Morgunblaðið - 22.09.2000, Blaðsíða 44

44 FÖSTUDAGUR 22. SEPTEMBER 2000
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Afengislög og
skólaskemmtanir
UNDANFARNA daga hafa um-
ræður orðið um skóladansleiki í
framhaldsskólum í Reykjavík
vegna óhóflegrar áfengisneyslu
ungs fólks. Umræðurnar fengu
aukinn kraft vegna hugmynda
skólameistara Armúlaskóla um að
J^’fa sölu á léttu víni á skóladans-
íeikjum til þess að bæta ástandið.
Þótt rétt sé að láta sér detta eitt-
hvað nýtt í hug í umræðunni um
áfengismál á íslandi er sá galli á
gjöf Njarðar að þessi leið er brot á
gildandi lögum. Til þess að geta
leyft sölu áfengis á skóladansleikj-
um þyrfti að færa áfengiskaupa-
aldur niður í 15 ár eins og í Dan-
mörku, því að yngstu nemendur
framhaldsskóla eru 15 ára og erfitt
er að láta mismunandi reglur gilda
um nemendur sama skóla.
Frelsi og forræðishyggja
Þótt börnum 15 ára og eldri sé í
Danmörku heimilt að kaupa áfengt
öl og létt vín og fólki eldra en 18
ára heimilt að kaupa auk þess
sterk vín eru skóladansleikir í
Danmörku ekki vandræðalausir,
og kenningar frjálshyggjumanna
„að frelsið geri menn frjálsa" rök-
leysa, eins og flestum hugsandi
mönnum er ljóst, auk þess sem
forræðishyggja, sem nú er í tísku
að hallmæla, er ekki aðeins eðlileg
heldur hluti af mannúðarstefnu
menningarríkj a.
Tvískinnungur í landslögum
I umræðunni nú hefur mikið
verið talað um tvískinnung gagn-
vart áfengi og ungu fólki, og er ég
. Fjárfestingar-
stefna líkamans
TÆKIFÆRI til
hreyfíngar eru oft nær
okkur en við höldum.
Þú getur með lítilli fyr-
irhöfn sett inn í daglegt
mynstur þitt hreyfingu
sem getur varað frá 10
-Æiínútum allt upp í 60
mínútur. Mikilvægt er
að fara sér hægt í upp-
hafi, byrja á stuttum
vegalengdum og bæta
við eftir því sem
líkamsþolið eykst. Vert
er að skoða hvemig
hægt er að koma hreyf-
ingu inn í okkar dag-
lega líf eins og í skólan-
um, heima við, í
vinnunni, frítímanum og á leið milli
staða. Mikilvægt er að stefna að því
að gera hreyfingu að daglegum þætti
Hreyfing
-Það er ekki að ástæðu-
lausu, segir Arngrímur
Viðar Asgeirsson, að
hreyfíng er talin besta
leiðin fyrir almenning
til að draga úr líkum
á hjarta- og æðasjúk-
dómum.
sem samtals varir í um 30-60 mínút-
ur á dag.
Á sunnudaginn er alþjóðlegur
bjartadagur þar sem reglubundin
hreyfing er í brennidepli. Það er ekki
að ástæðulausu því hreyfing er talin
besta leiðin fyrir almenning (og þá
samfélagið) til að draga úr líkum á
hjarta- og æðasjúkdómum.
Reglubundin hreyfing hefur auk
þessa eftirfarandi áhrif:
• Sterkara hjarta.
• Örvar blóðrásina.
• Streitulosandi.
• Hefur mikið forvarnargildi gagn-
vart velferðarsjúkdómum.
• Eykur andleg og líkamleg afköst.
• Auðveldar ásamt
réttu fæðuvali stjóm
á líkamsþyngd.
• Styrkir bein og
vöðva.
Þú verður jákvæð-
ari, atorkusamari og
sjálfsvirðingin
eykst.
Þér líður einfaldlega
miklu betur.
Á hjartadaginn skul-
um við huga að þess-
ari einföldu stað-
reynd, líta í eigin
barm og finna út
hvaða hreyfing hent-
sgeirsson ar þér og þínum.
Sem dæmi um hent-
uga hreyfingu í okkar daglega lífi
má m.a. telja til:
• Sund 200-500 metra.
• Hjólreiðar 10-60 mín.
• Skokk rólega í 10-20 mínútur og
ganga sömu leið til baka.
• Ganga í vinnuna eða skólann,
ganga út í náttúmnni þegar tæki-
færi gefst til.
• Þjálfun innan líkamsræktar-
stöðva.
• Þjálfun hjá íþróttafélagi í þínu ná-
grenni.
• Garðvinna er líka líkamsrækt.
• Heimilisstörf kosta orku og em
ágæt líkamsrækt.
• Hléæfingar á fundum eða í skólan-
um.
• Notið stigann, ekki lyftuna, stig-
inn styrkir.
• Æfingar fyrir herðar, háls og bak
þegar þið sitjið við tölvuna.
Reglubundin hreyfing er fjárfest-
ing í heilsu. Látið hreyfingu vera það
sem þið viljið gera en ekki það sem
þið þurfið að gera. Við getum líka
hugsað okkur að hver stund sem við
dveljum við hreyfingu sé_ verðugt
innlegg í Heilsubankann/ÍFA ehf.
Fjárfestum í heilsu. Þú getur líka
fjárfest í heilsu vina þinna, fjölskyldu
þinnar og vinnufélaga. Hreyfing fyr-
ir alla, íþróttir fyrir alla. Látum alla
daga vera hjartadaga.
Höfundur er sviðsstjóri
almenningsíþrótta- og umhverfís-
sviðs ÍSÍ, framkvæmdastjóri
irótta fyriralla ogformaður
iróttakennarafélags íslands.
Skólar
Það er ekki í verkahring
neins skóla, segir
Tryggvi Gíslason, að
standa fyrir ölvunar-
samkomum eða
hópdrykkju barna eða
ungs fólks.
mjög sammála því. Hef ég lengi
lagt til að áfengiskaupaaldur yrði
lækkaður í 18 ár, ekki til þess að
auka drykkju barna, heldur til
þess að minnka hana. Enginn tek-
ur lengur alvarlega ákvæði 16.
greinar áfengislaga nr. 82/1969 um
að „yngri mönnum en 20 ára má
ekki selja, veita eða afhenda áfengi
með nokkrum hætti“. Á sama tíma
er öllum ljóst að áfengisneysla
ungs fólks er stöðugt að aukast.
Samkvæmt íslenskum lögræðislög-
um eru allir lögráða sem orðnir
eru 18 ára. Samkvæmt hjúskapar-
lögum mega karl og kona stofna til
hjúskapar þegar þau hafa náð 18
ára aldri. Samkvæmt stjórnarskrá
lýðveldisins íslands hafa allir sem
eru 18 ára og eldri kosningarétt og
kjörgengi. Hins vegar segir í
áfengislögum nr. 82 frá 1969 að
ekki megi selja, veita eða afhenda
yngri mönnum en tuttugu ára
áfengi með nokkrum hætti.
Undarlegt ósamræmi kemur því
fram í lögum sem snúa að réttind-
um og skyldum ungs fólks, þetta
eru undarleg lög enda eru þau
þverbrotin, eins og dæmin sanna.
Lög, sem enginn virðir og ekki eru
í nokkru samhengi við venjur og
siði, ýta undir virðingarleysi fyrir
lögunum og það mega lög ekki
gera. I lögum landsins felst því
augljós tvískinnungur. Til þess að
sýna tvískinnunginn í sérstöku
ljósi má benda á að
hugsanlegt er að 19
ára maður, karl eða
kona, yrði kjörinn
forseti alþingis. Þá
kæmi sú staða upp
að ekki mætti bjóða
forsetanum kampa-
vínsglas til þess að
skála við erlenda
þjóðhöfðingja og því
síður mætti selja
þessum forseta al-
þingis rauðvín eða
hvítvín og enn síður
sterk vín. Þessi for-
seti alþingis stýrði Tryggvi Gislason
hins vegar löggjafar-
samkomunni og væri falið að setja
lög, eins og öðrum alþingismönn-
um, og honum yrði einnig falið að
gegna störfum forseta Islands í
fjarveru hans og sitja veislur með
erlendum þjóðhöfðingjum.
Breyttur áfengiskaupaaldur
Eg álit því nauðsynlegt að
breyta þessu ákvæði áfengislaga.
Sé 18 ára fólki treystandi til að
standa fyrir heimili og ala upp
börn, kjósa til þings og sveitar-
stjórna og til að sitja í sveitar-
stjórnum og á alþingi og setja þar
lög er því að sjálfsögðu einnig
treystandi til að kaupa og neyta
áfengis ekkert síður en okkur sem
komin eru yfir tvítugt. Auknu
frelsi fylgir aukin ábyrgð og
ábyrgðartilfinning og við eigum að
treysta ungu fólki og gera það
ábyrgt fyrir störfum sínum og
gerðum.
Hins vegar ber brýna nauðsyn
til að koma í veg fyrir að yngra
fólki er 18 ára sé selt, veitt eða af-
hent vín með nokkrum hætti - og
þar verða allir að leggjast á eitt.
Einhvers staðar verða mörkin að
liggja og þau liggja við 18 ára ald-
ur þar sem þau hafa verið dregin í
öðrum lögum enda er fólk talið
börn til 18 ára aldurs en 18 ára er
fólk fullgildir þegnar.
Félag líf og skemmtanir
Þótt lögum yrði breytt á þennan
hátt er ekki þar með sagt að leyfa
ætti sölu áfengis á skólaskemmt-
unum. Enda þótt margir prestar
þjóðkirkjunnar neyti áfengis hefur
engum komið til hugar að þola
þeim að vera drukknir í kirkjunni
og þótt skólanemendur 18 ára og
eldri mættu kaupa áfengi yrði
þeim ekki leyft að vera drukknir í
skólanum eða á sam-
komum og í ferðum á
vegum hans, þótt þeir
drykkju áfengi annars
staðar.
I Menntaskólanum á
Akureyri hefur um
áratuga skeið verið
fylgt ströngum reglum
um bindindi. Segir í
lögum skólans að
„nemendur megi ekki
vera undir áhrifum
áfengis eða annarra
vímuvaldandi efna í
skólanum eða á lóð
hans né heldur á
skemmtunum, sam-
komum eða ferðalögum sem farin
eru á vegum skólans eða í nafni
hans“, enda hafa verið haldnir
skóladansleikir í Menntaskólanum
á Akureyri í áratugi þar sem nem-
endur hafa ekki neytt áfengis né
heldur verið undir áhrifum áfengis
eða með öðrum orðum: Á dans-
leikjum og öðrum skemmtunum í
skólanum, m.a. á árshátíð skólans
og á busaballi, sér ekki vín á
nokkrum manni. Þessu trúa sumir
menn ekki en svona er það nú
samt. Ástæðan til þessa eru skýr
skilaboð sem nemendur fá frá
skólanum og virðing þeirra fyrir
sjálfum sér og skóla sínum að
halda lög og reglur og níðast ekki
á neinu því sem þeim er til trúað.
Hlutverk skóla
Ef ekki tekst að halda skemmt-
anir í skóla eða á vegum hans án
áfengis og eiturlyfja og þar sem
allt fer eftir settum reglum á að
fella slíkar skemmtanir niður. Það
er ekki í verkahring neins skóla að
standa fyrir ölvunarsamkomum
eða hópdrykkju barna eða ungs
fólks. Hins vegar er það hlutverk
skóla að efla alhliða þroska nem-
enda sinna, tryggja þeim hollt
uppeldisumhverfi og jafna uppeld-
isaðstöðu þeirra, efla með þeim
umburðarlyndi og víðsýni, efla
skilning á kjörum fólks, rækta
tjáningar- og sköpunarmátt í þeim
tilgangi að styrkja sjálfsmynd, ör-
yggi og getu til þess að leysa mál á
friðsamlegan hátt í lýðræðisþjóðfé-
lagi í sífelldri þróun. Auk þess er
það hlutverk skóla að kenna nem-
endum sínum að hægt er að
skemmta sér vel án áfengis.
Höfundur er skólameistari
Menntaskólans á Akureyri.
Hentar táknmál
þeim sem stama?
ÉG VIL læra tákn-
mál sagði 11 ára gömul
stúlka sem stamaði
mjög mikið og var búin
að gefast upp við að
reyna að tala. Þessi
stúlka hafði alla tíð
reynt að tjá sig á eðli-
legan hátt. En þegar
hún ætlaði að segja það
sem henni bjó í brjósti
kom hún orðunúm ekki
frá sér. Orðin festust,
hún spenntist upp og
mjög erfitt var fyrir
hana að tjá sig.
Sem betur fer eru
það ekki margir sem
stama svona mikið en
gera má ráð fyrir að á íslandi séu um
það bil 2.700 einstaklingar sem
stama. Það er ekki hægt að lækna
stam og ekki hafa fundist lyf sem
gagnast í baráttunni við stamið. Ein-
staklingar stama ekki af því að þeir
eru taugaveiklaðir eða hafa alist upp
við erfiðar aðstæður. Stam á sér
taugafræðilegar orsakir. Fólk sem
stamar getur ekki stjórnað því
hversu erfitt því reynist að tala. Að
vísu geta aðstæður í umhverfi aukið
á stameinkenni. Til dæmis ýtir
spenna og kvíði undir stamið þannig
að ef einstaklingur er mjög kvíðinn
eykst stamið.
í grunnskólum
landsins eru um það bil
400 einstaklingar sem
stama, sumir mjög
mikið en aðrir lítið.
Langflestir þessara
nemenda fá enga tal-
þjálfun, og oft hafa for-
eldrar og kennarar
fengið litlar upplýsing-
ar um hvernig skuli
bregðast við. Mjög
margir nemendur sem
stama kvíða því að vera
teknir upp og þurfa að
Jdhanna standa fyrir framan
Einarsdóttir bekkinn og reyna að
segja eitthvað en geta
það ekki. Mjög algengt er að þeir
taki ekki þátt í umræðum, rétti ekki
upp hönd eða svari ekki þó að þeir
viti hið rétta svar af ótta við að
stama. Vanlíðan í skóla og ótti við
stríðni er oft til staðar.
Ef kennari fær nemanda sem
stamar í bekk er mjög mikilvægt að
ræða við viðkomandi um stamið á já-
kvæðan hátt. Það er einnig nauðsyn-
legt að gefa nemandanum góðan
tíma ef hann er að tjá sig og ræða við
hann um hvort hann vilji lesa upp-
hátt fyrir bekkinn eða ekki. Það er
hægt að nýta sér það ráð að leyfa
í grunnskólum landsins
eru um það bil 400 ein-
staklingar sem stama,
segir Jóhanna Einars-
dóttir. Langflestir
þessara nemenda fá
enga talþjálfun.
nemandanum að lesa í kór en það
stamar nær enginn þegar hann les í
kór.
Þeir sem stama eiga að geta haft
eðlileg samskipti við aðra án þess að
læra táknmál. Talþjálfun skilar í um
60% tilfella mjög góðum árangri og
um 30% til viðbótar hafa náð nokkr-
um bata með þjálfun. Langbestur ár-
angur af talþjálfun er hjá litlum
börnum áður en þau byrja í skóla. Ef
barn á leikskólaaldri byrjar að stama
er rétt að bíða ekki lengur en í 3-6
mánuði eftir að fá ráð hjá talmeina-
fræðingi varðandi stam.
Höfundur er talmeinafræðingur
hjá Talþjálfun Reykjavíkur.