Skírnir - 01.04.1914, Síða 72

184
Hallgrímur Pétursson.
gáfuna, að það er oft að mestu og frumlegustu menn eru
misskildir eða þekkjast ekki fyr en framliða stundir.
En svo vér komum að aðalefni ræðunnar, vil eg fyrst
benda á ástand þjóðar vorrar á 17. öldinni, því næst
bera saman H. P. og helztu samtíðarmenn hans, í þriðja
lagi skulum vér íhuga skáldskap Hallgrims, einkum hans
ódauðlegu píningarsálma.
I.
Á síðustu árum Guðbrandar biskups Þorlákssonar, en
á öndverði hinni stórfeldu og mótsetningaríku 17. öld var
það að Hallgrímur flutti með föður sínum að Hólum, og
var hann þá barn að aldri. Hafði þá hinn merkilegi
skörungur biskupinn stýrt Hólastól fulla hálfa öld. Þótt
nú hinn ungi piltur frændi hans hafl lítils notið af honum
beinlínis, þar sem biskup var örvasa orðinn, og hin gamla
stjórnsemi lians væri komin í aðrar hendur, og mörgu
hafi farið verið að hnigna á stólnum, mun hin námgjarni
sveinn hafa snemma heyrt og skynjað, hve margar og
stórfeldar breytingar höfðu gerst á Hólum ekki síður en
á öllu íslandi þá rúmu hálfu öld, er liðið hafði frá falli
Jóns Arasonar fyrir að verja hinn kaþólska sið; hann hefir
margt heyrt um siðaskiftin, um hið nýja konungsvald, um
»stóra dóminn« og yflrréttinn, um aftöku vopnaburðarins,
nýju skólana, prentverkið mikla o. fl. Alt þetta hefir
grafið um sig í sál og ímyndun sveinsins, og vakið í hon-
um ýmist stórhug og þrá, eða óró og ærslur, því það
hefir verið barnsál hans meir en ófæra að melta eða ríma
saman svo marga og sundurleita hluti. En hvernig var
þá hagur landsmanna yfirleitt? í mörgu lagi lakari og
erfiðari en verið hafði, eða svo er víst að almenningur
hugsaði í þá daga. Menning alþýðunnar hafði að vísu
ávalt lítil verið, en siðaskiftin höfðu vakið nýja óró og
óánægju, enda voru hin hræðilegu aldamótaharðindi þá
nýlega yfir staðin. Við siðaskiftin má óhætt álykta, að
hjátrú og hleypidómar alþýðu hafi aukist að mun í stað-