Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1905, Page 52

Bnn um hella.
Margir eru hellar á ýmsum stöðum í Rangárþingi; en langflest-
ir þeirra eru liögnir i móhellu, sem er svo mjúk og auðunnin, að
rninna kostar að búa til hellinn en að byggja jafn-stórt hús og
halda því við. Þeir geta verið frá hvaða tíma sem vill, og því hefi
eg ekki gert þá að umtalsefni. En um þá hella, sem eg hefi áður
ritað um í Arbók Fornleifafélagsins, er annan veg ástatt. Þeir eru
högnir í svo hart berg, að margfalt meira hefir kostað að búa þá
til en að byggja hús. Það er samt ekki ætlan mín, að fara nú að
rita um þá aftur. En eg ætla að bæta við fjórum hellum, sem eg
álit ástæðu til að lýsa. Bergið, sem þeir eru högnir í, er raunar
móhella, en svo eitlaborin, að ilt liefir verið að vinna hana. Kalla
má skarnt á milli þessara 4 liella; þeir eru í beinni línu milli
Rauðnefsstaða og Stórólfshvols. Nálægt þeim öllum er silungsveiði,
eru 2 við Fiská, en 2 við Hvolslæk, sem efst heitir Þórunúpslækur. —
Þó svo skamt sé milli þessara 4 hella, er bæði móhellan og eitlarn-
ir i henni með sínu móti á hverjum staðnum, og er það jarðfræðis-
lega merkilegt. Skal nú lýsa hverjum fyrir sig.
1. Þorleifsstaðahellir er efstur af þessum 4 hellum. Hann er
í gljúfursbrún við Fiská skamt fyrir innan bæinn á Þorleifsstöðum
og er notaður sem beitarliús þaðan. Þar 'litlu innar er foss í ánni
og undir honum góður silungahylur. Móhellan, sem þessi hellir er
í, er svo sem 6—8 al. þykt lag ofan á gljúfursbrúninni báðum
megin árinnar. Eigi virðist það vítt um sig á neinn veg. Efnið í
þessu móhellu-bergi er einkennilegt, og hefi eg hvergi séð það ann-
arsstaðar; það er svo mettað af smáum hraunsteinseitlum, að mó-
hellan sjálf er ekki nema eins og steinlím til að tengja þá saman.
Eitlarnir eru á stæi’ð við baun að meðaltali, en móhelluefnið, sem
heldur þeim saman, er blá-móleitt, eins og eldfjalla-aska, sem það
líka eflaust er. Litlu eða engu hygg eg auðveldara að vinna þetta
berg en venjulegt hraungrýti (lavaj. En jafnara er það og liefir
smærri holur, Má raeð góðri kunnáttu höggva það svo, að fallega