Dagblaðið Vísir - DV - 28.06.1982, Qupperneq 12

12
DAGBLAÐIÐ & VlSIR. MÁNUDAGUR 28. JUNl 1982.
'A\
iBIAÐh
&
lí
hjáhst, ahið liagbluð
Útgáfufólag: Frjáls fjölmiðlun hf.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: Sveinn R. Eyjólfsson.
Framkvœmdastjóri og útgáfustjóri: Hörður Einarsson.
Ritstjórar: Jónas Kristjánsson og Ellert B. Schram.
Aðstoöarritstjóri: Hapkur Helgason.
Fróttastjóri: Sœmundur Guðvinsson.
Auglýsingastjórar: Páll Stefánsson og Ingólfur P. Steinsson.
Ritstjórn: Síðumúla 12—14. Auglýsingar: Síöumúla 8. Afgreiðsla, áskriftir, smáauglýsingar, skrifstofa:
Þverholti 11. Sími 27022.
Sími ritstjórnar 86611.
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð: Hilmir hf., Síðumúla 12.
Prentun: Árvakur hf., Skerfunni 10.
Áskriftarverö á mánuöi 120 kr. Verð i lausasölu 9 kr. Helgarblað 11 kr.
AfsögnHaigs
Þegar Reagan var kosinn forseti Bandaríkjanna boöaöi
hann breytta og haröari stefnu í utanríkismálum. Hann
hafði talað digurbarkalega um hemaöarmátt Bandaríkj-
anna og vildi sýna Sovétríkjunum í tvo heimana. Enginn
vafi er á því, aö Carter, í sinni forsetatíð, var eftirgefan-
legur og sjálfum sér ósamkvæmur í flestu er varðaöi
utanríkismál og aö því leyti var viöurkennt að Banda-
ríkjamenn þurftu styrkari og ákveðnari forystu. Engu aö
síður þótti mörgum, einkum Evrópumönnum, uggvænleg
þau tíðindi, að jafnherskár maður og Ronald Reagan tæki
við völdum vestra. Heimssýn hans sýndist máluö svart-
hvítum litum, þekking hans í lágmarki og gikkbræði hans
hættuleg.
Fyrstu aðgerðir hans í Hvíta húsinu juku á óttann. Út-
gjöld til hemaðar vom stóraukin, ekki var farið dult með
stuðning við öfgasinnaðar hægristjórnir, og síðast en ekki
sízt skipaði hann Alexander Haig herforingja utanríkis-
ráðherra í stjóm sinni.
Það þótti ekki boða gott að utanríkisstefna Bandaríkj-
anna skyldi mótast af hershöfðingja, manni sem hafði lif-
að og hrærzt í herráðum og trúaö á mátt vopna og víg-
búnaðar.
Haig hafði verið æösti maður bandaríska hersins í Viet-
nam, yfirmaður Nato og þar að auki einn af haukunum í
hinualræmda liði Nixons.
Skipan hans í ráðherraembætti mætti tortryggni og ugg
meðal bandamanna Bandaríkjanna.
Eftir því sem leið á valdatíma Haig kom þó í ljós að
hann kunni ýmislegt fyrir sér. Hann reyndist tiltölulega
hófsamur í afstööu sinni, og gerðist talsmaður þeirra afla
í Bandaríkjastjórn, sem héldu aftur af hörku og
ósveig janleika hinna sem vildu láta vopnin og völdin tala.
Hann hafði skilning á evrópskum viðhorfum og lét ekki
herfræðina blinda sér sýn.
Af þessum sökum kom oftsinnis til ágreinings milli
hans og hinna herskárri í Bandaríkjastjórn. Þessi
ágreiningur hefur nú leitt til afsagnar Haigs úr utanríkis-
ráðuneytinu. Það eru slæm tíðindi. Enginn veit enn hvað
við tekur, hvort stefnu Bandaríkjanna í utanríkismálum
verður breytt til hins verra, hvemig nýr maður muni
reynast í embætti, né heldur hvaða afleiðingar það hefur í
samskiptum við aðrar þjóðir.
Hitt er víst, aö það snertir íslendinga, jafnt sem aðrar
þjóöir, hvaða viðhorf og stefnur ráða ferðinni í Washing-
ton. Ekki aöeins getur það oltið á stríði eöa friði, hún hef-
ur víðtæk áhrif jafnvel í innanlandsmálum hverrar þjóð-
ar, sem Bandarikjamenn fylgja að málum.
Þess er skemmst að minnast, hvaða áhrif það hafði á
pólitísk viðhorf hér á landi og annars staðar, þegar
Bandaríkjamenn börðust í Vietnam og afstaða Banda-
ríkjamanna til átakanna fyrir botni Miðjarðarhafs ræður
úrslitum um gang mála þar. Israelsmenn væru lítils meg-
andi nema vegna eindregins stuðnings Bandaríkjastjórn-
ar.
Afstaða Bandaríkjanna tilafvopnunarmála, og hinnar
kröftugu öldu friðarhreyfinga og nýrra sjónarmiða í þeim
efnum, hefur og úrslitaþýðingu á þeim viðkvæmu og við-
sjálu tímum sem framundan eru.
Brottför Alexanders Haig skapar óvissu um framvindu
mála. Og hún veldur hættu ef niðurstaöan verður sú að
haukamir í Washington taka völdin. Við skulum vona að
Bandaríkjamenn beri áfram gæfu til að beita sér fyrir
f riöi og frelsi af hófsemd og viti.
Hvers vegna?
— Vegna þess
Þaö er nú orðiö hverjum manni
ljóst aö Islendingar standa frammi
fyrir einhverjum mestu efnahags-
öröugleikum sem þeir hafa átt viö aö
stríöa um áratugaskeiö. Allra verst
er þó, aö ýmis teikn eru á lofti, sem
gætu bent til þess aö hér á landi veröi
umtalsvert atvinnuieysi, þegar líöur
á haustiö og veturinn. Spáö er 3—6%
samdrætti í þjóöartekjum. Gjaldeyr-
isfwðinn er að veröa uppurinn, við-
skiptahalli viö útlönd verður mikill,
þungi afborgana og vaxta af erlend-
um lánum eykst til muna og láns-
traust þjóöarinnar f er minnkandi.
Ymislegt bendir til þess aö hraöi
verðbólguhjólsins sé nú aö veröa svo
mikill aö erfitt muni reynast að
draga úr honum. Almenningur verð-
ur var við látlausar veröhækkanir á
vörum og þjónustu. Allt ber aö sama
brunni; ríkisstjómin hefur algjör-
lega misst tökin á efnahagsmálun-
um, og allt tal um niöurtalningu og
baráttu gegn verðbólgu veröur
hlægilegt.
Viðvaranir
Alþýðuflokksins
Fyrir kosningamar 1978 var ljóst,
aö í hreint óefni stefndi hér á landi
vegna stjórnleysis á efnahagsmála-
sviðinu. (Stjómleysistímabilið hefur
verið kallaö Framsóknaráratugur-
inn). Meðal annars þess vegna var
þaö kjaminn í öllum máílutningi
Alþýöuflokksmanna fyrir kosning-
amar 1978, aö hér þyrfti aö ger-
breyta um efnahagsstefnu og hafa
þá í huga aðgerðir, sem giltu til
frambúöar.
Alþýöuflokksmenn sögöu, aö nauð-
synlegt átak myndi kosta þjóöina
umtalsveröar fórnir. Flokkurinn
lagöi fram gagnmerka stefnuskrá
um breytingará efnahagsmálastefn-
unni, þar sem hann lagði m.a.
áherslu á eftirfarandi atriöi:
1. Flokkurinn taldi löngu tímabært
aö haldlitlum bráöabirgöaráö-
stöfunum linnti, en viö tæki gjör-
breyting efnahagskerfisins og
markviss uppbygging efnahags-
og atvinnulífs.
Kjallarinn
Ámi Gunnarsson
2. Fjárfestingu ætti að skipuleggja til
að auka framleiöslu og afrakstur
og tryggja atvinnu, en hún ætti
ekki aö ráöast af fyrirgreiöslu,
forréttindum eöa pólitískum
metnaði.
3. Þjóöin yröi aö taka á sig nauösyn-
legar fómir, en mest bæri aö
leggja á þá nýju forréttindastétt,
sem hefur dregiö aö sér verð-
bólgugróöa meö aðstööu í lána-
stofnunum og sérréttindum.
4. Ákveöa þyrfti hæfileg heildamm-
svif í þjóðfélaginu og beina fjár-
festingu í þau verkefni, sem skil-
uöu mestu í þjóöarbúiö. Fjárfest-
ingarsjóðir yrðu samhæföir undir
stjóm ríkisvaldsins og aðila
vinnumarkaðarins. Þarfir allra
atvinnuvega, þar meö talinn iön-
aöur, yröu metnar á sama grund-
velli. Virkt og óháö eftirlit yrði
tekiö upp meö því, aö lánsfé færi í
þaö sem til var stofnaö.
5. Alþýðuflokkurinn vildi koma á
kjarasáttmála milli verkalýös-
hreyfingarinnar og ríkisvaldsins
og samstarfsnefnd ríkisvalds og
aðila vinnumarkaöarins. Þá vildi
flokkurinn aö þjóðhagsvísitala
yrði notuö til þess aö tryggja þaö
að kaupmáttur launatekna yröi
ævinlega í samræmi viö þjóöar-
tekjur.
6. Þá vildi Alþýöuflokkurinn aö
verðjöfnunarsjóöur fiskiönaðar-
ins yrði endurreistur til upphaf-
legs hlutverks síns til að vinna
gegn verðbólguáhrifum af sveifl-
um í sjávarútvegi. Einnig aö
ríkisvaldið heföi fmmkvæði að
því aö beina sókn í þá fiskistofna,
sem ekki væm ofveiddir.
7. Alþýðuflokkurinn vildi aö fjár-
hags- og framleiðslumál landbún-
aöarins yröu endurskipulögö
þannig, að hætt yrði óaröbærum
útflutningi.
8. Flokkurinn boöaöi þaö, aö tekju-
skattur af almennum launatekj-
imi yröi lagður niöur, en haldið á
hæstu tekjum. Þá kæmi viröis-
aukaskattur í staö söluskatts og
lögtekinn yröi verðaukaskattur
af veröbólgugróöa stóreigna-
manna. Einnig vildi flokkurinn
aö raunhæf skattlagning fyrir-
tækja yrði tekin upp, afskrifta-
reglur endurskoöaöar og sérstak-
ar ráðstafanir gerðar til aö koma
í veg fyrir að einkaneyzla yrði
færö á reikning fyrirtækja.
9. Flokkurinn vildi aö dregið yrði úr
lögbundnum útgjöldum ríkisins
Ef mannkyninu tekst að koma í
veg fyrir þriöju heimsstyrjöldina og
þau ragnarök sem hún hefði í för
meö sér.er ekki ólíklegt aösagnfræö'
ingar framtíðarinnar muni nefna ní-
unda áratug 20. aldarinnar „Áratug
hinnar virku f riöarbaráttu”.
Upphaf þeirrar friðarbaráttu sem
hefur fariö sem eldur í sinu um
Evrópu, og raunar líka Bandaríki
Noröur-Ameríku, má rekja til ára-
mótanna 1979/1930, þegar íbúar
Evrópu vöknuöu upp viö þann vonda
draum að NATO haföi ákveöið aö
setja upp nýjar og hættulegri tegund-
ir gereyöingarvopna en áður höföu
veriö framleidd, í flestum löndum
Evrópu. En Evrópa haföi einmitt
andað léttara undanfariö, eftir að
hafa meö kröftugum mótmælumsín-
um fengið Carter, Bandaríkjafor-
seta, til að hætta við framleiðslu nift-
eindasprengjunnar.
Og þegar alþýöa manna í Vestur-
Evrópu vaknaöi loksins til vitundar
um styrjaldarhættuna gerðist hún
mikilvirk i þágu friöarins. Hvaö rak
annað, ráöstefnur, friöargöngur og
fjöldafundir. I upphafi þessara aö-
gerða var vart við ýmsar ósvaraöar
spumingar og ýmiskonar efasemdir.
Hér varö áleitin sú spuming sem
raunar hefur gengið eins og rauöur
þráöur í gegn um allar friðarhreyf-
ingar öll þau ár sem ég hef fylgst
meö þeim, og er Heimsf riöaráðiö þar
ekki undanskiliö, þó það hafi fundiö
svarið fyrir löngu, það sama svar og
hinar nýju friöarhreyfingar eru að
finna smám saman, eftir mikla leit
og tortryggni. En spurningin er: „I
hvaöa farveg á aö beina baráttunni
fyrir friði? Eru ekki bæði risaveldin
jafn sek um að vilja viöhalda víg-
búnaöarkapphlaupinu? Bregöast
þau ekki bæöi jafn illa við þegar þau
sjá alvöruna í friðarviðleitni þjóð-
anna?”
Heilindi
Um þetta mál og mörg önnur
fjallaði Eva Norland í erindi sem hún
hélt á friðarviku í lýðháskólanum í
Kungalv í vetur, en ég sat þá friðar-
viku. Hún sagðist sjálf hafa veriö
haldin þessum efasemdum um heil-
indi Sovétrikjanna til aö byrja með,
en því lengur sem hún starfaði aö
þessum málum því vissari yröi hún
um einlægan friöarvilja þeirra. I því
sambandi vitnaöi hún til opinberra
gagna sem hver og einn getur haft
aðgang að, þar sem hlutlausar rann-
sóknarstofnanir hafa birt töflur yfir
María Þorsteinsdóttir
vigbúnaöarkapphlaupiö, hvernig það
hefur gengið allt frá stríðslokum. Þá
sagði hún okkur f rá ólíkum viðtökum
sem friöargangan, sem gekk frá
Kaupmannahöfn til Parísar mætti
hjá sendiráöum Sovétríkjanna og
Bandaríkjanna í París, en gangan af-
henti boðskap sinn í bæöi þessi sendi-
ráö. I sendiráði Sovétríkjanna var
nefndinni sem afhenti orðsendinguna
haldin veisla og svar Brésnjefs og
árnaðaróskir hans til göngunnar les-
iö yfir nefndinni. I sendiráöi Banda-
ríkjanna var neitaö aö tala viö
göngumenn, og þegar tveim konum
(önnur var Eva Norland) var loks
veitt viötal, eftir mikiö þref og þjark,
þá haföi talsmaöur sendiráösins ekki
annað til málanna aö leggja en aö
gangan væri „svik við vestrænan
málstað”. Þá sagöi Eva okkur aö
nokkuö heföi verið um þaö rætt að
þessi ganga til Parísar væri ganga á
vit rangra aðila. Frakkar heföu ekki
í huga styrjaldarundirbúning, enda
þótt þeir smíöuöu kjarnorkuvopn,
nær væri að ganga til Washington og
Moskvu.
Og í sumar hefur einmitt veriö
uppi undirbúningur undir fjölda-
göngur til Washington og Moskvu.
Gangan til Moskvu er farin undir
sömu kjörorðum og gangan til Paris-
ar í fyrra, og er áætlað aö um 50
manns frá hverju hinna fimm
Norðurlanda geti tekið þátt í henni.
Jafnframt var ákveöin mikil hópferö
frá Vestur-Evrópu til New York í
sambandi við afvopnunarráðstefnu
Sameinuöu þjóðanna, sem nú stend-
ur yfir þar. Þangaö ætlaöi margt
heimskunnra manna. Má þar nefna
Nino Pasti, þingmann Kristilega
demókrataflokksins á Italíu, og fyrr-
verandi yfirmann kjamorkuherafla
NATO, Coste deGomez; fyrrverandi
forseta Portúgals, eftir aö fasista-
stjóminni var steypt af stóli, og
mætti þar fleirinefna, en ég læt þetta
nægja, en vil taka fram aö hvorugur
þessara manna hefur nokkumtíma
veriö bendlaöur viö kommúnisma,
en hinsvegar er hinum fyrrnefnda
a.m.k. vel ljóst hvert er hiö raun-
veralega eöli NATO.
ebs.