Morgunblaðið - 24.12.2000, Blaðsíða 14

14 B SUNNUDAGUR 24. DESEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
Gekk fyrsturyfir
Hofsjökul
fyrir 7v árum
Um 1930 kom austurrískur jarðfræðingur
til Islands til að kanna jökla. Elín
Pálmadóttir hafði nýlega uppi á dr. Josef
Keindl, sem nú er 97 ára gamall, í
Vínarborg og ræddi við hann um rann-
sóknir hans hér fyrir 70 árum á Langjökli
og Hofsjökli, sem nútíma rannsóknamönn-
um jökla þykja hinar forvitnilegustu, enda
var hann einn af fyrstu fagmönnum sem
hingað komu í þessu skyni og fyrstur til að
ganga yfír Hofsjökul. Á sínum tíma skrifaði
dr. Keindl og flutti fjölda fyrirlestra um
Island o g íslenska jökla.
DR. JOSEF Keindl kom út að hlið-
inu með stóra lyklakippu í hendinni
þegar ég hringdi bjöllunni á húsi
hans í einu af hinum gömlu hverfum
Vínarborgar, lítill maður og visinn, i
sparifötunum í tilefni heimsóknar-
innar. Hann gekk öruggum skrefum
niður tvennar tröppur frá húsinu. En
í stórborgum þykir vissara að hafa
garðhliðin ávallt læst. Hann tók hlý-
lega á móti blaða-
manni af íslandi og
fylgdarmanni hans,
dr. Helmut Neu-
man, sem hafði
komið mér á sporið
þegar hann í kvöld-
verði á heimili sínu
og Marenar konu
sinnar, sýndi mér rit
dr. Frans heitins
Stefans, sem var í
Vatnajökulsleið-
angrinum fræga
1935, og í tal barst
að annar austurrísk-
ur jöklarannsókna-
maður hefði verið á
Islandi á undan hon-
um og sá enn verið á
lífi fyrir nokkrum
árum. Áhuginn var
vakinn og dr. Neu-
man hafði uppi á
gamla manninum í
húsinu hans í 13.
hverfi í Vínarborg. Dr. Keindl, sem
verið hafði menntaskólakennari og
lektor við háskólann í Vín í 42 ár,
hafði verið þar á eftirlaunum frá 65
ára aldri fyrir 35 árum. Hvílík sóun á
hæfum starfskröftum! Hann bjó enn
einn í íbúðinni sinni í gamla húsinu,
enda sýnilega ekki gerðar miklar
kröfur á mælikvarða nútímans. Pessi
97 ára öldungur er sjálfum sér nógur
og sagðist vera við ágæta heilsu.
Hann kvaðst eiga þrjá syni, en einka-
dóttirin hafði drukknað í Drausey-
vatni er hún synti of langt út. Þaö var
stóra sorgin í hans langa lífshlaupi,
segir hann þegar spurt er um heilsu
oghagi.
Mældu jökulsporða
Langjökuls
Jósef Keindl var fjarska hýr og
glampi kom í augun þegar hann
minntist íslandsferðanna sumurin
1929 og 1930 er hann m.a. gekk þvert
yfir Hofsjökul. Það kom í Ijós að
hann heyrir ágætlega og hafði skrif-
að með læsilegri hendi svolitlar upp-
lýsingar um Islandsleiðangurinn í til-
efni heimsóknarinnar. A borðinu
lágu fjölmörg sérprent af greinum og
fyrirlestrum, sem hann hafði víða
haldið árin eftir íslandsferðimar.
Hann greip gleraugun og las hiklaust
tilvitnanir úr vísindaritum sínum til
að rifja upp eitthvað sem spurt var
um. Verst hve kunnátta viðmælanda
hans er léleg í
þýskunni. En bót
í máli að Helmut
Neuman var
nærtækur og
heim var komið
með titla á 18
slflcum greinum,
sem Helga
Bjömssyni jökla-
fræðingi þótti
strax fengur að
þegar hringt var
til hans við heim-
komuna. Hann
pantaði snarlega
eina af þessum
undirstöðugrein-
um dr. Keindls
handa blaða-
manni og sjálfum
sér um leið og
hefur fullan hug
á að kanna heim-
ildir dr. Keindls
um Langjökul og
Hofsjökul frá því um 1930, enda hafa
íslenskir jöklar tekið miklum breyt-
ingum síðan og fengur að saman-
burði.
Josef Keindl kvaðst hafa verið 27
ára gamall, þegar hann lagði upp í
íyrri íslandsferðina sumarið 1929
með vini sínum dr. Friedrich Kumel,
þar sem þeir fóm að Langjökli og
skoðuðu rönd suðausturhluta jökuls-
ins, einkum Bláfellsjökul. Hann hafði
þá tiitölulega nýlega lokið prófi í
landafræði og jarðfræði við háskól-
ann í Vínarborg. ,,Við voram fátækir
námsmenn. En Island var í okkar
augum eins og draumaland," úi>
skýrði hann. „Kannanir á Norður-
pólnum og Suðurpólnum voru mikið í
sviðsljósinu í upphafi 20. aldar. En
þar fyrir utan vora ýmis svæði á jarð-
kringlunni sem nær engin mann-
eskja hafði sóst eftir að kanna. Eitt
þessara landsvæða utan troðinna
slóða var ísland með sínum Hofsjökli
sem freistaði okkar. í okkar augum
var það landsvæði sem enginn hafði
Dr. Josef Keindl
komið til áður.“
En fjárhagslega var þetta við-
fangsefni mjög erfitt, aðeins ungir
ofurhugar hefðu látið sér detta það í
hug, útskýrir Josef Keindl. Ferð til
íslands var mikið fyrirtæki í þá daga
og dýrt. Þeim tókst þó að kría út svo-
lítinn styrk hjá austurrísku Vísinda-
akademíunni. En þá var lítið um pen-
inga í Austurrfld, svo þeir sóttu líka
um styrk frá Vísindasjóði Þýska-
lands. Fengu alls um 5000 austur-
ríska skildinga, sem umreiknað á nú-
virði mundu vera um 30.000
skildingar eða um 150 þúsund ís-
lenskar krónur. Hitt urðu þeir að sjá
um sjálfir, sem var erfitt, enda hafði
hann í laun um 300 skildinga á mán-
uði. En ungu mennimir létu það ekki
á sig fá og héldu til íslands með skipi
frá Hamborg með viðkomu í Fær-
eyjum. Voru 10 daga á leiðinni. Þá
var Reykjavík eins og lítið þorp, seg-
ir gamli maðurinn og fær að vita að
það sé nú orðið æði breytt. En að
Langjökli urðu þeir félagarnir að
fara fótgangandi og bera farangur
sinn. Þar mældu þeir jökulsporða og
könnuðu jökuljaðarinn. Þetta ferða-
lag var ólýsanlegt, segir Josef
Keindl, sem kveðst muna það ákaf-
lega vel. Fyrir Vínarbúa var þetta
draumalandið. Að vísu ekki eins mik-
ið sólskin og heima í Austurríki, held-
ur nær því að vera haustveður, en
birtan svo einstök og víðsýnið svo
mikið, sást alla leið út á sjó frá jökl-
unum. Ekki eins og þröngu dalirnir í
Austurríki. Stórkostlegt! Augun
ljóma þegar hann segir írá íslands-
ferðinni og hann lyftir báðum hönd-
um til að leggja áherslu á lýsingarn-
ar.
Sumarið eftir fór hann aftur í leið-
angur til íslands. Þá með Josef Gipt-
ner og í það skiptið með skipi frá
Kaupmannahöfn, sem tók fimm
daga. Nú var ferðinni aðallega heitið
á Hofsjökul, sem dr. Keindl hafði
haft fyrir augunum þegar þeir félag-
arnir voru að vappa með brún Lang-
jökuls og á B láfellsj ökli sumarið áður
(SA-hluti Langjökuls bar þá nafnið
Bláfellsjökull). Þá höfðu þeir fyrir
augunum Kerlingarfjöllin og horfðu
löngunaraugum til Hofsjökuls yfir
Kjalveg. Nú fengu þeir bfl með sig að
Geysi, þar sem þeir fengu hesta til að
flytja sig að Hvítárvatni en þaðan
héldu þeir fótgangandi með allan
sinn farangur, sem var þungur þótt
þeir hefðu ekki getað haft mikinn út-
búnað vegna fjárskorts. Þegar spurt
er hvort hann viti hvaða íylgdarmað-
ur hafi flutt þá að jöklinum þar sem
hann sneri við, svarar þessi 97 ára
gamli öldungur eins og afsakandi:
Nei, nafnið man ég ekki, minnið er
ekki orðið neitt til að hrósa sér afi. En
hann man vel eftir því þegar þeir
komu að Gullfossi og sáu hið merka
fjall Heklu.
Gengu yfir þveran
Hofsjökul
Félagarnir Josef Keindl og Josef
Giptner urðu fyrstir manna til að
ganga þvert yfir hábungu Hofsjök-
uls. Tæpum tveimur áratugum áður
eða á árinu 1911 fór Þjóðveijinn
Ludvig Wunder á hestum upp á vest-