Tölvumál - 01.04.1995, Qupperneq 5

Apríl 1995
Upplýsingatækni í sjávarútvegi á Islandi
Frá rannsóknum til raunveruleika
Eftir Pál Jensson
Inngangur
Fáum dylst mikilvægi sjávar-
útvegs fyrir Islendinga. Þrátt fyrir
yfirlýsingar stjómvalda í áratugi
um eflingu annars útflutnings-
iðnaðar eru sjávarafurðir enn yfir
75% af vöruútflutningi landsins.
Það er því ljóst að hagræðing og
tæknivæðing í sjávarútvegi ætti að
njóta forgangs sem og viðleitni til
að þróa nýjar útflutningsgreinar. í
þeim efnum beinist athyglin fljótt
að upplýsingatækninni. Þar hefur
vöxtur verið ör hjá nágranna-
þjóðum okkar og ekkert lát á nýjum
hugmyndum og tækifærum.
Upplýsingatækninni má til
hagræðis skipta í þrjá meginþætti:
Fjarskipti, rafeindatækni og hug-
búnað. Hér verður einkum fjallað
um tvo síðast nefndu þættina.
Reynt verður að bregða upp mynd-
um er lýsa þróun og stöðu upp-
lýsingatækni á sviði sjávarútvegs
hér á landi. Sérstaklega verður
gerð grein fyrir þátttöku Háskóla
Islands í þessari þróun og tengslum
rannsókna og raunveruleikans, en
með því orðalagi er hér átt við
hagnýtingu tækninnar.
Reyndar er í þessu sambandi
gjarnan talað um “hina nýju upp-
lýsingatækni”, og einkennist hún
framar öðru af tilkomu tölvunnar
fyrir rúmum 40 árum. Hingað
barst þessi tækni fyrir réttum 30
árum þegar Háskólinn og Skýrslu-
vélar ríkisins fá fyrstu tölvur til
landsins. í heimildum[l] og[2] er
almenn umíjöllun um stöðu og
þróun hinnar nýju upplýsingatækni
hér á landi og rannsókna- og þró-
unarstarfs á því sviði.
Fyrstu verkefni tölva hérlendis
voru á sviði rannsókna og verk-
fræðilegra útreikninga annars
vegar og opinberrar stjórnsýslu
hins vegar. Einnig fóru nokkur stór
fyrirtæki að nýta hina nýju tækni
einkum við íjárhagsbókhald og
launareikninga. Meðal annarra
hugbúnaðarkerfa hjá fyrirtækjum
má nefna sölu- og reikningakerfi,
viðskiptamannabókhald og birgða-
skráningu.
Hugbúnaðurfyrir
fiskvinnslu
Tölvuvæðing fyrirtækja í fisk-
vinnslu hófst af alvöru fyrir rúm-
lega 20 árum. Frystihúsin höfðu og
hafa enn að hluta til svipaðar þarfir
og önnur fyrirtæki fyrir ofangreind
kerfi. En að einu leyti höfðu þau
sérstakar þarfir. Á þessum tíma
voru í allflestum frystihúsum hér
á landi tekin í notkun afkastahvetj-
andi launakerfi, svonefnd bónus-
kerfi. Þetta var ekki hópbónus eins
og nú tíðkast víða, heldur varð að
skrá afköst og jafnvel einnig nýt-
ingu hjá hverjum einstökum starfs-
manni í salnum.
Þessar sérstöku þarfir fyrir
skráningu eru meðal helstu
ástæðna þess að fiskvinnslan tók
tiltölulega snemma að nýta upplýs-
ingatæknina. Ur tölvunum fengu
stjórnendur upplýsingar sem hefði
líklega ekki verið safnað ef ekki
hefði verið vegna bónuskerfanna.
Þeir gátu meðal annars reiknað
framlegð einstakra afúrða og fram-
leiðslulota nokkuð nákvæmlega.
Þetta virðist t.d. ekki hafa verið
hægt í Noregi á þessum tíma og
líklega þó víðar væri leitað.
Ráðgjafa- og tölvufyrirtæki
eins og Rekstartækni hf. þróuðu
bæði bónuskerfi og framlegðar-
kerfi og héldu námskeið í notkun
þessara kerfa. Síðar bættust fleiri
tölvufyrirtæki í hóp þeirra sem
bjóða margvíslegar hugbúnaðar-
lausnir fyrir fiskvinnslu og má
nefna Tæknival/Hugtak hf. og
Streng hf. í því sambandi.
Framleiðslustjórnun
Það er athyglisvert að á þessum
árum lærðist mönnum að greina
flöskuhálsana í framleiðslunni og
miða ákvarðanir og stjórnun
vinnslunnar við þá. Reiknuð var í
tölvum framlegð á hráefniskíló
annars vegar og á manntíma hins
vegar, enda getur hráefnið stundum
verið flöskuháls en mannafli á
öðrum tímum. Það er ekki fyrr en
löngu síðar að svonefndar OPT
(Optimized Production Technol-
ogy) kenningar birtast í tímaritum
og bókum um framleiðslufræði en
þar er einmitt lögð áhersla á grein-
ingu flöskuhálsa og stjómun m.t.t.
þeirra.
í kringum 1980 hófst samstarf
Háskólans, eða nánar tiltekið
Vélaverkfræðiskorar (undirritaðs
og Péturs K. Maack), við m.a.
Samfrost hf. í Vestmannaeyjum og
síðar við Framleiðni sf., sem var
dótturfyrirtæki SÍS, um rannsóknir
á framleiðslustjómun í frystihúsum
og þróun bestunarlíkans af pakkn-
ingavali, sjá [3] og [4]. Þá varð
ýmislegt ljósara um notkun hugtak-
Tölvumál - 5