Morgunblaðið - 24.12.2000, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 24. DESEMBER 2000 B 23
Ljósmynd/Pál Hermansen
Seint í ágúst stefna fullorðnar rjúpur inn á óbyggðir og upp til fjalla og safnast þar í urðir og snjódældir, oft við efstu eggjar. Fyrstu ungarnir koma á eftir, í september. í október eru flestar
rjúpur horfnar af láglendi. Þegar svo byrjar að vetra af krafti á fjöllum sækja rjúpurnar niður á snjóléttar heiðar og í skóglendi að nýju og lifa þar helst á fjalldrapa, birki og rjúpnalaufi.
Það bar svo við einn daginn, að
rjúpnahópurinn fyllti tuginn og varð
Páll þá argur í skapi, því að ekki
hafði hann ætlazt til, að ókunnugum
fuglum yrði boðið á moðjörðina. Þá
gerði rjúpnamóðirin honum skiljan-
legt, að hér væri ekki neinn utan-
veltufugl kominn, heldur sjálfur
karrinn, húsbóndi fjölskyldunnar.
Lét Páll það sér vel líka og hélzt
moðgjöfin til vordaga, því að það vor-
ar líka um síðir á heiðinni, þó að hún
verði seinna örísa en lágbyggðin.“
Einnig þekktist sú trú, að ef ófrísk
kona borðaði rjúpu eða egg hennar
átti bamið að verða freknótt. Og
legði ófrísk kona sér til munns val-
slegna rjúpu, þ.e.a.s. drepna af fálka,
átti barn hennar að fæðast með
valbrá. Hér mætti kannski skjóta því
inn, að þegar valur hefir drepið rjúpu
og er farinn að rífa hana á hol, rekur
hann upp ámátlega skræki. Menn
segja að það sé vegna þess, að þegar
hann kemur að hjarta rjúpunnar,
uppgötvar hann að hún er systir
hans; þetta er m.ö.o. sorgarvein.
Ekki mátti þunguð kona nota
sæng með rjúpnafiðri í, þá átti fæð-
ingin að verða „mjög treg ella
ómöguleg" að því er Jón Arnason
segir. Hins vegar mátti greiða fyrir
örðugri fæðingu með því að skipta
um sæng, bætir Jón við; eða leggja
undir konuna rjúpnafjaðrir, að því er
Jónas Jónsson frá Hrafnagili upplýs-
ir. Ekki gat maður dáið, ef eintómt
rjúpnafiður var í sæng hans.
Ef karri ropar drjúgum á morgn-
ana veit það á blotveður, en að kvöld-
lagi hins vegar á gott, ritar Sigfús
Sigfússon á einum stað í þjóðsagna-
safni sínu, en á öðrum stað í ritverk-
inu snýst þetta algjörlega við. En þar
segir: „Þegar rjúpkarri ropar mikið
á morgnana veit á gott, en ef hann
gerir það á kveldin er misjafnt veður
í vændum.“
Haust og vetur
Haustið er ekki eins áberandi í ís-
lenskri þjóðtrú um rjúpuna og vor
eða sumar. Eitt af því fáa sem varð-
veist hefur, er, að væru ijúpur brún-
ar lengi frameftir, væri það fyrirboði
um mildan vetur. Ef þær hins vegar
tóku hvíta litinn snemma á haustin,
boðaði það harðan vetur og mikinn
snjó.
í Eyjafirði, á Meðallandi í Vestur-
Skaftafellssýslu og í Hvítársíðu í
Borgarfirði var mælt, að sæktu rjúp-
ur mjög í heimahaga eða að bæjum
að hausti boðaði það harðan vetur,
snjóasaman.
„Þegar rjúpur fljúga af heiðum of-
an niður á láglendi, er það oftast í
harðindum og hagbönnum fyrir þær
og fénað allan, en þá er eigi þess að
vænta, að harðviðrin linni,“ segir Jó-
hann Pálsson í bókinni Austantórur.
„í hægviðri og stillum drítur rjúpan
aflöngum, hörðum spörðum, en flytji
hún sig til hálendis, hlíða og fjalla,
má af slóð hennar sjá, að hún hefur
þá þunnlífi mikið, og er það talið
órækt merki um linviðri og vætu.
Fyrir harða vorið 1881 komu rjúpur
snemma vetrar heim á fjallabæi,"
bætir hann við. í Laugardal í Árnes-
sýslu var merki um harðan vetur
framundan, ef íjúpur komu snemma
í skógana þar. Og í Eyjafirði sagði
margt eldra fólk á öðrum og þriðja
tug 20. aldar, að ef rjúpur héldu sig
við bæi snemma vetrar vissi það á
harðindi.
Þegar svo líða tekur á þann árs-
tíma fjölgar sögnum um rjúpuna,
sími internet gsm gagnafiutningar millilandasímtöl
Gleðileg jól
Íslandssími býður þér að hringja fyrir 11,90 kr. til vina og ættingja erlendis.
islandssimi.is
Á aðfangadag og jóladag kostar aðeins 11,90 kr. á mínútuna fyrir viðskiptavini
okkar að hringja til helstu viðskiptalanda. íslandssfmi óskar viðskiptavinum
sínum og öllum landsmönnum gleðilegra jóla.
íslandssfmi