Skírnir - 01.04.1914, Qupperneq 101

Ritfregnir.
213
Hjer við er nú það að athuga, að þögn er n e i k v œ 11 sönn-
unargagn og sannar í rauninni ekki neitt. Þó að sögurnar geti
ekki niðgjalaa, getur vel verið, að þau hafi verið goldin firir því.
Hjer má líka benda á fleiri enn eina eðlilega ástæðu firir þvx',
að sögurnar þegja um þetta efui.
Þegar maður var veginn þurfti first og fremst að höfða mál á
móti vegandanum, og er það kallað v í g s ö k. Vígsakaraðili er
first sonur hins vegna mans, frjálsborinn og arfgengur og eldri enn
16 vetra, þá, ef hann er elcki til, faðir, þar næst bræður samfeðra,
þá bræður sammæðra o, s. frv. (sjá Grág. Kb. 94. kap., Sthb. 297.
kap.). Konur gátu ekki farið með vígsök (Grág. Sthb. 1. c.). Víg-
sökin miðaði að þessu þrennu: 1. að fá vegandann dæmdan sekan
skógarmann, 2. að tá dæmdan »rjett« úr fje hans, 6 merkur, til
handa erfingja(eða erfingjum)hins vegna,og 3. aðgera upptækt fjehans,
þannig að hálft fjeð fjelli til erfingja hins vegna enn hálft til fjórðungs-
manna þeirra er sektarfje skildu taka að lögum (sjá Grág. Sthb.
332. kap.). Oft var sætst á vígsakir og þurfti þá auðvitað veg-
andinn að gjalda fje til síknu sjer auk »rjettarins« enn til sáttar-
innar þurfti leifi lögrjettu. Þessar sakir gátu verið mjög fjevæn-
legar, einkum ef vegandinn var auðugur. Alt það fje, sem hafðigt
á vígsökinni, hvort sem sætst var á hana eða ekki, var kallað v í g-
sakarbœtr eða vfgsbœtr og stundum að eins bœtr1), og
fjell til erfingja hins vegna, hvort sem þeir vóru karlar eða konur,.
og hver sem sök sótti.2). Þó er gerð sú undantekning frá þessu
með »nýmæli«, að ef kona á að taka vígsbætur eða sá maður, sem
ekki getur sjálfur sótt sakir sínar, þá skuli aðili vígsakar (sá sem
með sök fer) eiga þriðjung fjárins, því að það hefur þótt ósanngjarnt
að láta hann vinna firir gíg.
Þegar vígsökin var til likta leidd annaðhvort með dómi eða
sætt (»er vígsökin er sett eða sótt« Baugatal, Grág. Kb. 202. bls.),
hófst niðgjaldasökin (eða sakirnar) eftir Baugatali. Þetta virðist og
eðlilegt, því að first þurfti að sanna vígið á veganda, áður enn
krafa varð gjörð á hendur ættingjum hans til niðgjalda. Þó virð-
ist hafa mátt höfða niðgjaldasókina firri, ef dráttur varð á vígsök-
inni (sbr. »eða hana, o: vígsökina, skyldi sœkja« Baugatal 1. c.).
Á Baugatali er helst svo að sjá, sem hver einstakur frændi hins
vegna hafi sótt sína niðgjaldasök á hendur jafnnánum frændum
vegandans. Þessum uiðgjaldasökum má als ekki rugla saman við
vígsökina. Þær eru höfðaðar gegn frændum veganda, enn ekki gegn
veganda sjálfum eins og v/gsökin, og sakaraðilar eru eigi að eins
nánustu erfingjar hins vegna mans, eins og í vígsökinni, heldur
allir frændur hans náskildir og fjarskildir alt til fimmmenninga.
Auðsjeð er, að vígsökin er aðalmálið, því að undir úrslitum hennar
‘) Þetta virðist rjettara enn það, sem V. Finsen heldur fram, að
þessi orð sjeu höfð eingöngu um „rjettinn11.
!) Grág. Kb. 95. kap.: Boetr allar um vigsakar eigu arftöku-
menn o. s. frv. Skilningur höf. á þessum stað á 38. bls., að hjer sje
átt við niðgjöldin, er að minni higgju mesta fjarstæða.