Morgunblaðið - 23.11.2000, Síða 49

MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
FIMMTUDAGUR 23. NÓVEMBER 2000 4§
Kennaraverkfall
er tímaskekkja
ENN á ný eru kenn-
arar farnir í verkfall.
Þetta er þriðja verk-
fallið sem eitthvert af
bömum mínum verður
fyrir barðinu á. Við
þessu er fátt að segja,
þetta eru leikreglurn-
ar, og þótt bömin hafl
ekkert til saka unnið
bitnar þessi aðgerð að-
eins á þeim og svo
kennurum sjálfum.
Kennarar taka á sig
fjárhagslega áhættu.
Beinar kennslulegar
afleiðingar verkfallsins
verða bömin ein að
bera, sum standa undir
því, önnur missa niður tíma og
seinkar en þriðji hópurinn flosnar
upp og hverfur frá frekara námi.
Það er mikill skaði, einnig fyrir sam-
félagið, því menntun er auðlind.
Frjálst samfélag tryggir félaga-
frelsi og verkfallsrétt. Verkfallsrétt-
ur er dýrmætur í sjálfu sér, sem
hluti af félagsgerð samfélagsins.
Verkfallsrétturinn er runninn
upp í iðnaðarsamfélögum Vestur-
landa á síðustu öld, sem nauðvörn
alsnauðrar alþýðu. Þá var honum
beitt gegn atvinnurekendum sem
urðu fyrir skaða við að starfsemi
þeirra var stöðvuð. Hliðaráhrif inn í
samfélagið vora hverfandi. Samfé-
lagsgerðin var ekki eins samtvinnuð
og nú.
Það verður hins vegar sííellt
flóknara að beita þessu vopni, því
það hentar illa í opnu samfélagi sem
byggist á sveigjanlegum viðskipta-
samböndum hins tæknivædda,
hnattlæga markaðskerfís. Afleið-
ungar verkfalla era m.a. að við-
skiptasamningar verða ekki endur-
nýjaðir, framleiðslustöðum er lokað
og atvinnan flutt úr landi, verktakar
ganga í störf verkfallsmanna o.s.frv.
Þetta fer að sjálf-
sögðu eftir aðstæðum á
hverjum stað en of oft
eru það verkfallsmenn
sem sitja eftir með sárt
ennið. Hnattræn sam-
keppni og hagnaðar-
von ráða ferðinni hvort
sem okkur líkar betur
eða verr. Þjóðríkið
veitir ekki lengur sömu
vörn og fyrr; það er
ekki lengur fullvalda
með sama hætti og áð-
ur var.
Þegar samningsað-
ilinn er hið opinbera
verður verkfallsstaðan
enn flóknari og and-
snúnari því þar fer ekki saman
ábyrgð og afleiðing. Það era börnin
og foreldrarnir, sjúklingarnir og
fatlaðir sem verða að taka afleiðing-
um verkfallsaðgerða meðan sam-
ingsábyrgðin er hjá samninganefnd
og ráðherra.
En fleira kemur til, ekki síst þeg-
ar framhaldsskólakennarar eiga í
hlut.
í fyrsta lagi bitnar verkfallið ekki
beint á ríkisvaldinu. Eftir því sem
skólastigið er hærra því minna er
þvingunarvald verkfallsins. Það hef-
ur engin ríkisstjórn tapað fylgi á því
að standa fast gegn launakröfum en
margar farið flatt á því að gefa eftir.
Pólitískur þrýstingur almennings á
ríkisvaldið er því takmarkaður og er
naumast finnanlegur fyrr en eftir
langan tíma.
Ónnur ástæða er að veraleg
áherslubreyting hefur orðið á hlut-
verki ríkisvaldsins á síðustu áratug-
um. Eitt mikilvægasta hlutverk rík-
isvaldsins er að bera ábyrgð á þróun
efnahagslífsins, stöðugleika þess og
atvinnustigi. Það stuðlar að gerð
heildarkjarasamninga sem taldir
era geta samrýmst markmiðum
Kennarar
Kennarar mega ekki
vera hræddir við það,
segir Þröstur Ólafsson,
að semja sig að sams-
konar breytingum
og aðrar stéttir hafa
löngu gert.
efnahagsstefnunnar. Þegar slíkir
samningar hafa náðst ber ríkisvald-
ið meginábyrgð á því að samning-
arnir haldi bæði gagnvart almenn-
ingi, með því að viðhalda ákveðnum
stöðugleika, og gagnvart þeim sem
sömdu, á þann veg að ríkið gerist
ekki ómerkingur gerða sinna og
semji betur við eigin viðsemjendur á
grandvelli þeirrar sáttar sem gerð
hefur verið.
Ríkisvaldinu er því nauðugur einn
kostur, það getur ekki samið við
stórar stéttir um verulega hærri
kauphækkun en þá sem áður hefur
verið samið um.
Þeir væra að öllum líkindum að
skapa sér meiri vanda en þeir teldu
sig vera að leysa. Við núverandi að-
stæður efnahagsmála væra þeir að
grafa sér sína eigin gröf.
Þriðja ástæðan er sú að laun
kennara nú til dags eru eins konar
gullfótur launamyndunar í landinu.
Aðrar stéttir taka mið af breyting-
um á launum kennara. Hér áður
fyrr var það annar taxti Dagsbrún-
ar. Þá reyndist erfíðast að hnika til
launum Dagsbrúnarmanna, því allt
launafólk í landinu fylgdi á eftir og
fengu flestir meira. Þeir beittu því
verkfallsvopninu meir en aðrir og
gátu knúið fram launahækkanir sem
Þröstur
Ólafsson
Vöðvaslensfár -
Myasthenia gravis
PISTILL vikunnar
á NetDoktor.is fjallar
um vöðvaslensfár.
Pistil þennan skrifar
Sigurður Thorlacius,
sérfræðingur í tauga-
lækningum og trygg-
ingayfirlæknir.
MG-félag íslands
fagnar þessum tíma-
mótum. MG-félagið er
félag sjúklinga með
sjúkdóminn Myasth-
enia Gravis (vöðva-
slensfár), aðstandenda
þeirra og annarra sem
áhuga hafa á málefn-
inu.
MG er sjaldgæfur
sjúkdómur sem fínnst hjá fólki á öll-
um aldri en kemur oftast fram seint
á gelgjuskeiði eða á fullorðinsaldri.
MG er sjálfnæmissjúkdómur þar
sem taugaboðin ná ekki að virkja
vöðvana. Hömlunin leynir sér og
einkennin eru breytileg frá einum
degi til annars og einni klukkustund
til annarrar. Eftir stutta hvíld end-
urnýjast kraftarnir og þess vegna
er áríðandi fyrir sjúklinga með MG
að hvílast vel og ofreyna sig ekki.
Hjá mörgum eru fyrstu ein-
kennin þau, að augnlokin verða
þung svo erfitt verður að halda
þeim uppi. Margir sjá tvöfalt og
eiga erfitt með að tala, tyggja eða
kyngja. Sjúklingurinn verður nef-
mæltur og röddin drafandi, sérstak-
lega í löngum samtölum. Aðrir
verða þannig varir við sjúkdóminn
að þeir hrasa oft og missa hluti út
úr höndunum. Þeir
eiga erfitt með að rísa
úr sæti og ganga stiga.
Það getur verið erfitt
að halda höfði af því
hnakkavöðvamir
verða kraftlitlir. Þungt
verður að lyfta hand-
leggjum og fótum.
Einkenni koma fram í
andlitsvöðvum þannig
að eðlilegt látbragð
hverfur. Andlitið fær á
sig þreytublæ og fólk
getur hvorki hlegið né
brosað. Því er það að
MG-sjúklingar líta oft
út fyrir að vera leiðir
eða gramir þó þeir séu
glaðir.
Oft hefur viljað brenna við að
sjúkdómsgreining sjúklinga með
Sjúkdómar
MG er sjálfnæmissjúk-
dómur, segir Ólöf S.
Eysteinsdóttir, þar sem
taugaboðin ná ekki að
virkja vöðvana.
MG hafi ekki reynst rétt í upphafi.
Hefur fólkið jafnvel verið talið
taugaveiklað, duglaust, latt eða
bara ímyndunarveikt og fengið
róandi lyf eða svefnlyf. Þessi lyf
hafa auðvitað mjög alvarlegar af-
leiðingar fyrir sjúklingana þar sem
vöðvar þeirra slappast enn meira en
ella.
Markmið MG-félagsins er að
kynna sjúkdóminn og styðja við
bakið á sjúklingunum og fjölskyld-
um þeirra. Nauðsynlegt er að ná til
sjúklinganna og rjúfa einangran
þeirra.
Félagið hefur haldið fundi þar
sem fyrirlesarar, bæði innlendir og
erlendir, hafa komið fram með ýms-
an fróðleik, tekið þátt í sýningum
og norrænu samstarfi. Félagið lét
gera texta við mynd um einkenni
MG-sjúkdómsins. Félagið hefur
gefið út bækling sem skýrir sjúk-
dóminn Myasthenia gravis. Finna
má fróðleik um félagið og sjúkdóm-
inn á heimasíðu ÖBI WWW.obi.is.
Félagið gefur út lyfjakort fyrir
sjúklinga með Myasthenia jjravis
(vöðvaslensfár) sjúkdóminn. A kort-
inu er skrá yfir nokkur lyf sem MG-
sjúkir eiga að forðast.
Það er mikið öryggi fyrir sjúkl-
ingana að geta borið á sér kort sem
bæði lýsir sjúkdómnum og varar við
lyfjum sem MG-sjúkir eiga að forð-
ast.
Það þarf að minna heilbrigðis-
starfsfólk á að líta þarf á heildarlíð-
an MG-sjúkra og taka mark á sjúkl-
ingunum. MG-sjúkum hættir til að
dofna fyrir einkennum sjúkdómsins
og segja síðan, að þeim sé batnað,
eða þá að þeir nota svo krafta sína
þegar þeir fá þá að þeir ofgera sér.
Höfundur er fomiaður
MG-félags íslands.
Ólöf
Eysteinsdóttir
efnahagskerfið þoldi ekki, eftir að
sambærilegar hækkanir gengu yfir
allt þjóðfélagið. Þetta sjálfvirka
spennukerfi leiddi síðan, í bland við
fleiri þætti, til óðaverðbólgu sem við
höfum ekki náð okkur af enn. Kenn-
arar era ekki í óáþekkri stöðu núna.
Ef þeir knýja fram þá launakröfu
sem þeir hafa sett fram mun sú
hækkun ganga yfir allt þjóðfélagið
með hefðbundnum afleiðingum. Það
era því mjög margir víða í landinu
sem era á móti því að kröfugerð
kennara nái fram að ganga.
Við þessar aðstæður skipta samn-
ingsaðferðir og val á leiðum afar
miklu. Ég óttast að verkfallsvopnið
skili kennuram ekki áleiðis nema
síður sé.
Við höfum auðvitað tekið eftir því
að stéttir á almennum vinnumarkaði
beita verkfallsvopninu af mikilli
varkárni. Það er vegna þess að þeir
hafa lært af langri og oft allbiturri
reynslu og vita að þegar upp er
staðið skilar samningaleiðin varan-
legri árangri. Skyldi það vera að
verkfall sé orðið tímaskekkja? Ólaf-
ur heitinn Björnsson prófessor rit-
aði grein í Morgunblaðið fyrir
margt löngu mitt í allumfangsmiklu
verkfalli, þar sem hann færði rök
fyrir því að verkalýðshreyfingin
skaðaði einkum eigin umbjóðendur
og sjálfa sig með síendurteknum
verkföllum.
Það er ekki gæfulegt upphaf að
byrja samningaviðræður á því að
lýsa yfir verkfalli. Það jafngildir því
að segja þjóðinni að kröfugerðin sé
óraunhæf og að samningar séu fyr-
irfram vonlausir og ýtrasta vald-
beiting sé eðlileg afleiðing þess sem
koma skal, svo vitnað sé í fleyg orð.
Mat á kröfugerð hefur sjaldnast
nokkuð með sanngirni og réttlæti að
gera. í átökum á launamarkaði er
fátt eins afstætt og sanngirni. Ekki
efa ég að finna megi mýmörg rétí^
lætisrök fyrir launakröfum kennara.
Ég veit að það skiptir miklu máli
fyrir stöðu menntunar í landinu að
kennarar séu sáttir við kjör sín.
Þeir era mjög mikilvæg starfs-
stétt. En í verkfalli nú á dögum er
samið í beinni útsendingu á þjóðar-
rásinni. Það er naumast hægt að
velja sér óheppilegri vígvöll fyrir
samninga sem eiga að skila meira
en aðrir samningar.
Er þá vonlaust að bæta kjör
kennara umtalsvert? Það tel ég ekki
vera. ^
Hinsvegar verða kennarar að
vera reiðubúnir, eins og flestar
stéttir á almennum vinnumarkaði,
að stokka upp samninga sína. Það
var gert á árabilinu 1983-1990 á al-
menna vinnumarkaðnum. Þá voru
ýmis þvingandi ákvæði, sem drógu
úr hagræði og afköstum, afnumin
auk þess sem fjöldinn allur af um-
sömdum álögum var settur inn í
grannkaupið. Vinnutímaákvæði
vora gerð sveigjanlegri og samning-
arnir sniðnir meira að nútíma at-
vinnuháttum. Það skilaði sér í vax-
andi kaupmætti og styttri vinnutíma
og hagsæld fyrir allt samfélagið.
Grannkaup kennara er vissulega
lágt en meðal útborguð laun era
samkvæmt upplýsingum allmiklú
hærri. Kennaraar mega ekki vera
hræddir við að semja sig að sams-
konar breytingum og aðrar stéttir
hafa löngu gert.
Höfundur er hagfræðingur.
Hraðviðtal hjá
félagsmála-
nefnd Alþingis
ALÞINGI fjallai' nú
um framvarp um tekju-
stofna sveitarfélaga.
Er það framvarp af-
rakstur af vinnu ráð-
herraskipaðrar nefnd-
ar um þessi mál undir
forystu Jóns Kristjáns-
sonar alþingismanns.
TOlögur nefndarinnar
hafa verið gagnrýndar
af sveitarstjórnar-
mönnum um land allt
fyrir að ná allt of
skammt og taka ekki á
fjárhagsvanda sveitar-
félaganna. Sveitarfélög
og samtök þeirra um
land allt hafa gagnrýnt
tillögurnar og svo gerði einnig bæj-
arstjórn Kópavogs samhljóða á fundi
sínum 14. október síðastliðinn.
Vinnubrögð
félagsmálanefndar
Ekki ætla ég að rekja hér í meiri
smáatriðum efnislegt innihald laga-
framvarpsins en ræða aðeins vinnu-
brögð þingsins og nefnda þess um
meðferð málsins. Bæjarstjórn Kópa-
vogs fékk boð um að koma á fund fé-
lagsmálanefndar Alþingis til að
skýra sín sjónarmið í málinu. Var
fundurinn á þriðjudagsmorgni kl
8:40. Til fundarins fóra Sigurður
Geirdal bæjarstjóri, Bragi Michaels-
son bæjarfulltrúi og undirritaður.
Voram við reiðubúnir til að ræða við
nefndina tekjustofnanaframvarpið,
fyrirhugaða yfirfærslu á málefnum
fatlaðra og annað það sem þá fýsti að
vita.
Hraðviðtal
félagsmálanefndar
Á ganginum framan við fundar-
herbergið hittum við bæjarstjóra
Hafnarfjarðar, Magnús Gunnarsson,
sem var að koma af fundi nefndar-
innar við annan mann en síðan var
komið að fullti'úum Kópavogs.
Arnbjörg Sveinsdóttir alþingis-
maður stýrir nefndinni og gaf bæjar-
stjóra orðið til að fara yfir málið í ör-
stuttu máli, leyfði síðan
stuttar spumingar og
enn styttri svör af hálfu
okkar fulltrúa Kópa-
vogs, að því loknu
þakkað fyrir komuna -
alls tók viðtal okkar við
hæstvirta félagsmálan-
efnd 10 mínútur.
Frammi á gangi biðu
síðan borgarstjórinn í
Reykjavík, Ingibjörg-"'
Sólrún Gísladóttir,
ásamt sínu liði og bæj-
arstjórinn á Akureyri,
Kristján Júlíusson, og
fleiri að norðan, eftir
sínum 10 mínútum.
Þessum fjóram stærstu
sveitarfélögum í landinu vora gefnar
40 mínútm- samtals til að koma sín-
um athugasemdum og ábendingum
við framvarpið til skila.
Vinnubrögð
Hér er greinilega,
segir FIosi Eiríksson, s
um tóma sýndar-
mennsku að ræða.
Hér er greinilega um tóma sýnd-
armennsku að ræða. Era þessar ör-
heimsóknir ekki einungis ætlaðar til
þess að nefndarmenn geti síðan sagt
við umræður í þinginu að hlustað
hafi verið á sjónarmið sveitarstjórn-
armanna? Hvernig eiga þeir að rekja
hvernig hefur löngum hallað á sveit-
arfélögin í samskiptum við ríkisvald-
ið á aðeins 10 mínútum og ræða viL
rænt um fjármál sveitarfélagin^’
Spyrja má, hafa menn einhvem tíma
heyrt Arnbjörgu Sveinsdóttur,
Kristsján Pálsson eða Pétur Blöndal
eða aðra háttvirta nefndarmenn
gera grein fyrir skoðunum sínum í
nokkru máli á aðeins 10 mínútum?
Höfundur cr bæjarfulltrúi
f Kópavogi.
Flosi
Eiríksson