Morgunblaðið - 24.12.2000, Blaðsíða 26

26 B SUNNUDAGUR 24. DESEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
og tilvistarkreppu hans
Fjölskyldan - Martina, Bryndfs, Kolbrún Eva og Siguijón Árni.
Sigurjón Arni Eyjólfsson er doktor í guö-
fræöi frá háskólanum í Kiel og starfar
sem héraðsprestur í Reykjavíkurprófasts-
dæmi eystra og er í stundakennslu viö
guöfræöideild Háskóla íslands. Hiö ís-
lenska bókmenntafélag gaf út fyrr á
þessu ári bók eftir Sigurjón Árna um guö-
fræöi Marteins Lúthers. Ólafur Ormsson
ræddi viö Sigurjón Árna um áhugamál
hans, djasstónlist, nýju bókina ogfleira.
HIÐ íslenska bókmennta-
félag gaf út fyrr á þessu ári
bókina Guðfræði Marteins
Lúthers eí'tir séra Sigurjón
Áma Eyjólfsson. Mitt í jólaundirbún-
ingnum fundum við Sigurjón Árni
stund til að ræða um efni nýju bók-
arinnar, jafnframt áhugamál hans,
djassinn. og fleira. Á kápu bókar Sig-
uijóns Áma segir um verkið. „Með
ritverki þessu er í fyrsta sinn á ís-
lensku gerð heilstæð úttekt á guð-
fræði Marteins Lúthers.“ Þegar bók-
innim sem er á sjötta hundrað
blaðsíður í stóru broti, er flett er ljóst
að mikil vinna hefur verið lögð í ritun
þessa stórvirkis. I formála bókarinn-
ar gerir höfundur grein fyrir ritun
bókarinnar og aðdraganda að samn-
ingu verksins. „Sú von er bundin við
þessa ritsmíði að hún nýtist ekki ein-
ungis prestum og guðfræðingum,
heldur og öllum þeim öðrum sem
áhuga hafa á kristinni trú, kenning-
um hennar og sögu. Fjöldi bóka hefur
verið skrifaður um guðfræði Lúthers,
en á íslandi hefur til þessa engin heil-
stæð úttekt verið gerð á guðfræði
hans. Við vinnu þessarar bókar varð
mér fljótlega ljóst að ekki nægði að
setja fram guðfræði Lúthers í Ijósi
Jóhannesartúlkunar hans, heldur
yrði um leið að gera grein fyrir þeim
aðstæðum sem Jóhannesartúlkunin á
rætur í. Nauðsynlegt væri að gera
grein fyrir sögu Lúthersrannsókna,
en hún er samofin sögu lútherskrar
guðfræði. Þar sem guðfræðin er ekki
iðkuð í sögulegu tómarúmi, er nauð-
synlegt hveiju sinni að leita þess
sögulega samhengis sem hún sprett-
ur úr. Á nokkrum stöðum hefur verið
bætt inn í textann, „útúrdúrum" um
ýmis gufræðileg ágreiningsefni. Þeir
eru ætlaðir til dýpkunar og aukins
skilnings á viðfangsefninu.
í framsetningunni er áhersla lögð
á einstaklinginn andspænis Guði og
heimi. Af því leiðir að um ýmis
kjamaatriði í guðfræði Lúthers er
ekki fjallað á beinan hátt. Það á við
um sköpunarguðfræði, kenninguna
um ríkin tvö, kirkjuna og embætti
hennar, skím og sakramenti, svo það
helsta sé nefnt. Sú er þó von mín, að
ef Guð lofar, megi ég síðar gera sér-
staklega grein fyrir hugmyndum
Lúthers um stöðu einstaklingsins
sem samfélagsveru. Að mínu viti eru
báðir þessir þættir svo afgerandi í
guðfræði Lúthers að þeir krefjast
sérstakrar úttektar.
Bókin á sér nokkum aðdraganda. I
kandidatsritgerð minni gerði ég
grein fyrir raunvemleika upprisunn-
ar í ljósi þeirrar gagnrýni sem kenn-
ingar um hana hafa orðið fyrir, og
þeim þremur leiðum sem famar hafa
verið í trúvöm kristindómsins til að
mæta gagnrýninni. Þar voru trú og
Kristur í brennidepli og skammt und-
an kenningin um réttlætingu af trú. í
framhaldsnámi hér heima og í Þýska-
landi tókst ég á við vanda tengdan
þessum viðfangsefnum í guðfræði
Wemers Elerts og kynntist um leið
guðfræði Marteins Lúthers og arf-
leifð hans innan evangelískrar guð-
fræði. Það var mér mikil opinberun
að uppgötva þá aðgreiningu Lúthers
milli lögmáls og fagnaðarerindis, sem
er í raun inntak kenningarinar um
réttlætingu af trú, og að skilja hvem-
ig hún er túlkunarlykill trúarinnar af
heildarveruleika mannsins.
í doktorsritgerð minni leitaðist ég
við að greina vemleikann í Ijósi lög-
máls og fagnaðarerindis. Elert fékk
áherslu sína á hið persónulega , „ég-
þú“ samband við Guð í trúnni, úr guð-
fræði Lúthers. Því gefur að skilja að
Lúthersrannsóknir voru eðlilegur
þáttur í þeirri rannsókn minni. í rit-
gerðinni reyndi ég að nálgast þijú
meginstef: sköpunina, Krist og trúna.
Meðan á þeirri vinnu stóð kviknaði
áhugi minn á því, hvemig unnt væri
að skilgreina sjálf mannsins í Ijósi
kenninga Lúthers um réttlætingu og
trú. Þær spumingar sem ég vildi
varpa ljósi á voru þessar: Hvemig
skilgreinir Lúther reynslu einstak-
lingsins af heimi og Guði; hvemig
grundvallar hann frelsun mannsins í
Kristi og hvemig skilgreinir hann
einstaklinginn í daglegri trúarbar-
áttu hans sem syndara og réttlátan í
senn?
Samantekt þessi á guðfræði Lúth-
ers hefur verið alllengi i vinnslu, allt
frá haustinu 1991. Starf mitt sem
prestur og stundakennari við guð-
fræðideild Háskóla íslands hefur
auðveldað mér mjög að tileinka mér
og greina prédikanir Lúthers. All-
mikill hluti þess efnis sem hér birtist
á prenti tengist með einhveijum
hætti prédikunarstarfi mínu,
kennslu, fyrirlestrahaldi og greina-
smíðum. Ég hef því áður fengið mörg
tækifæri til að kynna og reyna efnið
og hefur það nýst mér við þessa út-
gáfu.“
Áður en ég ræddi frekar um efni
bókarinnar við Siguijón Áma Eyj-
ólfsson spurði ég hann um uppruna
hans og æskuár.
„Ég er Reykvíkingur, fæddur 14.
mars árið 1957. Foreldrar mínir
komu bæði utan af landi og settust að
í Reykjavík. Faðir minn, Eyjólfur K.
Siguijónsson, er frá Vestmannaeyj-
um og rak í mörg ár endurskoðunar-
skrifstofu. Hann er sonur séra Sig-
uijóns Þ. Ámasonar sem var prestur
í Vestmannaeyjum og var síðar
prestur í Hallgrímskirkju í tuttugu
og sex ár. Móðir mín er Unnur Frið-
þjófsdóttir. Faðir hennar, Friðþjófur
Jóhannesson, var með útgerð frá Pat-
reksfirði í mörg ár. Við emm fjögur
systkinin.
*
Eg man fyrst eftir mér á Lyng-
haganum í Reykjavík, í vest-
urbænum. Síðar fluttum við á
Flókagötuna þar sem ég bý núna og
hef búið lengst af. Um tíma áttum við
heima í Kópavoginum. Umhverfið við
Lynghagann í Reykjavík og Ægisíð-
una var mikill ævintýraheimur þegar
ég ólst þar upp og það var gaman
leika sér þar í fjörunni og fylgast með
trillukörlunum gera að aflanum sem
þeir komu með að landi.
Ég var í sveit á Barðaströnd hjá
skyldfólki og kynntist þar dæmigerð-
um sveitastörfum. Einna minnis-
stæðast frá þeim tíma er það að þar
var gömul kona á bænum sem hét
Guðrún. Ég hafði ánægju af að heyra
hana segja ýmsar skemmtilegar sög-
ur. Hún sagði mér ýmsar sögur t.d
þegar við vorum að reyta illgresi í
kartöflugörðum. Sögumar hófust
þegar við byijuðum að reyta og þær
enduðu þegar við hættum.
Á æskuárum mínum á Flókagöt-
unni bjó afi minn, Sigurjón, á hæðinni
fyrir ofan okkur og ég var mikið hjá
honum. Hann var þá nýlega hættur
preststörfum. Við ræddum mikið um
lífið og tilveruna og hann kenndi mér
að lesa.“
Þú hefur þá verið í bamaskóla í Is-
aksskóla?
„Já, ég var í þeim ágæta skóla. Síð-
an var ég í æfingadeildinni og Hlíða-
skóla þar sem ég kynntist æskuvin-
um mínum sem em ennþá mínir
bestu vinir, Stefáni S. Stefánssyni
saxófónleikara og tónlistarmanni,
Sveinbirni Jakobssyni tannlækni og
tónlistarmanni og Benóní Torfa end-
urskoðanda. Við Stefán hlustum mik-
ið á djasstónlist og keyptum djass-
plötur í hljóðfæraverslun Sigríðar
Helgadóttur í Vesturveri. Þar keypt-
um við allar Blue Note-plötur sem við
fundum. Stefán var að berja bóngót:
rommur og lærði snemma á flautu. í
hljóðfæraversluninni var saxófónn
sem var eins konar skraut og var uppi
á palli. Ég spurði hvort hann væri til
sölu og það var ekki ljóst í fyrstu en
þeir seldu mér hann fyrir tíu þúsund
krónur gamlar og við byrjum að spila
þama fljótlega. Við byrjuðum í tón-
listamámi hjá Karli Jónatanssyni
harmonikkuleikara."
í Hlíðaskóla var Guðmundur Em-
ilsson með tónkennslu og lét okkur
hlusta á alls konar tónlist. Hann
stofnaði hljómsveit sem var kölluð
„Verksmiðjan" og í þeirri hljómsveit
vomm við Stefán og þar kom enn
frekari áhugi á tónlist. Tónlistar-
áhugann hafði ég reyndar fengið fyrr
eða á æskuheimili mínu. Móðir mín
spilaði stöðugt klassíska tónlist meira
eða minna alla daga, m.a.
píanókonserta, hún hafði mikinn
áhuga á klassískri tónlist."
Hélstu síðan áfram í tónlistar-
námi?
„Já. Þegar ég var kominn í lands-
próf og síðar í Menntaskólann í
Hamrahlíð. Þá fór ég í nám í tenór-
saxófónleik hjá Rúnari Georgssyni
einn vetur og síðan til Gunnars Orms-
levs og var hjá honum í einkatíma í
nokkur ár og það var góður skóli. Við
stofnuðum hljómsveit nokkrir nem-
endur í MH sem hét Evusynir og spil-
uðum djassmúsík. í þeirri hljómsveit
vom menn sem hafa orðið þekktir at-
vinnutónlistarmenn, t.d. Ásgeir
Steingrímsson trompetleikari í Sin-
fóníuhljómsveit íslands, Stefán S.
Stefánsson og Gunnar Hrafnsson
bassaleikari og svo aðrir minna
þekktir tónlistarmenn, Sveinbjöm
Jakobsson gítarleikari og Benóný
Eggertsson endurskoðandi sem spil-
aði á trommur."
arstu alltaf ákveðinn í að fara í
guðfræðinám?
„Já, ég hafði alltaf hugsað
mér að verða prestur. Ég ræddi oft
guðfræðileg málefni við afa minn og
hef sjálfsagt orðið fyrir ýmsum áhrif-
um frá honum. Eftir að ég lauk stúd-
entsprófi úr náttúrafræðideild
Menntaskólans við Hamrahlíð fór ég
í guðfræðideild Háskóla íslands. Eft-
ir þriggja ára nám í guðfræðideild-
inni fékk ég svokallaðan Kflarstyrk.
Ég var eitt ár í Kiel og var þar í námi
við guðfræðideildina og var í þýsku-
námi. Ég sótti líka fyrirlestra í trú-
fræði, gamla- og nýjatestamentis-
fræðum. Eftir að ég lauk
embættisprófi í guðfræði frá Háskóla
íslands árið 1984 hélt ég áfram og las
undir leiðsögn Einars Sigurbjöms-
sonar í tvö ár.“
Um hvað fjallar kanditatsritgerð
þín?
„Ég tók fyrir guðfræði Karls
Barths. Hún fjallar um upprisuna,
hvemig hann túlkaði upprisuna. Ég
áttaði mig ekki alveg á því hvað þessi
„réttlætingartrú" væri. Þetta er
Bænin sem einlægt samtal
Hugum að tveimur þáttum er fylgja trúarlífi og bæna-
haldi:
Bænin er mjög persónulegt atferli í þeim skilningi, að
hún er borin fram f trausti þessað áheyrandinn beri
virðingu fyrir því sem sagt er. í bæninni tjá menn það
sem erfitt er að ræða. í bæn eru því oft borin fram mjög
viðkvæm málefni, sem menn blygðast sín jafnvel fyrir.
Hún getur því kallað fram feimni, hógværð og hlé-
drægni hjáþeim sem biður. í henni fjallar hver og einn
um sitt persónulega líf og því krefst hún nærgætni.
Nú á dögum á það sem er persónulegt og tilheyrir
einkalífi fólks oft í miklum kröggum, því að þess er bein-
línis krafist að einkalífið sé öllum opið. Fjölmiðlar eru
uppfullir af frásögnum úr lífi fólks og þar er fjallað um
viðkvæm persónuieg mál á opinskáan hátt. Þessi um-
ræða er orðin mönnum töm og er fólk jafnvel þjálfað í að
tala um einkamál sih við alla, en þó með þeim hætti að
þau snerti ekki viðmælandann persónulega. Margir telja
að það beri vott um opinn persónuleika og sjálfstæði að
geta talað um einkahagi og einkamál sín og annarra í
túna og ótúna. Hulunni er svipt af öllum leyndardómum
og öll helgi numin brott. í raun er slíkt framferði og við-
horf til marks um hversu ónæmir við nútúnamenn erurn
orðnir fyrir gildi einstaklingsins og helgi lffsins. Það gef-
ur augaleið að bænin á erfitt uppdráttar í umhverfi sem
virðir engin mörk í lífi manna. En einmitt blygðunin,
hógværðin og feimnin tengjast bæninni órjúfanlegum
böndum, því að hún snertir við innsta kjama mannsins. í
bæninni orðum við málefni, atburði, tilfinningar og óskir
sem öilum eru huldar. Þar er þeim komið í orð og oft
gerist það í fyrsta skipti þá hjá biðjandanum. Maðurinn
opinberast þar með bæn í sjálfum sér og Guði. Bænin er
persónuleg athöfii sem krefst einveru og þagnar með
Guði, einveru ogþagnar einstaklingsins með sjálfum sér,
jaftit í fólksmergð sem einrúmi. Einmitt þessi persónu-
legi þáttur bænalffsins skýrir til fulis blygðunart ilfinn-
inguna er fylgir bæninni. Sú tilfinning er hins vegar oft
misskilin sem veikleiki eða jafnvel flótti.