Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1930, Blaðsíða 7

7
meþ oþrom navtom oxi mikill ok góþr. En er menn komo til hellis-
ins, þá sá menn þat, at vndan biargino tók hofvt oxans þess ens
mikla, ok þat var kvikt, en náliga var mannhæþ at biargino er á
oxanom lá. Þá var til farit at hoggva biargit af oxanom ok verit at
mikinn hlvt dags. —--------— En er bergit var fært af oxanom, þá
var (hann) reistr vpp ok stvddr, meþan hann fór vt ór hellinom, en þá
gekk hann þegar einnsaman til annars hellis ok át þegar mat sinn
inn sama aftan ok var ekki bein brotit né knýtt, ok þótti þat af
þvero frá glikindom vera ollom þeim monnom, er deili visso á, er
ekki var hvert bein brotit í honom sem oþrum navtom, þeim er
vndir slíkom þvnga hefþo verit«.
Þessir nautahellar í Odda hafa eflaust verið í móbergshól og
manngerðir. Þar sem þeir hafa verið gerðir fyrir naut hefur verið
hyllzt til að grafa þá ekki djúpt í jörðu, en sennilega hefur sá er
féll, þ. e. loftið féll í, verið of grunnt. — Nú eru engir hellar í Odda
heima við bæinn, svo menn viti um, en syðst í túninu, milli býl-
anna Kraga og Ekru, er einkennileg, djúp og kröpp laut, sem um-
mæli eru um en í dag, eftir sögn Skúla Skúlasonar, fyrrum prófasts
í Odda, að sé eftir nautahelli, sem þar hafi fallið niður einhvern
tima í fyrndinni. — Ekki vissi séra Skúli til að neinn eystra þekkti
jarteinasöguna um hellishrunið í Odda og kvaðst hann bezt gæti
trúað því, að sögnin um þennan hrunda nautahelli hefði jafnan lifað
þar í munnmælum. Sennilega getur hér verið um sama hellinn að
ræða. — Steingrímur prófastur Jónsson í Odda, síðar byskup, segir
einnig í skýrslu sinni til fornleifanefndarinnar 1818, þar sem honum
verður tilrætt um hólana í Odda-túni: »Ekki er ólíklegt, að þeir
sums staðar séu holir, en vissulega mættu þeir víða hvar útholast
til hellra, og sjást þess merki í suðurhala túnsins, er kallast Hellirs-
dalir, að þar muni hafa hellrar verið, en sem ráða má af þeim þar
djúpu og mjóu lautum, að hafi saman fallið. Nú er það allt gras-
gróið. Sagt er, að i fornöld hafi þar fjósið verið.
Hellar þeir á Móeiðarhvoli, sem Sveinn Pálsson og Gunnlögur
Oddsson geta um, munu nú eyðilagðir eða aflagðir, en nefndir eru
þeir enn á updrætti herforingjaráðsins (48 NA) 1908.
Allir telja þeir hiklaust, Sveinn, Gunnlögur og Kálund, að hell-
arnir séu margir hverjir manngerðir, og sama segja nokkrir prest-
anna í sóknalýsingum sínum um ýmsa af hellunum, bæði i Rang-
árvallasýslu og Árnessýslu. Á þvi er ekki heldur neinn vafi, og
þessum höfundum virðist vera kunnugt um, að það sé á allra vitorði,
enda lítur út fyrir, og sumir segja það beinlínis, að þeir viti jafnframt til
þess, að slíkir hellar séu þá, eða hafi til skamms tíma verið búnir til.