Skírnir - 01.04.1914, Blaðsíða 109

Ritfregnir.
221
arlagi svo, að lesandinn þykist þekkja þar nálega hvern mann og
■hverja bæjarleið. Það hefir hann gert í Heiðarb/lissögunum. Ein-
ar Hjörleifsson hefir í sögunum Ofurefli og Gull reynt að gera
ámóta 1/sing af Reykjavík, en í þeim bókum kannast maður tæp-
ast við einn einasta götuspotta f Reykjavík, þó að þær bækur ann-
ars hafi margt til síns ágætis. Jón Trausti veit, þegar bezt liggur
á honum, hvaða tökum hann á að taka lesandann til þess að hann
sjái það, sem hann vill að hann sjái. L/sing hans á samtali Þor-
geirs kaupmanns og Einars í Bælinu, þegar Þorgeir er að ginua
Einar til að kveikja í, er sjálfsagt eitt hið mesta meistaraverk
í íslenzkum bókmentum. Og finst ekki flestum, sem hafa lesið
hina snildarlegu smásögu »Þegar eg var á fregátunni«, að þeir
sjálfir hafi siglt með Hrólfi gamla yfir flóann og tekið brimlend-
inguna með honum ?
Fyrst framan af 1/sti Jón Trausti samtíð sinni. í tveimur
sfðustu bókum sínum hefir hann tekið sér fyrir hendur að 1/sa iiðn-
um tímum og liðinni kynslóð. En flestum hefir orðið hált á þeirri
skáldsagnaritun, enda eru þar mörg vandhæfi á, því að höfundur-
inn á að vera skáld og ekki skáld, sagnaritari og ekki sagnaritari.
Og þess er ekki að dyljast, að æskilegast mundi að Jón Trausti
hóldi áfram að 1/sa samtíð sinni, ef nokkuð má marka af þessari
fyrstu tilraun hans um sögulegan sagnaskáldskap.
I fyrra bindinu af sögum frá Skaftáreldum voru þó mörg
ágæt tilþrif. L/singarnar á ferðinni yfir M/rdalssand og eldmessu
síra Jóns Steiugrímssonar eru pr/ðilega gerðar. En það kom þeg-
ar í Ijós í því bindi, að höf. hefir ekki þann sjaldgæfa hæfileika,
að geta vakið upp dauða kynslóð, svo að hún birtist lesandanum
með litum og líkjum, einmitt með þeim einkennum, sem hún átti
ein og gengið hafa til moldar með henni. Og þó hafði höf.
heimildarit við að styðjast, sem gefur manni óvenjulega inns/n í
hug og hjarta þeirrar aldar.
En í seinna bindinu hefir þó algerlega farið út um þúfur
fyrir höfundinum. Undirtitillinn er: »Sigur lífsins«. Höf. hefir
sennilega einhvern tíma ætlað að 1/sa hinu mikla kraftaverki kyns
vors, viðreisninni eftir Skaftáreldana og Móðuharðindin. Það er
eitt hið stórkostlegasta viðfangsefni, sem íslenzkt þjóðskáld getur
valið sór, að semja hetjuljóð um það furðulega afrek, um kynja-
mátt þeirrar þjóðar, sem stóð af sór allar þær hörmungar. En
höf. hefir því miður alveg gleymt yrkisefninu. Maður verður í
bókinni tæpast var við »sigur lífsins« yfir hörmungunum. I stað
þess hefir hann valið sór annað yrkisefni og verið harla óheppinn
um valið. Hann hefir sem sé tekið sór fyrir hendur að segja upp
aftur kafla úr æfisögu manns, sem sjálfur hefir ritað bók um æfi
sína af mikilli snild. Það er engin furða, þó að Jóni Trausta hafi
orðið þetta ofraun. Æfisögur manna ritaðar af sjálfum þeim eru
oft hin lærdómsríkustu og merkilegustu rit. Æfisaga síra Jóns
Steingrímssonar er sjálfsagt eitt hið merkilegasta rit f bókmentum
vorum. Síra Jón skrifaði hana til þess að stytta sór stundir í