Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1905, Page 49

49
og ei' hún viðlíka fomleg' og' gerðið. sjálft. Hún er í norðurhorni
g'erðisins. Það er ekki ómerkilegt, að örnefni eru kend við munka
á þeim slöðum, sem eig'i voru klaustur nærri, t. d. Munkasetur á
Býjarskerseyri. Það má ef til vill ímynda sér, að munkar, sem
reknir voru úr klaustrum á fyrri hluta 16. aldar, svo sem úr Viðey,
hafi tekið sér aðsetur hvar sem bezt gekk, og séu örnefnin við þá
kend. En líka má ímynda sér, að þau séu kend við einsetumenn,
er hér hafi verið í fyrstu kristni eða áður klaustur voru sett. Þetta
getur hvorttveggja verið. Ut af þessu dettur mér í hug að athuga
bæjarnafnið Vatnsleysu; það hefir verið, og er, óráðin gáta, hvernig
á þvi er háttur. Því þar er enginn skortur á vatni. Bærinn stend-
ur á lækjarbakka og á alla vegu er skamt til mýra. Af landslagi
má sjá, að lækurinn hefir alt af ruunið á sama stað. Því hafa sum-
ir gi/.kað á, að bæjarnafnið eigi að vera 1 ’að.s-Jeysa, af því bæjar-
lækurinn hafi þótt illur yfirferðar. En þá mundi nafnið vera Vað-
leysa, því svo kalla menn þar, sem illslarkandi er yfir ár eða læki.
Það á og ekki við um þann læk. En hafi hér nú búið munkar,
meinlœtamenn, væri þá ekki hugsanlegt, að þeir hefði á vissum tím-
um neitað sér um að drelclca vatn? Og lægi þá ekki nærri, að aðrir
menn lrefðu, — af undrun, ef ekki af háði, — gefið bænum nafn
eftir því? Vita menn ekki dæmi, er þessu séu samsvarandi?
í Holtum.
Milli Vatnsleysu og Múla í Biskupstungum er breitt mýrlendis-
svæði. A því er á einum stað holtaþyrping, og er það kallað »í
lIoltum«. Það er í landi jarðarinnar Holtakota og er þar sauðahús
þaðan. Það stendur á gömlum rústum, sem á þann liátt eru eyði-
lagðar. Þar hafa verið fleiri sauðahús áður, og eru tóftir þeirra ný-
Legar. Þannig er ekki hægt að átta sig á, hvað af rústuuum má
fornt kalla. Nokkru ofar, hærra á holtinu, er forn túngarður, og í
brekkunni niður frá honuin er fornleg tóft, og er hún áföst við
vesturenda garðsins. Hún liggur frá norðri til suðurs, nál. 10 faðma
löng. Miðgafl er i henni ofan til um miðju, og verður ekki sóð,
hvort dyr efri tóftarinnar liafa verið á hliðinni eða miðgaflinum.
Dyr neðri tóftarinnar eru á neðri endanum. Hygg eg lielzt, að
þetta sé fjóss- og hlöðutóft. Þaðan liggur túngarðurinn fyrst til
austurs nokkuð lengi, en snarbcygist svo til suðurs og gengur þá
ofan að mýri. Fyrir innan krókinn á garðinum er tóft, nál. 6 faðma
löng, snýr til suðurs og liefir dyr á suðureuda. Eigi er miðgafl í'
henui. Garðuriun greínist í tvo arrna skamt íyfir ofan mýrina, ná
7