Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1930, Side 81

81
b. Merkjalækurinn ræður nú merkjum milli Kalastaða og Saur-
bæjar. Merki hafa opt varðveitzt lengi. Það kynni því að mæla helzt
með honum. En hann er miklu vestar en Merkjalág, er liggur niður að
Laxá að norðanverðu, þvi að merkin liggja langt inn eptir hálsi frá upp-
tökum Merkjalækjar, þar er vötnum hallar suður af, og til Merkja-
lágar, er hallar norður í Laxá. Eru þau merki eigi alls kostar glögg,
þótt eðlileg sé eptir landslagi. Eigi kemur Merkjalág heldur niður að
upptökum Laxár, heldur allmiklu vestar.
En punctum saliens er, að þau merki endast skammt til skýr-
ingar því, er Landnámabók segir, að þó að Kolgrímur Hrólfsson
næmi vestur fyrir Saurbæ, þá var Saurbær þó í landnámi Finns Hall-
dórssonar, landnámsmannsins næst fyrir vestan Kolgrím. Því að það
myndi vera of langt sótzt, að leita þeim staðreyndum skýringar með
ýmissi merkingu orðsins landnám. En hugsa mætti sér að segja, að
Kolgrímur hinn gamli næmi Saurbæjarland í víðtækustu merkingu,
Hróðgeir hinn spaki hafi búið þar svo skamma stund, að vart verði
sagt, að hann hafi nytjað Saurbæjarland, en aptur á móti sé usus
fructus eða arðtaka Finns hins auðga landnám í þrengri merkingu.
En eg ætla, að það sé sönnu nær, að Hróðgeir hinn spaki hafi setzt
að í Saurbæ áður en Kolgrímur kom út og nam land, en aptur á
móti hafi hald Finns hins auðga á Saurbæjarlandi staðið skamma
stund. Skal vikið að því síðar1).
4. Eg ætla, að lækur, sá er lukti um landnám Kolgríms hins
gamla að utanverðu en Iandnám Finns hins auðga að innanverðu,
sé sá, er Hvítagrjótslækur er kallaður. Verður gildum rökstoðum
undir það rennt.
a. Hvítagrjótslækur kemur upp á svo nefndum Móadal. Móadal-
ur er eiginlega enginn dalur (botnlaus), heldur mjög breitt, skógi
vaxið skarð í ás, þann er skilur Svínadal og útströnd Hvalfjarðar.
Er greiðust leið um þetta skarð yfir ásinn. Þá er hallar norður af, tekur
við Vatnaskógur. Nú liggur gata nálægt upptökum Hvítagrjótslækjar
beint norður að upptökum Laxár. Þó nú að sú gata hafi eigi verið troð-
in á landnámstíð, þó að þá væri síð landnámsaldar, er Kolgrímur nam
land, þá er þarna stytzt og greiðast milii Laxár og »lœkjar, þess er
fellr út frá Saurbœ«. Bæði landnám Finns Halldórssonar og Kolgríms
Hrólfssonar eru miðuð við Laxá, og sé merkjaskilin þarna, verður
þeim vart lýst glöggvar í hinum hófsama stýl Landnámabókar.
b. Eg hygg, að Saurbær hafi eigi á landnámstíð staðið þar, er nú
er hann, né þar, er þá stóð hann, er Landnámabók er rituð, hvort sem
hinir síðast nefndu eru einn og sami staður eða ekki. Hróðgeirr hinn
1) II, 4, c. hér að neðan
6