Morgunblaðið - 24.12.2000, Blaðsíða 52

52 B SUNNUDAGUR 24. DESEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
„Þaö er land nefnt Krít ímiðju hins
vín-bláa vatns, myndarlegt land og
frjósamt, sægirt, og þarbúa margar
þjóöir, óteljandi; þar eru 90 borgir."
Ódysseifskviöa Hómers, 19:172-174.
Eftir Oddnýju Sv. Björgvins
HANN sat og sló vefinn í miðri
göngugötu Chania. Margslungin
mynstrin renna fram úr skyttunni,
bera í sér þjóðtrú og siðvenjur Krít-
ar. „Nomatennur verja heimili þitt
fyrir rógtungum, tvöfalda fiska-
^munstrið leiðir tii hagsældar og
hamingju...“ segir Michalis vefari.
Ferðamenn á rölti um miðbæ
Chania ganga inn í Roga/Snælduna,
verslun Michalis, heillast af litskrúð-
ugum teppum sem skreyta veggi,
borð og útskoma trébekkinn framan
við vefstólinn. „Fólk kemur hér inn,
segir varla gott kvöld, vill bara sjá
mig vinna. Mér er vel við ferða-
menn, skil bara ekki þessa þögn, hér
á Krít segja menn kali mera!“ Já,
það er von að Michalis skilji ekki
hvað Norðurlandabúar, sem fjöl-
'wnenna til Krítar, em oft þungir á
brún. Sjálfir em Krítverjar afar vin-
samlegir og glaðvært kali mera
mætir manni alls staðar. Ég var svo
heppin að setjast eitt kvöld á út-
skoma trébekkinn hjá Michalis.
Annars hefði ég ekki skynjað hví-
líkur heimspekingur situr við vef-
stólinn. Það var Portia sálfræðingur
frá Los Angeles sem vakti áhuga
minn. Hún sat á bekknum hjá Mich-
alis og fylgdist með eldlegum áhuga
á vefnum sem rann undan skyttunni.
„Hann er að vefa teppi undir borð-
stofuborðið mitt,“ útskýrir Portia,
„ég ætla svo sannarlega að opna
kampavínsflösku þegar teppið kem-
ur heim... ég sendi þér myndir,“
y_ segir hún við Michalis. „Viltu sjá
fólkið sem kaupir af honum?“ Portia
sýnir mér myndir af Tipper Gore
(varaforsetafrú Bandaríkjanna) með
Michalis. „Hún er nýbúin að vera
héma, pantaði teppi bæði íyrir sig
og Clinton. Þú getur farið út í næstu
búð og keypt eitthvað sem sagt er
vera handgert í Grikklandi, svo
kemur í Ijós að það er verksmiðju-
framleitt í Kína, svona er þetta um
allan heim, dapurlegt! Óvíða sem
hægt er að kaupa raunvemlegan
listvefnað, eins og hjá Michalis.
Hann var ellefu ára þegar hann óf
fyrsta teppið sitt - hugsaðu þér!“
Portia, sem er opinská og dugleg að
tala eins og flestir landar hennar,
segist koma til Krítar á hveiju ári.
„Eg flýg til Aþenu, stíg þar um borð
í skútu sem ein af áhöfninni, sigli til
Krítar og fleiri eyja. Ekki auðveld-
asti ferðamátinn, en frábærlega
skemmtilegt." Portia, sem er mynd-
arkona með grásprengt hár, segist
viss um að hafa verið grísk í fyrra
lífi, svo margt kalli á sig hér. „Má
ekki bjóða ykkur vínglas?" Michalis
kemur með glös á bakka, býður að
sjálfsögðu upp á eigið vin, árgerð
1970, afar ljúffengt. Roga er meira
en verslun, hún er líka líflegur sam-
komustaður þar sem vinir og ná-
ígrannar koma inn til að spjalla, fá
kaffi eða vínglas. Roga bergmálar af
yasas (guð blessi þig) langt fram á
kvöld. Umræðan spinnst stig af stigi
um leið og teppið hennar Portiu
rennur fram úr vefstólnum.
Sagnalist við vefstólinn
„Þið sitjið héma á ættarbekknum
hjá síðasta karlvefaranum á Krít,
hugsanlega er ég með þeim síðustu
á Grikklandi. Mamma mín var vef-
ari, amma mín, langamma, langa-
langamma... en að strákar yrðu vef-
arar var ekki til siðs,“ segir
Michalis. A Krít var til siðs að faðir
gæfi dóttur vefstól og tréstóla í
brúðargjöf - því viðameiri sem út-
skurðurinn var á tréveridnu þeim
mun ríkari var fjölskyldan. Michalis
er stoltur af fagurlega útskorna ætt-
arbekknum sínum og við Portia vel
meðvitaðar um sætið okkar. Klið-
mjúk rödd vefarans færir okkur ára-
tugi aftur í tímann: )yAmma mín
söng og sagði sögur, þegar hún sat
við vefstólinn og við krakkarnir sát-
um og hlustuðum. Eitt af því sem
hún sagði var þetta: Fyrir langa-
löngu voru karimenn vefarar, en eft-
ir að Tyrkir réðust inn í landið okkar
fórum við konumar að vefa, því að
Tyrkir létu flesta karlmenn í nauð-
ungarvinnu. Ef við förum enn lengra
aftur í tímann, þá var það bara
„fjallafólkið" sem óf, fjallabændur
með kindur vildu koma ullinni í verð
og höfðu nógan tíma til að sitja við
vefstólinn á vetuma. „Dalafólkið" sá
um ræktunina. Ef dalbúi settist við
vefinn varð hann miklu litskrúðugri,
vegna þess að hann sá svo marga liti
í plöntunum sínum.
Svo gekk vefaraiðnin í erfðir frá
móður til dóttur, en hvernig stóð á
því að hann, strákurinn, varð vefari?
„Ég var svo óþekkur, var alltaf að
stela ávöxtum, svo að mamma lét
mig sitja tímunum saman við hliðina
á sér þegar hún var að vefa, án þess
að segja orð við mig - hræðileg refs-
ing fyrir lítinn strák! Fyrst þoldi ég
ekki vefstólinn, en smám saman fór
ég að spyija og með tímanum fékk
ég að spinna á snælduna, mamma
gerði allt til að halda mér frá
hrekkjabrögðum, en þegar hún sá
að ég fór að hafa áhuga á vefnaði -
gerði hún allt til að ýta mér frá vef-
stólnum." Michalis setur sig í stell-
ingar og horfir á mig. „Veistu hvem-
ig krítverskur karlmaður á að vera?
Ef þú veist það ekki skaltu fara í
næstu búð og skoða styttu eða mynd
af karlmannsímynd Krítveija. Krít
er karlaveldi skal ég segja þér.
Stoltur Krítverji státar af þykku yf-
irvaraskeggi, vefur svörtum höfuð-
klút um enni sér, klæðist svartri
skyrtu og svörtum stígvélum. Ofinn
niu metra vafningur kemur í belt-
isstað og heldur uppi buxunum og
þar er silfurhnífnum stungið sem er
hluti af þjóðbúningi Krítar. Þú getur
ekki ímyndað þér hvað mamma varð
hrædd um að ég næði ekki þessari
ímynd þegar ég fór að sýna áhuga á
vefnaði - að sonur hennar yrði
spottaður fyrir kvenlegar hvatir!
Henni til mikils léttis var ég með
eðlilegar karlmannshvatir sem ung-
lingur, slátraði kindum og kjúkling-
um, tróð vínberin í víngerðina og sá
um „strákastörfin" á bænum.
- Móðir mín var dreki!“ segir
Michalis með stolti og sýnir mynd af
móður sinni, bráðmyndarlegri konu,
en býsna ákveðinni að sjá. „Hér á
Krít læra strákar þá hluti sem þeir
verða að gera í lífinu af feðrum sín-
um, en mikilvægustu lífsspekina
læra þeir hjá mæðrum sínum. „Þú
átt að lifa með opið hjarta, barma-
fullt af ást, agape toutheru, láta
elsku Guðs búa innra með þér,“
sagði mamma við mig.“
Ólst upp í „gecko“-húsi
Þú ólst upp hérna í Chania, segðu
okkur aðeins frá því, hvernig var að
alast upp í þessari fallegu borg sem
nú er full af ferðamönnum. „Ég ólst
upp í ást. Þótt við værum mjög fá-
tæk var heimili okkar „gecko“-hús.
Gecko er lítil veggeðla sem veiðir
moskítóflugur. Að vera með veg-
geðlu innandyra þýðir að húsið sé
fullt af hamingju. Pabbi var lög-
regluþjónn og vildi að ég yrði liðs-
foringi, en mamma sá að ég elskaði
liti; börn sjá margar dyr opnast í
litatónunum; vissi þess vegna að ég
var skapandi persónuleiki og kenndi
mér að vefa.
Fyrsta sem ég lærði var að sópa
gólfið. Annað var að ná í laufblöð af
stóra moltuberjatrénu til að lita ull-
ina hjá gömlu herbúðunum við
Sankti Katarínu-virkið, þar sem fá-
tæka fólkið byggði sér hús eftir
„Þjóðverjastríðið“ (seinni heims-
styrjöldina). Trén sem fólkið plant-
aði þar eru núna „skuggatré" (veita
skjól fyrir sól) og ólífutrén eru enn
nógu ung til að bera ávöxt á hverju
ári í stað annars hvers. Það voru líka
möndlutré við gamla virkið. Og þeg-
ar ég fór að tína lauf fyrir mömmu
náði ég í möndlufræ til að selja.
Möndlufræ eru mjög bragðgóð, ég
fékk yfirleitt eina drökmu (20 aura)
fyrir 5-10 fræ. Á mínum uppeldis-
árum söfnuðu allar ungai- stúlkur
sér í heimanmund fyrir hjónaband-
ið. Venjulegur heimanmundur var
tíu teppi, fimm gólfmottur og nokk-
ur púðaver, auk koparpotta og
panna. Mamma óf allan veturinn
upp í pantanir á heimanmundi. Og
koparsmiðir kepptust við að búa til
potta og pönnur í brúðargjafir. Nú
er koparsmíðin að deyja út. Einn af
síðustu koparsmiðunum kom fram í
sjónvarpinu nýlega og bað fólk að
koma til sín. „Ég skal kenna ykkur
það sem ég kann - og gefa nýjum
lærlingi öll áhöldin mín,“ sagði hann.
Hvað haldið þið að hafi margir
komið? Michalis ber með flötum lófa
á enni sér til áherslu að hætti Krít-
verja.
„Enginn kom, enginn vildi þiggja
boð koparsmiðsins!" Michalis er
þögull um stund, en slær skyttunni
því fastar. Segir síðan: „Veistu, að
ég kann sex þúsund mynstur, en
amma mín kunni átta þúsund. Á að-
eins sextíu árum hafa tvö þúsund
mynstur glatast. Eins er það með
litunina á ullinni. Gömul vinnubrögð
sem gengu í arf frá kynslóð til kyn-
slóðar eru að deyja út. Mamma
kenndi mér að búa til mína eigin liti
á ullarbandið. Hún lærði það af
ömmu sem lærði af langömmu sem
lærði af langalangömmu o.s.frv.
Amma þurfti aðeins að ganga nokk-
ur skref frá torginu við enda Chali-
don-strætis til að tína jurtir og
sprek (ferðamenn á Krít þekkja
leigubílastæðið við torgið) sem við
notuðum til að kveikja eld á húsþak-
inu okkar, hérna beint fyrir ofan
vefstólinn,11 segir Michalis og bendir
upp fyrir sig. Núna þarf Michalis að
fara lengra til að safna jurtum í liti.
Á sunnudögum eru brúnir tréhlerar
fyrir dyrum Roga, þá eru Michalis
og Anja úti í sveit að safna jurtum.
Ég sé þau í anda koma heim með
fulla sekki af eikarlaufum, valhnetu-
laufum, moltuberjalaufum og blóm-
um sem ég kann ekki íslensk heiti á.
Hver árstími á sinn jurtalit, „ólíf-
urnar eru bestar í október“, segir
Michalis, sem er sérfræðingur í öllu
sem viðkemur jurtalitun. „Jurtalitir
eru mjög flóknir, stundum gefur rót-
in einn lit, stöngullinn annan og ber-
in enn annan. Við erum alltaf að
reyna að finna nýja liti og nýjar jurt-
ir, en blómafræ geta borist með
fuglum. Ef við uppgötvum jurt sem
gefur lit vitum við ekki hvort lit-
urinn er góður fyrr en við erum búin
að sjóða hana eða hvort liturinn end-
ist eftir að edik og salt er komið út í.
Gula litinn fáum við úr blómum sem
vaxa undir ólífutrjánum á vorin.
Blómin verðum við að tína í apríl,
sem er versti árstími moskítóflugna-
bita, eins gott að flýta sér svo að
moskítóflugan drepi okkur ekki
þarna undir ólífutrjánum! Ferða-
menn eru hrifnir af blómamyndum,
en litir blómanna gefa okkur meira í