áfram að lána fjármagn til
kvótakaupa á þessum forsendum?
Ríksendurskoðun hefur með
höndum endurskoðun ríkisbanka.
Sjávarútvegur
Það ekki fráleitt að ætla
að þriðjungur þeirra
milljarða sem streymt
hafa úr sjávarútvegi inn
í hagkerfíð síðasta ára-
tug, segir Kristinn Pét-
ursson, sé ígildi dul-
búinnar seðlaprentunar.
Þarf ekki að koma fram í
endurskoðunarskýrslum ríkisbanka
hve mikið er búið að lána út á þorsk-
kvóta á 800 kr/kg og hvernig eigi að
meta það sem áhættuþátt í rekstri
viðkomandi banka?
Dulbúin seðlaprentun?
Opinberir eftirlitsaðilar hafa með
afskiptaleysi sínu látið gott heita að
milljarða fjármunir úr kvótaleigu og
kvótasölu hafi á umdeildum forsend-
um verið breytt í peninga sem
streymt hafa inn í hagkerfið. Þetta
fjárstreymi úr sjávarútvegi á að öll-
um líkindum mestan þátt í óskýrðri
skuldaaukningu sjávarútvegs í dag
og þar með að verulegu leyti þeirri
þenslu og verðbólgu sem nú er að
stórskaða útflutnings- og
samkeppnisiðnaðinn og alla aðra
sem skulda verðtryggð lán sem
hækka mánaðarlega! Það er ekki
fráleitt að ætla að þriðjungur þeirra
milljarða sem streymt hafa úr sjáv-
arútvegi inn í hagkerfið síðasta ára-
tug á grundvelli rómaðrar „hagræð-
ingar“ séu ígildi dulbúinnar
seðlaprentunar. Hagstjórn og stjórn
ríkisfjármála hériendis hefur verið
afburða góð að öðru leyti og það átti
alls engin verðbólga að geta farið af
stað sem neinu næmi! Ég spyr því
enn og aftur: Er Bólgu-Móri fund-
inn?
Höfundur er framkvæmdastjóri.
Mér fínnst „rusl-
póstur“ fínn!
ATHYGLISVERÐ
frétt var í Morgunblað-
inu 15. sept. sl. Hregg-
viður Jónsson hafði í
heilt ár safnað saman
auglýsingapósti og
reiknað síðan út ýmsar
tölur er varða þennan
póst. Ég er sammála
Hreggviði að því leyti
að þó að húseigendur
hafi komið sér upp
póstkassa eða blaða-
lúgu þá er sjálfsagt
hugmjmdin með því, að
viðkomandi geti fengið
þann póst sem hann
hefur óskað eftir með
áskrift eða öðrum
hætti og annað ekki. Ég ætla ekki að
reyna að vefengja þær tölur sem
Hreggviður fær út í rannsóknum
sínum. Einhverjir töluglöggir menn
geta örugglega fengið út aðrar nið-
urstöður eins og alltaf þegar blandað
er saman likindum og staðreyndum.
Hins vegar eru tvær hliðar á öll-
um málum. Það hefur t.d. farið í
taugarnar á mér að þessi auglýs-
ingapóstur skuli vera kallaður rusl
en aftur á móti hefur farið í taugarn-
ar á Hreggviði að hann fái þennan
póst óumbeðið. Ekki má gleyma því
að þessi póstur skapar atvinnu fyrir
fjölda fólks. Til að búa til venjulegan
auglýsingabækling þarf ljósmyndari
að mynda vöruna, hönnuður hannar
útlit, prentsmiður gerir prentplötur,
prentari prentar og bókbindari
gengur frá bæklingnum. Bílstjóri
ekur bæklingnum til póstdreifingar
þar sem einhver fær laun fyrir að
bera póstinn út. Ymsir aðrir koma að
þessari vinnu á óbeinan hátt. Þetta
fólk er líklega sammála mér um að
kalla þennan póst ekki rusl. Margir
þessara bæklinga veita okkur gagn-
legar upplýsingar eins og t.d. að
kynna tækifæri til menntunar og
endurmenntunar. Hægt er að kom-
ast að því hvar er hagstætt að kaupa
ýmsa vöru. Menningaratburðir eins
og leiksýningar eru kynntir og sókn-
arpresturinn minn er nýbúinn að
senda mér upplýsingar um hvernig
ég get sinnt andlegum málum mín-
um í kirkjunni hans í vetur. Og svo
Hjörtur
Guðnason
eru það þeir sem geta
gert sér það til dægra-
styttingar að safna
þessum pósti og reikna
út meðalþyngd hans á
hvern íbúa höfuðborg-
arsvæðisins. Það er
ýmislegt jákvætt við
þennan póst. Gagn-
stætt Hreggviði tek ég
honum fagnandi og tel
það ekkert eftir mér að
bera hann út í endur-
vinnslugám þegar ég
hugsa til þess m.a.
hversu mikla atvinnu
hann skapar. Ég legg
því til að hætt verði að
kalla þetta „ruslpóst“
og þess í stað verði notað orðið
„auglýsingapóstur".
Það ætti að vera auðvelt fyrir þá
sem ekki óska eftir þessum pósti að
Auglýsingapóstur
Það er ýmislegt jákvætt
við þennan póst, segir
Hjörtur Guðnason.
Gagnstætt Hreggviði
Jónssyni tek ég
honum fagnandi.
setja miða við póstkassann eða
blaðalúguna þar sem tekið er fram
að ekki sé áhugi fyrir honum.
Framundan er sá tími ársins sem
við megum búast við mikilli bækl-
ingaútgáfu.
Það er því tækifæri núna til að
setja upp tilkynningu þar sem slíkar
sendingar eru afþakkaðar en ég ætla
að sleppa því vegna þess að mér
finnst ágætt að fá upplýsingar um
ýmsa þjónustu sem stendur mér til
boða hvort sem það er hvar ég fæ
lambalærið á lægsta verði, hvað er á
dagskrá sjónvarpsstöðvanna næstu
viku eða hvar ég get lært spænsku í
vetur.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Prenttæknistofnunar.
Hvar er nýja hagkerfíð?
Á undanförnum ár-
um hefur hagvöxtur
verið mikill á Islandi. A
árunum 1995 til 1998
var hluti hans drifinn
áfram af merkjanlegri
framleiðniaukningu í
atvinnulífinu. Á síðustu
árum hefur sú aukning
hins vegar stöðvast.
Þrátt fyrir sameining-
ar og uppkaup á fjár-
mála- og fjölmiðlamar-
kaðnum og þá
tilfinningu að þar hafí
mikið verið að gerast,
og að nýju greinamar;
hugbúnaðar- og þjón-
ustufyrirtæki sem
byggjast á nýrri tækni, hafi verið að
eflast, gætir ekki áframhaldandi
framleiðniaukningar. Það gerist ekki
nóg og ekki nógu hratt. Þann mikla
hagvöxt sem hefur orðið víða á Vest-
urlöndum á undanförnum árum, ekki
síst í Bandaríkjunum, hafa menn vilj-
að skýra með því sem kallað er nýja
hagkerfið. Það sýnir sig í aukinni
framleiðni fyrirtækja vegna nýting-
ar nýrrar tækni sem býður uppá
meiri hraða í samskiptum og við-
skiptum. í Bandaríkjunum telja
menn að 1/3 af hagvexti síðustu fimm
árin megi skýra með nýja hagkerf-
inu. Þar kemur aukin framleiðni
einkum fram í þjónustugreinunum.
Nokkur Evrópulönd skera sig úr,
svo sem írland, Finnland og Hol-
land.
Sérstöðu þessara landa má e.t.v.
rekja til þess að þau hafa lagt áherslu
Svanfríður
Jónasdóttir
á þróun hátækni í sínu
atvinnulífi og atvinnu-
sköpun. Og þar virðist
galdurinn liggja. Drif-
kraftar þeirra breyt-
inga sem kallaðar era
nýja hagkerfið era að-
allega tæknibreytingar
auk alþjóðavæðingar.
Tæknibreytingamar
tengjast fyrst og
fremst nýtingu tölvu-
tækni og fjarskipta.
Mæhkvarðai- iðnaðar-
samfélagsins eru úrelt-
ir í mörgurry atvinnu-
greinum. I stað
íramleiðslu er komin
upplýsingatækni, í stað
heimamarkaðar alþjóðavæðing.
Fjármagnsmarkaðir eru opnari,
áhættufjárfestar leita að framkvöðl-
um og verið er að afnema eða sam-
ræma regluverk yfir landamæri svo
öll framkvæmd verði skjótari. Hin
nýja dreifileið vöra og þjónustu er
netið og samskiptin og þróunin verð-
ur sífellt örari.
Hver er staðan hér?
Þegar horft er til þessara stað-
reynda er það grafalvarlegt mál ef
hagvöxtur okkar nú um stundir
byggist ekki á nýrri tækni heldur
einungis á því að fleiri hendur era
virkjaðar. Skýringarnar gætu verið
nokkrar; a) þensla á vinnumarkaði,
b) ekki hefur náðst að nýta kosti
netsins nægjanlega til hraðari sam-
skipta, c) ekki hefur verið lögð næg
áhersla á uppbyggingu hátæknifyr-
Hagvöxtur
verið lýst, að framleiðniaukning í fyr-
irtækjum hefur stöðvast og ekki ann-
að að merkja en að sú efnahagsvirkni
sem kennd er við nýja hagkeríið eigi
erfitt uppdráttar á íslandi nú um
st.undir.
Það er grafalvarlegt stjórnvöid tóku ekki vaktina
mál, segir Svanfríður
Jónasdóttir, ef hagvöxt-
ur hér byggist ekki á
nýrri tækni heldur ein-
ungis á því að fleiri
hendur eru virkjaðar.
irtækja, d) hátt verð á gagnaflutn-
ingum um netið og/eða ástand síma-
lína, e) fyrirtæki hafa ekki náð að
tileinka sér þann hugsunarhátt sem
þarf til að nýta tölvur, netið og fjar-
vinnslu f) mörg fyrirtæki era lítil og
fjárvana og 'ná því e.t.v. ekki að
tæknivæðast nógu hratt og vel.
Stjórnvöld hafa ekki verið nægjan-
lega á vaktinni varðandi efnahags-
málin, slaki hefur verið í hagstjórn-
inni þannig að þensla hefur hamlað
framföram.
Menn óttast um stöðugleikann
þegar viðskiptahalli er svo geigvæn-
legur og verðbólga vex á ný. Líklega
er þó meiri hætta fólgin í þeirri af-
neitun sem stjórnvöld virðast vera í
gagnvart neikvæðri þróun efnahags-
mála og þá ekki síður þeirri sjálfum-
gleði sem einkennir allan málflutn-
ing þegar kemur að nýtingu hinnar
nýju tækni tölvu og fjarskipta. Þeim
ætti þó að vera ljós sú hætta sem
felst í þeirri þróun sem hér hefur
Til að halda okkur í fremstu röð
þarf að virkja huga og þekkingu um-
fram það sem gert hefur verið. Þróun
undanfarinna ára er þannig að rauðu
ljósin hafa blikkað nokkra hríð án
þess að stjórnvöld hafi gefið þeim
nægjanlegan gaum.
Nýjustu upplýsingar um sam-
keppnishæfni Islands undirstrika
þessa staðreynd, en þar kemur m.a.
fram að ekki hefur nægjanlegu fjár-
magni verið varið til rannsókna og að
fjármálamarkaður okkar virðist
ótrúlega vanþróaður á ýmsum svið-
um. Það þarf að hvetja til nýtingar
nýrrar tækni t.d. með auknu fram-
boði á menntun og með því að leggja
áherslu á uppbyggingu hátæknifyr-
tækja. Það er ekki nóg að tala há-
stemmt á góðum stundum, athafnir
þurfa að fylgja.
Stjómvöld þurfa að setja markmið
varðandi uppbyggingu atvinnulífs-
ins, beina fjármunum í þann farveg
sem líklegastur er til að stuðla að
vexti og þróun tækni-og hugbúnað-
arfyrirtækja og þeirra sem vilja nýta
tæknina til nýsköpunar í atvinnulíf-
inu. Það þarf að umbuna þeim sem
eru að reyna nýjar leiðir. Það er full-
reynt að þau skilyrði sem stjómvöld
hafa búið atvinnulífinu og varxtar-
sprotum þess undanfarin ár hafa
ekki dugað.
Höfundur er þingmaður
Samfylkingarinnar.