Bókasafnið - 01.11.1985, Blaðsíða 16

Almenningsbókasöfn
þar sem kannaðir eru ýmsir þættir
umhverfisins úr sögu eða atvinnu-
lífi, og framhaldsskólanemendur
velja gjarnan viðfangsefni úr
heimahögum sem efni í lokarit-
gerðir.
Söguskoðunin hefir einnig
breyst mikið á síðustu árum.
Áður fjölluðu sagnfræðingar aðal-
lega um stjórnmálasögu og valda-
baráttu, en nú eru viðfangsefnin
gjarnan tengd sögu hins almenna
manns. Sagnfræðingar og félags-
fræðingar gera nákvæmar rann-
sóknir á smásamfélögum, sem oft
geta svo leitt til nýs skilnings á
sögu og ýmsum vandamálum
annarra og stærri heilda.
En hvar skal þá afla fanga?
Hvert á að fara til að fá upplýsing-
ar? Og þá er komið að aðalefni
þessarar samantektar.
Aðstada bókasafna
Leiðin hlýtur að liggja til bóka-
safnsins. Þar eiga upplýsingarnar
að vera.
En það er mjög misjafnt
hvernig almenningsbókasöfn eru
viðbúin þessum vaxandi áhuga á
persónu- og umhverfissögu. f
nágrannalöndum okkar hafa
margar og þykkar bækur verið
ritaðar um einstök héruð, sögu-
staði, hús og önnur mannvirki og
gefnar út skrár yfir slík rit.
í Noregi og Danmörku jókst
áhugi fólks á átthaga- og umhverf-
issögu í kjölfar þjóðfélagsbreyt-
inga á sjötta og sjöunda áratugn-
um. í Noregi efldist mjög starf
Norsk Lokalhistorisk Institutt, sem
stofnuð var 1955, en markmið
þess er m.a. að stuðla að rann-
sóknum á átthagasögu á sem víð-
tækastan hátt með útgáfustarf-
semi, ráðgjafaþjónustu, nám-
skeiðahaldi o.fl. Statens Biblio-
tekskole í Oslo hefur haldið all-
mörg námskeið um átthagasöfn í
almenningsbókasöfnum, og hefur
þátttaka bókavarða í þeim verið
mjög mikil.
Við endurskoðun á dönsku
bókasafnslögunum er gert ráð
fyrir að söfnun til átthagasögu falli
undir starfssvið almenningsbóka-
safna, og er það í raun og veru
eðlileg útfærsla á skyldu almenn-
ingsbókasafna til að afla upplýs-
inga og miðla þeim til almenn-
ings.
Hér á landi hafa almennings-
bókasöfn ekki haft bolmagn til að
sinna átthagasögu skipulega, þrátt
fyrir ákvæði í reglugrð (9. gr.). En
fjöldi áhugamanna hefur unnið
ómetanlegt menningarstarf með
því að halda til haga eða safna
markvisst efni, sem annars væri
löngu glatað.
Allmörg félagasamtök og
stofnanir hafa safnað efni er varðar
sögu þeirra, en þau söfn eru yfir-
leitt ekki aðgengileg til notkunar,
flest hvorki flokkuð né skráð.
Þó að mikil framför hafi orðið í
málefnum almenningsbókasafna
hér á landi á síðustu árum, þá
vantar ennþá mikið á skilning
stjórnvalda á þýðingu bókasafna
fyrir menntun og menningu þjóð-
arinnar. Fæst söfn hafa húsrúm til
þess að sinna frumskyldum
sínum, hvað þá að efna til sér-
stakrar deildar fyrir átthagasöfn,
ekki einu sinni stærstu söfnin.
En þó að ekki blási byrlega er
samt rétt að glöggva sig á því
hvaða cfniskostur ætti að vera á
slíku safni og hvaða hlutverki
bókasafninu er ætlað að inna af
hendi.
Hlutverk almennings-
bókasafna
í reglugerð um almenningsbóka-
söfn frá 7. mars 1978 segir svo:
»9■ gr-
Hlutverk miðsafns er m.a.:
5. að vera upplýsinga- og gagnamið-
stöð, þar sem haldið sé sérstaklega
til haga efni, sem varðar umdæm-
ið, sem í hlut á, að því leyti sem
slík varðveisla er ekki sérstaklega
öðrum falin.“
Samkvæmt þessu ber safninu að
„halda til haga“ ótilteknu efni,
ekki safna tilteknum efnisflokk-
um. Stundum getur verið erfitt að
skera úr um hvort efni eigi heima
á skjalasafni eða bókasafni og
„lærða menn“ greinir á um það.
Sérstakar reglur gilda um öll opin-
ber skjöl. Þau ber að varðveita á
þjóðskjala- eða héraðsskjalasafni
skv. Reglugerð um héraðsskjalasöfn
nr. 61, 1951. Öðrumáligegnirum
ýmis önnur skjöl, s.s. skjöl fyrir-
tækja, einkaskjöl o.fl. í Dan-
mörku og Noregi er algengt í
fámennum héruðum að skjalasöfn
séu í tengslum við almennings-
bókasöfn eða í vörslu þeirra, en í
stærri bæjum eru þau sjálfstæðar
stofnanir. Stundum skarast efni
þannig að það hæfir báðum safn-
tegundum. Hægt er að miða við
þá „þumalfmgurreglu" að fjöl-
faldað efni eigi að vera á bóka-
safni, en „unika“ á skjalasafni.
Söfnunarefnið er svo margþætt
að nauðsynlegt er að raða því á
forgangslista sem unnið er eftir.
Safnkostur
Tillaga að forgangslista.
1. Prentað efni:
Bækur, tímarit, árbækur,
blöð, smáprent, kaflar úr
bókum og tímaritum sem
varða héraðið, blaðaúrklippur,
kort.
Vaflaust er talsvert til í safninu
af bókum sem fjalla um efni tengt
héraðinu, en nauðsynlegt er að
kanna það og bæta úr eftir
þörfum. Tímarit og héraðsblöð,
sem gefin eru út í héraðinu eru
sjálfsögð, en það þarf líka að leita
uppi greinar í blöðum og tíma-
ritum og fá ljósrit af þeim. Oftast
er auðvelt að fá ókeypis blöð,
fréttabréf og ársskýrslur stofnana
og félagasamtaka í héraðinu, ef
eftir er leitað. Blaðaúrklippu-
söfnun er mikið þolinmæðisverk,
því það þarf alltaf að vera á varð-
bergi, en þó sérstaklega þegar
eitthvað frásagnarvert gerist í hér-
aðinu. En það er hægt að spara sér
fyrirhöfnina með því að gerast
áskrifandi að úrklippuefni, og
getur e.t.v. stundum verið hag-
kvæmara en að kaupa dagblöðin.
Gömul landakort þarf að fá ljósrit
af og jarðfræði- og gróðurkort
þurfa að vera til.
2. AV-efni. Nýsigögn:
16
BÓKASAFNIÐ