Morgunblaðið - 24.12.2000, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 24. DESEMBER 2000 B 15
anverða hábunguna. Sumarið 1944
gengu síðan sex íslendingar yfir
vestanverðan jökulinn, en fyrstur Is-
lendinga til þess að ganga á há-
bunguna var Magnús Hallgrímsson
verkfræðingur, í ágúst 1951, en með
honum var enskur læknir Kenneth
Pridie. Það var 21 ári eftir að Josef
Keindl og félagi hans gengu þvert yf-
ir jökulinn.
Hann segir að það hafi reynst erf-
itt að klöngrast með yfir 20 kg á bak-
inu upp á jökulinn því miklar bleytur
voru við jökulröndina. Á nútíma-
mælikvarða væri útbúnaðurinn ekki
upp á marga fiska. Þeir voru með
sleða og skíði og allan sinn farangur,
tjald úr segldúki, olíu til eldsneytis
og allan mat til ferðarinnar. Hann
sýnir mér hvar þeir lögðu upp við
suðvestur jökuljaðarinn við Blágnípu
í um 700 m hæð, sem þeir voru að
skoða og gengu norðaustur yfir jök-
ulbunguna í 1800 m hæð. Komu niður
einhvers staðar nálægt Klakki, þar
sem þeir höfðu viðdvöl til rannsókna.
Hann segir að ferðin yfir jökulinn
hafi gengið vel. Jökullinn var ekkert
sprunginn í endaðan júlí. Helstu
vandkvæðin voru að þeir höfðu ekki
önnur kort en uppdrátt úr riti Þor-
valdar Thoroddsens. Og til að halda
áttum höfðu þeir ekki annað en átta-
vita. Sá var þó galli á gjöf Njarðar að
á jöklinum truflaðist áttavitinn. Það
þekkja jöklafarar nú til dags vel. Þeir
hafa verið í nánd við öskjuna undir
Hofsjökli, en t.d. í Grímsvötnum í
Vatnajökli kemur rugl á áttavitann
vegna öskjunnar. En fyrir þessa
ókunnu jöklakönnuði með ekkert
annað til að staðsetja sig var þetta
ekki notalegt. Þeir voru þó svo
heppnir að fá gott veður þessa tvo og
hálfan dag sem þeir voru á göngu yfir
jökulbunguna. Það var ekki fyrr en
þeir voru komnir niður og komu að
Jökulsá eystri og ætluðu að vaða yfir
að þeir lentu í erfiðleikum og aftur
við aðra á, sem hann man ekki nafnið
á, en fljótin urðu þeir að vaða með
farangurinn, því ferð þeirra var heit-
ið norður af til Akureyrar. Vatnið var
ekki svo djúpt en árnar straumharð-
ar, segir hann.
Báru 70 myndaplötur úr gleri
í sérprentuðum greinum dr.
Keindls er nokkuð af svarthvítum
myndum, sem vekja forvitni. Þar má
t.d. sjá að tjaldið þeirra hefur verið
eins og hvítu þjóðhátíðartjöldin 1930
og hreint ekki létt. Jósep Keindl seg-
ir að þeir hafi borið með sér 70 gler-
plötur, 9X12 sm á stærð, sem nauð-
synlegar voru í þá daga til að taka
myndir. Þá voru engar filmur til
myndatöku. En hvar eru allar þessai-
myndir sem væru ómetanlegar heim-
ildir þeim sem rannsaka jöklana á
okkar dögum? Jósef Keindl segir að
sínar persónulegu myndir hafi glat-
ast í stríðinu. En glerplötunum skil-
aði hann við heimkomuna í Bundes-
lich Bildstelle, ef ég fer rétt með, sem
var ríkisstofnun er tilheyrði háskól-
anum og hann veit ekki nema þær
hafi líka eyðilagst í stríðinu. Þó er
það alls ekki víst. I gömlum mynda-
söfnum Evrópu liggur mikið af slík-
um myndum óskráð og hefur Helgi
Björnsson jöklafræðingur fullan hug
á að reyna að hafa uppi á þeim.
Helmut Neuman sagði mér að eink-
um væri um tvö söfn að ræða, sem
hægt væri að leita til.
Fundu nýtt vatn
En hvers urðu þeir vísari um jökla
í þessum rannsóknaferðum svo
snemma á öldinni? Dr. Keindl segir
mér að við norðaustanverðan Hofs-
jökul þar sem þeir komu niður við
Klakk, hafi þeir komið að lóni, sem
ekki var á kortum og enginn virtist
hafa vitað um fyrr. Nefndu þetta
nýja vatn Klakkvatn. Á þessu lóni
voru jakar sem brotnað höfðu úr
jöklinum eins og þeir höfðu séð við
Hvítárvatn og Hagavatn og vissu af í
Langasjó. Við þekkjum þetta best á
Jökulsárlóni við Vatnajökul nema
hvað þetta vatn sem þeir fundu var
umfangsminna. Enda segir dr.
Keindl í ritum sínum Klakkvatn
þeirra minnst og sé óvíst hve lengi
það lifi. Helgi Bjömsson jöklafræð-
ingur segir það rétt til getið. Vatnið
sé nú horfið. Það virðist ekki lengur
vera þarna á mynd frá 1945.
Dr. Keindl segir mér að við Blá-
gnípu hafi þeir verið ósammála Þor-
valdi Thoroddsen um bergið í gníp-
unni, sem hann segir ekki vera neitt
móbergs-túff eins og Þorvaldur held-
ur fram, heldur hafi þarna verið að
finna nýlegan gýg og hraunstraum
frá honum, sem þeir gátu staðsett.
En Blágnípa var umlukt Hofsjökli á
tvær hliðar og 900 til 1000 metra há
gnípan alveg snjólaus sumarið 1930.
I gjgbotninum var þó gamall ís.
I löngum fyrirlestri upp á 28 síður
með 7 myndum og uppdráttum sem
dr. Keindl birti í riti jöklarannsókna-
manna í Austurríki á árinu 1932
„Untersuchungen uber den Hofs-
und Langjökull in Island“ lýsir hann
ferðum þeirra og hvers þefr urðu vís-
ari. Þeir lýsa staðháttum og velta
fyrir sér afstöðu þessara tveggja
jökla með auðum Kjalvegi á milli til
annarra fjalla. Við jökuljaðrana
skoða þeir jökulurðina og virðast
hafa mælt hæð hvar sem þeir fóru
um eða sáu til. Á Hofsjökli setja þeir
hæðarlínu inn á kort og gera sér
grein fyrir hringlaga formi jökul-
bungunnar, sem þeir teikna prófíl af.
í ferðinni að Langjökli 1929 koma
þefr að Hagavatni og skoða Bláfells-
jökul upp í 920-1000 metra hæð í suð-
austurhluta jökulsins, þar sem þeir
gera uppdrætti. Þeir skoða Jarlhett-
urnar og fylgja jökulröndinni aust-
anverðri til að gera sér grein fyrir
snjólínunni, eins og þeir gera líka í
Hofsjökli. Yfirleitt lýsa þeir í báðum
ferðum nákvæmlega því sem þeir sjá
og skoða, sem er ekki síst dýrmætt
nú, þar sem þeir eru með fyrstu
menntuðu fagmönnum til að skoða
hér jökla.
Þótt Jósef Keindl og félagar hans
hefðu ekki nema uppdrátt Þorvaldar
Thoroddsens til að rata á hálendi og
jöklum Islands voru þeir búnir að
kynna sér allar skrifaðar heimildir
fyrri ferðalanga, erlendra og ís-
lenskra, á þessum slóðum og vitna
oft í heimildir þeirra, einkum Þor-
valdar Thoroddsens og Helga Pét-
urss. Eins náðu þefr tali af íslenskum
náttúruvísindamönnum eins og
Pálma Hannessyni og Jóhannesi Ás-
kelssyni og fræddust af þeim.
Flutti ótal
fyrirlestra
Eftir að dr. Josef Keindl kom heim
úr Islandsleiðöngrunum tveimur
flutti hann fjöjda fyrirlestra og skrif-
aði greinar. Eg hefi nöfnin og dag-
setningar á 18 slíkum ritsmíðum,
sem auðvelt ætti að vera að fá. Hann
segir að á þessum tíma hafi verið gíf-
urlegur áhugi á þessu efni. Vísinda-
lega fyrirlestra flutti hann í Land-
fræðifélögum og Vísindafélögum og
birti í vísindaritum, en frá Islands-
ferðinni sagði hann í skólum og hjá
félagasamtökum, auk þess sem hann
flutti erindi í útvarp. Frásagnir hans
voru ákaflega vinsælar og eftirsótt-
ar.
Eftir þetta starfaði hann við
kennslu í 42 ár, kenndi náttúruvís-
indi, aðallega jarðfræði og líffræði, í
Hollabraun menntaskólanum og var
síðan lektor við Vínarháskóla þar til
hann varð að hætta sakir aldurs
1965. Þegar frá leið kveðst hann hafa
haft lítið samband við Island, en
fylgst með í sínu fagi. Hann segist þó
alltaf hafa verið í bréfasambandi við
prófessor Kurt Jaksch, sem hefur
verið með miklar rannsóknir í Djúpa-
dal og á Síðujökli. Maður verður að
átta sig á því að þegar kom fram á
fjórða áratug aldarinnar var allt orð-
ið mjög erfitt í Austurríki, bæði efna-
hagslega og pólitískt. Fyrst reið
kreppan yfir, síðan kom nasisminn til
sögunnar þegar Þjóðverjum var
bannað að ferðast til Austurríkis
nema greiða 1000 mörk fyrir og 1938
héldu þeir inn í Austurríki. Og 1939
skall heimsstyrjöldin á og hann var
kallaður í herinn. Svo ekki var mikið
svigrúm. Eftir seinni heimsstyijöld-
ina var allt breytt. Fólk hafði lengst
af nóg með að hafa í sig og á.
Dr. Josef Keindl kom aldrei til ís-
lands aftur. Við ræðum um stund um
að þar sé allt mikið breytt, sem hann
auðvitað hafði haft spumir af. Og
samgöngur ólíkar, flug varla komið
til sögunnar á hans tíð. Nú væri hægt
að fljúga þangað beint á 6 tímum frá
Vínarborg, þar sem væri einmitt um
þær mundir flugvélafarmur af ís-
lensku ferðafólki. Mundi hann vilja
fara til íslands núna ef það byðist?
Það kemur Ijómi í augun þegar hann
hugsar til sumranna á íslandi fyrir
70 árum. Hann hlær við og svarar:
Nei, aldurinn er orðinn svo hár, þótt
ég sé við ágæta heilsu. Eg er þó orð-
inn 97 ára gamall. En þetta er
draumalandið!
Gamli maðurinn fylgir okkur ekki
aðeins til dyra heldur alla leið út að
hliðinu, sem hann læsir vandlega á
eftir okkur áður en hann snýr við upp
tvennar tröppurnar eins og ekkert sé
og veifar um leið og hann biður að
heilsa Islandi ogíslenskum jöklum.
Meðlagsgreiðendur!
Vinsamlegast gerið skil hið fyrsta
og forðist vexti og kostnað
Innheimtustofnun sveitarfélaga
• Lágmúla 9 • sími 568 6099
• fax 568 6299 • pósthólf 5172
• 125 Reykjavík • kt. 530372 0229
• Landsbanki íslands 139-26-4700
Spáirðu í útlitið?
Loforð um töfravirkni krema
standast illa og dýrustu kremin
sjaldnast þau bestu. Það er stans-
laus vinna að hugsa vel um húð-
ina og því borgar sig að spá í
verð og innihald krema. N°7 er
alltaf með það nýjasta sem bætir
útlit og stendur alltaf við þau lof-
orð sem upp eru gefin. Yngingu á
stundinni eða varanlegri ynging-
ar/næringarmeðferðir. í förðunar-
línunni færðu allt til að fela húð-
lýti og farða þig skv. nýjustu
tísku. Það eru aðallega apótek
sem selja N°7 þar sem framleið-
andi N°7 er lyfjafyrirtæki og
bjóða þau uppá afslátt á lúxus-
kremum til l. febrúar.

Hljómtæki nýrrar aldar
Heimabíókerfi
Hátalarar
Magnarar
DVD
Marantz DV3100 DVD spilari
AC3/dts. Kynningarverð
Verð kr. 36.600.-
HUÓM
H L J Ó M T Æ K I HEIMABIÓBlLTÆKI
Ármúla 38 - Sími 588-5010