Ársrit Hins íslenska fræðafjelags í Kaupmannahöfn - 01.01.1930, Blaðsíða 145

Merkar nýjar bækur
145
tæki sig saman og sendu leiðangur af vísindamönnum
til íslands og gerðu gangskör að f>ví að rannsaka pað
betur á öllum sviðum. Ðessu hefur ekki verið sinnt að
neinu ráði. Nú hafa Djóðverjar sýnt bræðrajrjóðum okkar
dæmi til fyrirmyndar.
Halldór Hermannsson: Sir Joseph Banks and
Iceland. Ithaca 1928 (= Islandica XVIII). Dessi bók
er harla merkileg, og leiðir í ljós skipulega og skemti-
lega margt nýtt um uppreisn Jörgen Jörgensens 1809.
Dað má nú telja fullsannað, að Banks gerði hvað hann
gat, til að fá brezku stjórnina til að leggja ísland undir
brezku krúnuna, og að hann gerði petta, af pví ýmsir
málsmetandi íslendingar höfðu óskað pess, og af pví
hann var sannfærður um, að pað væri íslandi fyrir beztu.
Að ekkert varð úr pví á endanum er pví fyrst og fremst
að kenna, að sá maður, sem Banks hafði treyst bezt til
■að verða forvígismaður og frumkvöðull, Magnús Stephen-
sen, brást honum algerlega pegar á purfti að halda, en
brezka stjórnin hefur ekki viljað sinna málinu, nema ís-
lendingar sjálfir lýstu pví ótvírætt yfir, að peir æsktu
pess að komast undir krúnu Bretakonungs.
í skjölum Banks í British Museum er eitt bréf, sem
öðrum fremur er merkilegt í pessu máli, og er prentað
hjá H. H. á bls. 30—32. E>að er hrein og bein áskorun
frá honum til Magnúsar Stephensen um að gerast for-
sprakki fyrir uppreisn gegn Danakonungi, lýsa pví yfir
að ísland gefi sig undir brezku krúnuna, og taki hönd-
um „stiftamtmann ykkar, barón Trampe, og aðra pá menn,
ef peir eru til, sem veita pessum ráðum öfluga mót-
spyrnu" og senda pá út á „hin brezku skip, sem nú
liggja í höfn yðar“. — Bréfið er bersýnilega uppkast, og
er ódagsett, en á pað ritað, að pað eigi að vera í skjala-
safni Banks á eftir öðru skjali ‘Athugasemdir um ísland’,
sem bersýnilega hefur verið ætlað stjórninni, en pað skjal
er dagsett 30. jan. 1801, og próf. H. H. dregur pá álykt-
un, að bréfið hafi aldrei verið sent, en sé frá peim tíma.
En petta getur samt ekki staðizt. Áritunin getur varla
verið eftir Banks sjálfan, heldur er sennilega gerð að
honum látnum. Og bréfið getur ómögulega verið frá
1801, par sem Trampe er nefndur f pví sem stiftamt-
maður, en pað varð hann fyrst 1807. Bréfið sýnir líka
10