Bókasafnið - 01.11.1985, Blaðsíða 15

Almenningsbókasöfn
Átthagadeildir í
almenningsbókasöfnum
Jóna Þorsteinsdóttir héraðsbókavörður Kirkjubæjarklaustri
Á síðustu árum hefur áhugifólksfyrir uppruna sínum og umhverfifarið vaxandi. Sem dæmi um það
hér á landi eru útgáfur ættatala, ættamót og feiknarlegur áhugi fyrirgömlum húsum og hverskonar
gömlum munum.
Mikil iðnvæðing og áætlanir um virkjanir og verksmiðjur, sem hafa íför með sér miklar breytingar
á lífi þeirra sem búa umhverfis þá staði, bæðifélagslegar og efnahagslegar, hafa vakið almenning til
umhugsunar og endurmats á umhverfi sínu. I kjölfarþessa fylgir svo löngun og nauðsyn til að kynna
sér söguna ígegnum tíðina.
Sjálfsagt eru margar ogfölþættar orsakirfyrirþessu. Eg ætla að tína saman nokkur atriði sem eiga
sinn þátt íþessari þróun.
Sögulegar forsendur
í umróti tveggja hcimsstyrjalda
og geysilegrar tæknibyltingar
hefur orðið svo mikil breyting á
lífsháttum fóks á öllum sviðum,
að segja má að yngsta kynslóðin
skilji vart mál hinnar elstu - og
öfugt.
Nútímabarn borgarsamfélags-
ins á jafnvel auðveldara með að
ímynda sér líf í geimstöð hcldur
en öreigalíf fyrri kynslóða.
Og nútíma borgarsamfélag
hefur skapað nýtt gildismat.
Borgamyndun og fólksflótti úr
sveitum, ör hagvöxtur með
árekstrum milli auðlindanýtingar
og umhverfisverndar, samfélags
og náttúru hefur leyst úr læðingi
sjálfvakta varnarbaráttu almenn-
ings víða um lönd. Almenningur
hefur vaknað til nýrrar sjálfsvit-
undar, pólitískrar og menningar-
legrar og til baráttu fyrir nærsam-
félaginu sem athvarfi eðlilegra
mannlegra samskipta.
Hugtök eins og „umhverfis-
vernd“ og „menningarvernd“
voru lítt þekkt fyrir aðeins fáum
árum, en nú vita víst flestir að
þetta eru tveir þættir sama málefn-
is. Viðbrögð stjórnvalda við vax-
andi áhuga og kröfum almennings
um þessi mál voru ef ekki
andstæð, þá að minnsta kosti
frekar í orði en á borði. En þetta
hefur breyst talsvert á allra síðustu
árum.
En um leið og hafin er barátta
fyrir einhverju málefni eða stað,
þá vaknar áhugi á að þekkja
söguna og það er líka nauðsynlegt
til þess að geta skírskotað til stað-
reynda máli sínu til stuðnings.
Það er auðvitað hægt að nefna ótal
dæmi frá ýmsum löndum, bæði
stór og lítil
Á styrjaldartímum eflist þjóð-
ernisvitund almennt, það er
alkunna, en innanlandsmál geta
líka haft mikil áhrif á afstöðu
manna til byggða eða staða. Sem
dæmi um það má nefna að þegar
lögum um sveitarfélög var breytt
í Danmörku 1970, en þá var steypt
saman ntörgum hreppafélögum,
olli það miklum félagslegum
breytingum og miklum deilum. í
Noregi háðu umhverfisverndar-
menn harða baráttu við stjórnvöld
vegna áætlana um virkjanir og
verksmiðjubyggingar, en þeir
óttuðust félagsleg og fjárhagsleg
áhrif þeirra á byggðarlögin
umhverfis þessar framkvæmdir.
Á íslandi eru í fersku minni
langvinnar deilur og blaðaskrif
um Bernhöftstorfuna.
En fleira má nefna. Eldri kyn-
slóðin, sem hefur lifað meiri
breytingar á lifnaðarháttum og
umhverfi en dæmi eru til, lítur til
baka þegar um hægist og hlýtur
þá að finna þörf fyrir að rifja upp
tímana tvenna. Og svipað er hægt
að segja um þá sem nauðugir vilj-
ugir flytja búferlum, oft vegna
duttlunga vinnumarkaðarins.
Margir eru svo bundir átthögum
sínum að bústaðaskipti eru þeim
raun, sem þeir reyna að létta,
stundum með því að sökkva sér
niður í sögu heimahéraðsins, en
líka stundum með því að kynna
sér hina nýju byggð til þess að
finna rótfestu á nýjan leik.
Enginn vafi er á því að örar
breytingar á samfélagi auka áhuga
fyrir átthagasögu og hvetur fólk
til að reyna að bjarga frá gleymsku
einhverju af sagnaarfleifð byggðar
sinnar.
Skólarnir eru líka farnir að
leggja meiri áherslu á umhverfis-
fræðslu. Gildir það bæði um
grunnskóla og framhaldsskóla.
Oft fer kennslan fram í hópvinnu,
BÓKASAFNIÐ
15