Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1903, Blaðsíða 49

49
ig sér hér á 4 aðskildar f girðingar, er allar hverfa að meiru eða minna
leyti undir hraun. Engin tóft sést í neinni þessari girðingu, svo að, ef
sín girðing hefir tilheyrt’ hverju býli, þá eru tóftir þeirra býla hrauni
byrgðar. Vestur úr útsuður horni hólmans gengur graslág milli tveggja
hraunjaðra. Er hún eigi breiðari en svo, að eigi má riða 2 hestum sam-
síða. Þegar samt er komið vestur í hraunið, kvíslast hún i tvær lágar.
Þær heita Kirkjulágar. Þar eru rústir. Verður fyrst fyrir tóft, sem snýr
frá austri til vesturs, nál. 4 fðm. löng og 2 fðm. breið. Dyr eru á vest-
urenda, jafnviðar og tóftin sjálf. Mun þar hafa verið þil fyrir. Norðan-
megin við þessa tóft, tæplega 2 fðm. frá henni, er garður, sem beygist
austur fyrir hana og hverfur þar undir hraunið, en að vestan endar hann
í tóftarvegg. Er sú tóft fyrir dyrum hinnar, nálægt jafnstór henni og
liggur frá norðri til suðurs. Dyr hennar hverfa undir hraunjaðarinn að
sunnanverðu. Vestanvið hana dýpkar lágin að inun, en er þar ekki víð-
ari en svari tóftarvídd. Sé það tóft, hefir þar liklega verið kjallari, en
hleðslan hrunin. Frá norðausturhorni þvertóftarinnar gengur garður eftir
norðurláginni, fyrst beint i norður nál. 12 fðm., svo beint í vestur nær
eins langt og hverfur svo i hraunið. Utanmeð þessum garði er svo sem
gangrúm hraunlaust, og er það norðurkvísl Kirkjuláganna. Lítur út fyrir,
að hér hafi hraunið sigið að með hægð frá báðum hliðum. Svo sem 40
fðm. norðar í hrauninu er auður vesturhluti rústar, sem auðsjáanlega er
bæjarrúst. Hefir hún verið þrískift. Miðtóftin snýr frá norðri til suðurs
og hefir dyr á suðurenda og aðrar á vesturveggnum, inn í vesturtóftina.
Inn af miðtóftinni virðist og hús hafa verið, sem er hrauni hulið alt að
kalla. Miðtóftin nál. 2'/2 fðm. löng og i1/* fðm. við. Vesturtóftin er
jafnvíð og hin er löng, nfl. 2^/2 fðm., en nál. 5 fðm. á lengd. Hún er
merkileg að því, að með báðum veggjum, eftir henni endilangri, eru 1
al. breið set eða rúmstaði og markar glöggt fyrir veggjunum þar utanvið.
Austasta tóftin er nær öll hrauni hulin. Þó sýnist sem útidyr hafi verið
á henni fyrir austan útidyr miðtóftarinnar. Hvergi er hraunlaus blettur
kringum þessa rúst, og ekki verður komizt að henni nema á hrauni.
Nafnið Kirkjulágar bendir á, að hér hafi kirkjustaðurinn Krýsuvík ver-
ið. Getur vel verið, að sú tóftin í syðri láginni, sem fyrst var talin, sé
einmitt kirkjutóftin. Hefir heimabærinn þá víst verið þar líka. Rústin
uppi í hrauninu er þó ekki eftir smákot. Hygg eg að heimabæir hafi
verið tveir, Efribær og Fremribær, og kirkjan verið hjá Fremri-bænum.
Eftir afstöðu að dæma, hafa girðingarnar, sem fyr getur, eigi verið tún
þessara bæja, heldur annaru afbýla, sem þá eru hrauni hulin. Og hver
veit hve mörg býli þar kunna að vera horfin?
í Óbrennishólma sjást engar rústir, utan aflangur hringur, vel 5 fðm.
í þvermál á hól einum, og er það án efa fjárborg. Og þar litlu vestar
liggur langur og digur garður þvert uppeftir. Slitinn er hann sundur
7