Morgunblaðið - 24.12.2000, Blaðsíða 53

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 24. DESEMBER 2000 B 5«
*
Teikning af teppinu sem hann gaf til bænahúss
gyðinga í Chania. Hann sat við frá morgni til
kvölds í þijá mánuði.
Teppið yfir brúðarsængina er ofið úr silki Michalis lumar á ættargersemum, yfir 200 ára
og skreytt með rauðum rósum. teppum sem ömmur hans ófu, þegar rautt var
aðalliturinn. Ferðamenn nútímans á þessum
slóðum vilja Qölbreyttara litaval.
Hefðbundinn poki undir heiman-
mund sem ungu stúlkurnar þurftu að
fylla af ofnum dúkum, teppum og
koddaverum áður en þær giftu sig.
fallegum dúkum og teppum,“ segir
Michalis.
Leyndir ættargripir
„Opnaðu skápinn og sýndu ís-
lensku konunni dýrgripina þína,“
segir Portia. „Þú getur ekki ímynd-
að þér hvað hann geymir þar,“ segir
hún við mig. Og ég fæ að kíkja á
leynda ættargripi. Michalis dregur
fram yfir hundrað ára teppi sem
langamma hans óf, rautt er höfuðlit-
urinn eins og áður tíðkaðist, en
mynstrin svo margbrotin að
langamma hans hefur örugglega al-
ist upp við fjölbreytileika og litadýrð
blómanna. Ofið silkiteppi með rauð-
um þverröndum og smáblómum var
eitt sinn breitt yfir brúðarsæng hjá
formóður Michalis. Mannshár eru
ofin í sum teppin til að gera þau
sterkari. „Þetta er poki undir heim-
anmundinn," segir Michalis og sýnir
okkur ofinn poka sem nær honum
undir mittisstað. „Þennan poka
þurftu ungu stúlkurnar að fylla af
vefnaði áður en þær gengu í hjóna-
band.“ Ofna hirðingjakápan minnir
á klæðnað hjarðmanna biblíutímans,
dökkbrún hettukápa, ökklasíð og
þung. „Hún er svona þéttofin til að
regn nái ekki í gegnum vefnaðinn,“
segir Michalis. Sla-ítið að sjá hlífð-
arflík hirðingjans fyrir ekkert alltof
löngu. Já, ég fékk að skyggnast inn í
gamla tímann, skoða listvefnað
kvenna sem eru löngu horfnar af
sjónarsviðinu - en vefari dagsins á
Krít er ekki síður listrænn, Michalis
langar til að verk sín veki fólk til
innri íhugunar, eins og sönn lista-
verk eiga að gera. Hann sýnir okkur
teikningu af veggteppi sem hann gaf
til bænahúss gyðinga í Chania. „Við
teppið sat hann í þrjá mánuði frá
morgni til kvölds - og tók ekki eyri
fyrir vinnuna,“ segir Portia, vefar-
inn okkar hugsar ekki bara um að
græða peninga. Bænahúsið „Sýnag-
óga Etz Hayyim“ er í húsasundi rétt
hjá Roga, friðsælt að setjast þar og
skoða teppið hans Michalis. Fyrstu
sögur af gyðingum á Krít eru frá 4.
öld fyrir Krist, ekki löngu eftir að
Alexander mikli lagði undir sig
Austurlönd nær. Stofnun nýrra
borga eins og Alexandríu dró til sín
fjölda gyðinga og þaðan komu þeir
til Krítar.
í skuggsjá gamla tímans
Roga dregur áfram til sín og
gamli borgarhlutinn. Síðdegis, þeg-
ar sólin er farin að lækka á lofti, er
ég aftur sest á trébekkinn framan
við vefstólinn. ,Auðvitað þiggurðu
kaffibolla. Á Krít er enginn að flýta
sér.“ Það er erfitt að standast góða
kaffið hjá Michalis og sögurnar
hans. „Nú skal ég segja ykkur
hvemig götulífið var þegar ég var
ungur. Þá sneru vefarakonurnar
snældunni á leið sinni á markaðinn
og í kirkjuna. Þær létu aldrei verkið
falla úr höndum sér. Þær kenndu
mér að hver mínúta dagsins er dýr-
„Veistu hvemig krítverskur karlmaður á að vera?
Krít er karlaveldi, skal ég segjaþér...“
Frændi úr fjallinu kom til að hjálpa með ullarbandið
- talaði ekki stakt orð í ensku, en brosti því meira!
mæt. Á vissum árstíma útbjuggu all-
ar konur kalitsounia (baka) fyllt með
sætum osti og smurt eggjarauðu svo
að það glansaði. Síðan bám þær all-
ar deigið á stóram bökunarplötum
til bakarans sem bakaði deigið fyrir
fáeinar drökmur. Allt síðdegið
streymdu konurnar upp og niður
götuna með stóra plötumar fullar af
bökum. Vinur minn, Kousis, gerði
sér eitt sinn góðan leik með þetta.
Hann stóð á götuhorninu og renndi
slíkum vonaraugum á ilmandi bök-
urnar að hver kona gaf honum eina.
í hvert skipti sagði vinur minn að
hennar baka væri sú langbesta sem
hann hefði smakkað. „Hvað þú ert
yndislegur drengur," sögðu konurn-
ar og gáfu honum tvær þrjár til við-
bótar. í lok dagsins stóð Kousis uppi
með yfir hundrað bökur sem hann
fór með í krána um kvöldið og seldi
fyrir góðan pening. Allir vissu að
Kousis var góður drengur sem
skrökvaði ekki. Hver einasta kona
var með bestu bökuna sem hann
hafði smakkað - þær vora allar best-
ar! Fyrsta stóra breytingin í Chania
var þegar rafmagnið kom árið 1958.
Áður voram við með næturljós frá
olíulömpum sem héngu á járnkrók-
um á veggjunum. Olíulamparnir
hanga enn uppi, ef rafmagnið skyldi
fara. Áður en rafmagnið kom fóram
við að sofa þegar fuglarnir hættu að
syngja á kvöldin og á fætur þegar
þeir byrjuðu að syngja á morgnana.
Þá miðaðist dagatalið okkar við af-
mæli ættingja og helgidaga heilagra
manna.
Dyrnar á Roga opnuðum við fyrst
1974. Áður unnum við á bak við lukt-
ar dyr, heimanmundur mátti ekki
sjást fyrr en á nýju heimili brúð-
arinnar. Árið 1975 var hefðbundinn
grískur vefnaður í lægð, vefarar
vora gamaldags og bundu sig of
mikið við rauða og gula liti. Heima-
unna ullin var líka gróf miðað við
mýkri, verksmiðjuunna ull. Lífið í
Chania var afar ólíkt því sem það er
núna. Þá vora hér moldarstígar,
ekki hellulögð stræti. Sum húsin era
enn með ljóta leðjuskrapara framan
við útidyrnar - þeir útskornu eru
komnir á söfn. Fólki fannst hlægi-
legt að einhver skyldi borga fyrir að
fá að taka þá. Okkur hættir til að
gleyma gildi daglegra nytjahluta;
Borgin hellulagði strætin 1975-’76. í
fyrstu hellulögninni gleymdust
skolplagnh-, svo að grafa varð upp
aftur. I annað skipti gleymdust
símalagnir. Þegar búið var að hellu-
leggja í þriðja sinn kom í ljós að
símalagnir voru aðeins fyrir 60 fjöl-
skyldur, en um 300 bjuggu í hverf-
inu svo að götumar vora grafnar
upp einu sinni enn. Um svipað leyti
og þeir hjá borginni vora endanlega
búnir að helluleggja - var ég búinn
að tileinka mér nýja tækni í vefnaði.
Árið 1976 voru fáir ferðamenn héma
en fór fjölgandi og ferðamannaiðn-
aður jókst ár frá ári. Fjöldi fólks
sem ekki hafði komið nálægt vefnaði
fór nú að selja verksmiðjuunnin
teppi - með myndum af höfrangum
og í öllum þessum bláu litum sem
líkjast alls ekki hafinu. Brátt voru
allar gull- og leðurbúðir í Chania
farnar að selja teppi með höfranga-
myndum og telja ferðamönnum trú
um að þau væra handunnin. Eftir
1980 hafði sala á handunnum vefnaði
dregist svo saman að hefði ég ekki
átt Roga og íbúðina fyrir ofan hefði
ég ekki klofið þetta. En þessi ódýra
teppi slitnuðu fljótt og fólkið fór að
sækja til mín aftur. Ullin min er
hrein og sterk og íbúar í Chania era
búnir að sjá að handunnar vörar era
bestar.“
Krítversk handiðn
- gamlar hefðir
Michalis vefari fer ekki troðnar
slóðir, er hvorki dæmigerður Krít-
verji af gamla skólanum né sá sem
vill tileinka sér nýja atvinnuhætti.
Hann er heitsár út í þróun þjóð-
félagsins og lætur það heyrast. „Nú
vilja allir vinna með tölvur eða í
ferðaþjónustu, það gefur svo mikla
peninga. Allt sem kemur frá „þorp-
inu“ hristum við af okkur, eins og
„þorpsi"ykið“ af skónum okkar, lok-
um á gamlar hefðir líkt og væra þær
vændiskonur sem við þurfum að
skammast okkar fyrir. Nú þykjast
allir ungir Grikkir koma frá Áþenu,
það þykir svo fint. Og ungar stúlkur
kjósa frekar að þjóna ferðamönnum
en sitja við vefstólinn.“ Ungar stúlk-
ur á Krít fá ekki lengur ofin teppi í
heimanmund. Nú kaupa þær verk-
smiðjuunna vöra eins og flestir. Síð-
asti vefarinn er líka orðinn háður
ferðamönnum. „Eftir að ferðamenn
hætta að mestu að koma um miðjan
september fer ég að vinna úr pant-
anabókinni minni.“ Pantanabókin
hans Michalis er skemmtilega
skrautleg, teikningar af mynstrum
og litum sem viðskiptavinirnir velja.
„Eg fæ flestar pantanir frá Banda-
ríkjunum, aðallega Kaliforníu.
Margar koma líka frá Belgíu, Bret-
landi, Þýskalandi og Hollandi. Nú
endist mér varla veturinn til að
vinna úr öllum pöntunum sumars-
ins.“ Ekki er hægt að segja um vef-
arann okkar að hann sé heimamað-
ur, sem aldrei hafi farið út fyrir
landsteinana. Michalis er verkfræð-
ingur frá Montreal-háskóla í Kan-
ada og vann eftir námið um tíma í
Flórída, en fjölskyldutengsl era
sterkari en atvinna hjá flestum
Grikkjum. Michalis hikaði ekki við
að fara úr góðri vinnu í Bandaríkj-
unum til að hjálpa móður sinni yfir
sumarmánuðina árið 1976, þegar
hún ákvað að breyta jarðhæðinni í
þessu aldagamla feneyska fjöl-
skylduhúsi í vefstofuverslun. Hún
talaði hvorki ensku né þýsku og
þurfti á syni sínum að halda til að-
stoðar með viðskiptavinina.
„Strengurinn togar sterkt þegar þú
ert fæddur nálægt sjónum, þú sakn-
ar sjávarseltunnar og villtu
jurtanna,“ segir Michalis, sem kom
alkominn til Chania árið 1979 ásamt
Önju, þýskri vinkonu frá Dresden,^.
sem nú er eiginkona hans. Anja er
lærður vefari og náinn samstarfs-
maður. Vefstóllinn togaði fastar í
hann en verkfræðin. Mannlíf stræt-
isins hefur líka togað fast. Útskorni
bekkurinn framan við vefstólinn,
með sínum litríku teppum og púð-
um, togar mann til sín. Ég stend
sjálfa mig að því að langa í kaffísopa
og spjall hjá Michalis. Kaffið hans er
frábærlega gott og gestir hans á tré-
bekknum litskrúðugir. Þar situr sjó-
barið seglskútufólk af Miðjarðar-
hafi, komið langar leiðir "<t<~
ævintýraleit. Fólk sem þráir um-
ræðu um tilgang lífsins. Vefarinn
okkar er heimspekingur. „Ég held
að heimurinn gæti sameinast ef við
losuðum okkur við eymdina sem er
ótrúlega auðvelt - að mínu áliti,“
segir Michalis og slær skyttunni fast
á „nornatennurnar" orðum sínum til
áherslu. „Þegar ég var nemi í Mont-
real vora fleiri milljónir eggja eyði-
lagðar á hveijum degi og milljónir
tonna af appelsínum. Til hvers? Jú,
til að halda verðinu háu. Af hverju
er þetta ekki gefið sveltandi fólki í
Afríku? Það myndi bjarga milljón-
um manna. Ég veit hvernig það er
að leggjast til svefns með tóman
maga. Við vorum mjög fátæk og ^
mamma sauð iðulega „villt gras“
sem hún bragðbætti með sítrónu,
salti, olíu og örlitlu smjöri og gaf
okkur. Ég er ennþá með gras í mag-
anum frá því ég var sex ára. Hjá
mömmu þýddi ekki að fúlsa við
matnum. Þú varst að gjöra svo vel
að ljúka við allt úr skálinni. Lífið
hefur kennt mér, að annaðhvort
borðar maður brauðið sitt með
svínakjöti eða ediki.“ Síðustu orð
Michaelis era trúlega krítverskt
máltæki. Nú er vetur á Krít og fáir
ferðamenn trafla vefarann í Roga.
Hann getur nú lagst yfir gamlar
mynsturbækur, skoðað safngripina
frá ömmu sinni og langömmu - ein-
beitt sér að því að endurvinna gömul
krítversk mynstur sem hann dáir.
Michalis er með sköpunina í blóðinu
og heil auðæfi af sérþekkingu eða
eins og hann sjálfur segir: „Ekkert í
heiminum vildi ég heldur gera.
Handvefnaður er líf mitt.“ Hugsjón
hans er að halda krítverskum hand-
vefnaði lifandi. Ekki fer hjá því að
gestur sem sest oftar en einu sinni á
gestabekkinn hjá vefaranum, þiggur
kaffibolla og vínglas verði að kaupa
eitthvað. Michalis er búinn að taka
niður pöntun á dúk á borðstofuborð-
ið mitt, með fiskamynstri og norna-
tönnum. Ég er ekki frá því að ég*
opni kampavínsflösku þegar dúkur-
inn kemur - kannski sendi ég líka
ljósmynd til vinar míns, vefarans
mikla frá Krít.
• Roga, verslun Michalis og
Önju, er í Odos Zambeliou 61 í
gamla borgarhlutanum í Chania.
Hlustið eftir skellum skyttunnar, þá
getið þið ekki villst.