Morgunblaðið - 21.11.2000, Side 56

56 ÞRIÐJUDAGUR 21. NÓVEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Y erkfall fram-
haldsskólakennara
ENN á ný hafa
framhaldsskólakenn-
arar farið í verkfall til
að fylgja eftir kröfum
sínum um hærri laun.
Hvemig stendur á því
að þessi stétt þarf sí-
fellt að vera að boða
verkfall?
Nú held ég að upp
"sé runnin ögurstund
íslenska framhalds-
skólans. Á undanförn-
um ámm höfum við
séð af mörgum frá-
bærum kennurum í
önnur störf og litla
nýliðun í stéttinni
meðal yngri kennara
en af tæplega 1.300 framhalds-
skólakennurum á síðasta skólaári í
Kennarasambandi íslands voru tæp
35 stöðugildi undir þrítugsaldri.
Skýringin er einföld, launin eru of
lág. Nú þarf að taka pólitíska
ákvörðun um það hvort við viljum
halda uppi metnaðarfullri mennta-
stefnu eða ekki. I skólana verður
'? að ráða ungt, vel menntað og hæfi-
leikaríkt fólk til að fylgja eftir
nauðsynlegu þróunarstarfí sem
þarf til að útfæra framsækna
menntastefnu. Til þess að það geti
gerst þurfa skólarnir að vera sam-
keppnisfærir um vinnuafl. I dag
staldra ungir og efnilegir kennarar
stutt við í skólanum meðan kjörin
eru jafnbág.
Kennarar hafa á undanförnum
árum reynt að ná fram
leiðréttingum á laun-
um sínum miðað við
laun annarra háskóla-
menntaðra ríkisstarfs-
manna. I mörg ár var
vitað um bónusgreiðsl-
ur, lestíma eða óunna
yfírvinnu sem starfs-
mönnum annarra rík-
isstofnana voru
greiddar ofan á samn-
ingsbundin laun. Þetta
var svar forsvars-
manna ríkisstofnana
til að vera samkeppn-
isfærir á vinnumark-
aðinum í síðustu
kjarasamningum var
samið um að breyta launum þess-
ara starfsmanna á þann veg m.a. að
þessar greiðslur voru felldar inn í
grunnlaun þeirra. Nú þegar kenn-
arar bera þessi laun saman við sín
laun telur samninganefnd ríksins
þau ekki vera samanburðarhæf
vegna þess að kennarar verði þá að
gera slíkt hið sama. En um engar
slíkar greiðslur til kennara er að
ræða.
Næsti átakapunktur er að greina
milli grunnlauna og heildarlauna. í
kjarasamningum er lögð til ákveðin
vinnutímaskilgreining og þar er
miðað við ákveðna kennsluskyldu.
Ef kennslumagn fer umfram þessa
kennsluskyldu myndast yfirvinna.
En hvers vegna vinna kennarar
umfram kennsluskyldu? Sumir
Kennarar
Stjórnvöld standi
nú frammi fyrir þeirri
spurningu, segir
Yngvi Pétursson,
hvort þau vilji halda
uppi metnaðarfullu
skólastarfí eða ekki.
treysta sér ekki til að stunda
kennslu vegna lágra grunnlauna en
geta hækkað launin með kennslu
umfram kennsluskyldu. Síðustu ár-
in hefur gengið mjög illa að fá
kennara í ákveðnum greinum og á
þetta sérstaklega við um raun-
greinarnar en þá hefur verið þrýst
á þá kennara sem fyrir eru að taka
að sér meiri kennslu en þeir vilja.
Síðastliðið vor gekk illa að ráða
raungreinakennara að framhalds-
skólum þrátt fyrir ítrekaðar
auglýsingar og neyddust því sumir
kennarar til að taka að sér meiri
kennslu en þeir óskuðu eftir. Þessir
kennarar geta náð háum heildar-
launum en með gegndarlausri
vinnu í mörgum tilvikum. Síðan
byrjar rökleysan við samningaborð-
ið, kennarar vilja fá hækkuð grunn-
laun til að geta minnkað yfírvinn-
Yngvi
Pétursson
una en samninganefnd ríkisins
telur hækkunina fara upp skalann
og sér heildarlaunin hækka. En
staðreyndin er sú að okkur vantar
fleiri kennara til starfa en þeir fást
ekki nema unnt sé að bjóða upp á
hærri grunnlaun.
Síðan hefst prósentuhringdans-
inn. Fjármálaráðherra er búinn að
meta kröfur kennara upp á tölu í
kringum 70%. En nú vita flestir að
prósenta er ekkert annað en hlut-
fallstala og segir því ekkert annað.
Um hvaða grunnlaun erum við að
tala. I dag eru byrjendalaun miðað
við þriggja ára háskólanám (BA/
BS) og eins árs nám í uppeldis- og
kennslufræðum um 109 þúsund
krónur og hæstu taxtar kennara ná
upp í 157 þúsund krónur en með-
aldagvinnulaun eru um 135 þúsund
krónur. Það liggur í augum uppi að
skólarnir eru ekki samkeppnisfærir
við vinnumarkaðinn. Nú segja
margir eflaust að síðan eigi eftir að
bæta við alls konar álagi en um
slíkt er ekki að ræða. Kennarar
geta að vísu fengið 1-2 launaflokka
(3%-6%) ófan á þessi laun fyrir að
gegna starfi deildarstjóra eða um-
sjónarkennslu. Frekari laun eru
fyrir viðbótarvinnu umfram dag-
vinnu. Það er ekki langt síðan
þingfararkaup var miðað við laun
menntaskólakennara. Kennarar
sætta sig vel við að snúa þessu við í
dag.
Annar útbreiddur misskilningur
er um vinnutíma kennara. Vel
þekkt er umræðan um kennarana
sem vinna aðeins hálfan daginn
hálft árið. Með svipuðum rökum má
ræða um störf presta sem vinna að-
eins einn klukkutíma á sunnudög-
um. En auðvitað er hér um ræða
mikið þekkingarleysi á þessum
störfum. Eg minnist þess að fyrr-
verandi samkennari minn, sem nú
er löngu hættur kennslu, segist enn
fá hroll þegar hann gengur fram
hjá skólanum og minnist kennslu-
starfsins. Hann segist aldrei á ævi
sinni hafa lagt jafnmikla vinnu á sig
fyrir jafnlágt kaup. í viðtali við al-
þingismanninn Pétur H. Blöndal í
Dagblaðinu 7. nóv. sl. ræðir hann
um stutt skólaár en það hvarflar nú
ekki að honum að kanna betur eig-
in rann þar sem þingið starfar að-
eins hluta úr ári og eftir að farið
var að sjónvarpa beint frá þing-
fundum hafa tíðar fjarvistir þing-
manna úr þingsölum vakið athygli.
Það þætti slæleg mæting í skóla.
En auðvitað má benda þingmannin-
um á að lengd skólaársins er
ákveðin af löggjafarvaldinu en ekki
í kjarasamningum kennara. Þessi
umræða stafar auðvitað af því að
störfin eru ekki sýnileg en það
sama á við um þingstörfin. Ekki er
við kennara að sakast þótt ekki sé
viðunandi vinnuaðstaða til að sinna
undirbúningi og yfirferð verkefna í
skólunum. Kennarar eru fúsir til
þess að ljúka vinnu sinni í skólun-
um í stað þess að inna þá vinnu af
hendi heima og þurfa auk þess að
útvega skrifstofuaðstöðu á heimili
sínu.
Eins og ég sagði í upphafi grein-
ar minnar held ég að stjórnvöld
standi nú frammi fyrir þeirri
spurningu hvort þau vilji halda
uppi metnaðarfullu skólastarfi eða
ekki. Því lengur sem það dregst
þeim mun dýrara og lengur verður
að byggja það upp aftur. Kjara-
skerðing kennara nú vegna verk-
falls og kennslutap nemenda okkar
eru smámunir í samanburði við þau
langtímaáhrif sem núverandi launa-
kjör framhaldsskólakennara hafa í
menntakerfi landsins.
Höfundur er stærðfræðikennari og
konrektor við Menntaskólann í
Reykjavík.
HÚSASKILTI
Vönduð ryðfrí húsaskilti
Fjölbreytt myndaval
Pantid tímanlega
til jólagjafa.
Ofnæmí eða óþoli gagnvart hreinsiefnum
I heimilishaldi og iðnaði.
Tlðum þvotti með sótthreinsandi efnum.
Óhreinindum, málningu, ollu, klttí, sementi
o.þ.h.
Húðþurrki vegna vinnuumhverfis.
C LYFJA
K. Pétursson ehf
www.kpotur8Son.net
J
Þingvallastaður -
Prestsetur í 1000 ár
EINS og forsætis-
ráðherra hefur greint
frá í fréttum er það
nú ætlun ríkisvaldsins
að leggja niður prest-
setrið á Þingvöllum.
Þar með legst af nær
1000 ára búseta prests
á einum elsta kirkju-
stað þjóðarinnar. Hér
er því um söguleg
tímamót að ræða,
hvað svo sem mönnum
þykir um þessa
ákvörðun að öðru
leyti. Á slíkum tíma-
mótum er ekki úr vegi
að riíja upp sögu
prestsetursins við Öx-
ará og þar með sögu Þingvallastað-
ar.
Fyrsta kirkjan var reist á Þing-
völlum árið 1017 og var það Bjarn-
harður Vilráðsson hinn bókvísi
biskup, er kom með kirkjuvið frá
Ólafi konungi Haraldssyni í Nor-
egi, en biskupinn hefur sennilega
búið á Þingvöllum. Með kirkjuviðn-
um sendi konungur einnig forláta
klukku. Er Þingvöllur talinn fyrsti
eða annar lögformlegi kirkjustað-
urinn á Islandi. Þessi fyrsta kirkja
sem var þingmannakirkja, var eign
Alþingis og hefur líklega staðið þar
sem kirkjan stendur
enn í dag. Var hún
helguð Ólafi konungi
helga. Áður hafði
staðið svokölluð bú-
andakirkja á staðnum,
en tilheyrði hún Þing-
vallabónda og voru
þessar tvær kirkjur
sameinaðar um miðja
11. öld. Fyrsti nafn-
greindi prestur á
Þingvallastað er séra
Brandur Þórisson, en
hann var prestur þar
á síðari hluta 12. ald-
ar. Hann var sonur
Þóris bónda á Þing-
völlum, Skegg-
Brandssonar bónda á sama stað,
Þormóðssonar. Seint á 12. öld er
getið um prestinn séra Guðmund
Ámundason á Þingvöllum, af ætt
Ingólfs Arnarsonar, en hann var
kvæntur Sólveigu, dóttur Jóns
Loftssonar í Odda er nefndur var
fursti Islands um sína daga eða
„princeps patriae“ að latneskum
sið. Sonur þeirra Guðmundar og
Sólveigar var séra Magnús alls-
herjargoði á Þingvöllum, kjörinn
biskup árið 1236 en fékk ekki bisk-
upsvígslu vegna veraldlegrar tign-
ar sinnar. Var hann síðar prestur á
Kirkjustaður
Verði prestsetrið á
Þingvöllum lagt niður
leggst af nær 1000 ára
búseta prests á elsta
kirkjustað þjóðarinnar,
segir Þórhallur
Heimisson, sem rifjar
hér upp sögu prestset-
ursins við Öxará.
Þingvöllum til dauðadags. Sýnir
það best vægi Þingvalla í hugum
manna þegar 13. öldinni. Af mörg-
um nafnfrægum prestum er þjónað
hafa staðnum í gegnum aldirnar
má nefna Alexíus Pálsson sem var
staðarprestur í ein 20 ár á miðri
16. öld. Byggði hann þar nýja
kirkju á hinum forna grunni. Varð
hann síðar síðasti ábóti katólskra
manna í Viðey. Séra Engilbert
Nikulásson, er nefndur var læknir,
var prestur á Þingvöllum frá um
1618-1668 en þá veitti Brynjólfur
biskup í Skálholti bróðursyni sín-
um, séra Þórði Þorleifssyni stað-
inn. Séra Páll Þorláksson frá Sel-
árdal, bróðir þjóðskáldsins séra
Jóns á Bægisá, tók við Þingvöllum
1781 og var þar prestur í ein 40 ár,
til ársins 1821. Þá settist séra
Björn Pálsson sonur hans í emb-
ættið og gegndi því til 1846. 1846-
1879 gegndi embættinu séra Símon
Daníel Vormsson Bech, hálærður
maður af norðlenskum ættum.
Byggði hann núverandi Þingvalla-
kirkju árið 1859, en kirkjusmiður
var Eyjólfur Þorvarðarsons. Eftir
hans dag tók við staðnum séra
Jens Pálsson og sat hann staðinn
Þórhallur
Heimisson
til 1886. Hann varð síðar prestur á
Utskálum og þjóðkunnur skörung-
ur á Alþingi. Séra Jón Thorstensen
var Þingvallaprestur 1886-1923 er
séra Guðmundur Einarsson tók við
embættinu. Gegndi hann því til
1928. Árið 1928 er Þjóðgarðurinn á
Þingvöllum stofnaður. Þá er land
prestsetursins tekið eignarnámi og
gamla prestsetrið rifið. Þingvalla-
bærinn hinn nýi var síðan reistur
af kirkjujarðasjóði fyrir Aiþingis-
hátíðina 1930, en kirkjujarðasjóður
fjármagnaði þá byggingu prest-
setra. Prestsetrið var upphaflega
aðeins þrjár burstir. Tvær burstir
bættust við árið 1974. Voru þær
ætlaðar til afnota fyrir forsætis-
ráðherra. Embætti Þingvallaprests
var ekki setið frá 1928-1958, en þá
er það endurreist með komu séra
Jóhanns Hannessonar, fyrrverandi
kristniboða og síðar prófessors í
guðfræði við Háskóla Islands. Bjó
hann á Þingvallabænum eins og
aðrir prestar hafa gert. Þeir prest-
ar er setið hafa staðinn síðan er
séra Eiríkur J. Eiríksson 1959-
1981, séra Heimir Steinsson 1981-
1991 og aftur 1996 til dauðadags
15. maí árið 2000 og séra Hanna
María Pétursdóttir 1991-1996.
Þannig spannar saga Þingvalla-
kirkju og prestsetursins þau 1000
ár sem kristinn siður hefur verið í
landinu. Undanfarna áratugi hafa
Þingvallaprestar gegnt stöðu fram-
kvæmdastjóra Þingvallanefndar,
þjóðgarðsvarðar og síðar staðar-
haldara enda hefur alltaf þótt fara
vel á því að heimamaður bjóði gesti
velkomna heim til Þingvalla, er-
lenda sem innlenda, árið um kring.
Oft hefur ríkisvaldið ætlað sér
stóra hluti á Þingvallastað. Árið
1953, á 103. fundi sínum, sam-
þykkti til dæmis þáverandi Þing-
vallanefnd að rífa Þingvallakirkju
og reisa í stað hennar minningar-
kapellu úr steinsteypu. Var því þá
afstýrt, eins og segir í Þingvalla-
bók Björns Th. Björnssonar vegna
þess að „þjóðgarðsvörður var á
sama tíma ráðinn prestvígður mað-
ur og staðurinn því ekki ósetinn
lengur“. En nú eru breyttir tímar
og brátt heyrir Þingvallastaður
sögunni til, alla vega í bili.
Höfundur er prestur Hafnarfjarðar-
kirkju.