Dagblaðið Vísir - DV - 31.08.1982, Blaðsíða 13

DV. ÞRIÐJUDAGUR 31. ÁGUST1982.
13
milljarða króna, ég tala nú ekki um
meðan ástandiö á öðrum flugvöllum
landsins er jafn ömurlegt og raun er
á. Þama er nefnilega vel gerlegt aö
afgreiða fjórar flugvélar í einu, það
hef ég sjálfur séö nú nýlega, en svo
mikil þröng verður sjaldan og kemur
ekki fyrir nema hluta af sumrinu.
Eldhætta?
Það er alltaf alvarlegt þegar eldur
kemur upp á flugvöllum. Flugvél
með fulla vængi af eldsneyti veldur
stóru báli, hvort sem það er á Kefla-
víkurvelli eða annars staðar. Samt
fljúga menn. Hvað þetta snertir
hefur flugstöðin á Keflavíkurvelli
reisa nýja flugstöð. Það sé niðuriæg j-
andi að fara í gegnum herstöð á leiö
til landsins eða frá því. Menn tala
meira að segja um grátt og nöturiegt
umhverfi.
Hér er best aö ræða sérstaklega
um þá Islendinga, sem sætta sig við
dvöl ameríska hersins á Islandi, svo-
kallaðs vamarliðs, en hins vegar um
þá sem eru honum andvígir.
Ef menn telja herinn æskilegan,
ættu þeir ekki að skammast sín fyrir
hann, heldur ætti það að vekja þeim
öryggiskennd að sannfæra sig sem
oftast um það með eigin augum, að
„Það er engin þörf á nýrri flugstöð á
^ Keflavíkurflugvelli um fyrirsjáanlega
framtíð,” segir Páll Bergþórsson í grein sinni.
bæði kosti og galla. Það er óheppi-
legt, hvaö mikiö timbur er í húsinu.
Hitt er mikilvægt, að þarna eru allir
farþegar á jarðhæö, og með nógu
mörgum neyðarútgöngum til sem
flestra hliöa er því hægt að bjarga
fólki út á bersvæði á örskömmum
tíma. Ef þessir útgangar eru ekki
nógu margir eða heppilegir, ber að
bæta úr því áður en ausið er fé í nýja
byggingu. Og ef það telst öryggis-
atriði, væri bæði ódýrt og meinalaust
aö rífa ranghalana, sem liggja frá
flugstöðinni í áttina til flugvélanna.
Samkrull
við herinn?
Margir hafa það mjög á oddi, aö
þaö sé nauösynlegt aö aöskilja al-
menna flugið og herflugið með því að
landiö sé variö. Kvartanir þessara
manna um návist hersins á flugvell-
inum hljóta því að eiga sér aðrar og
annarlegri orsakir. Þessar ástæður
eru ef til vill auðfundnar, ef vel er að
gáð, en það er óþarfi að ræða þær
hér. Aðalatriðið er, að röksemdir
þeirra fyrir nýrri og stórri flugstöð
eru byggðar á fölskum forsendum,
þeir tala þvert um hug sér, þegar
þeir lýsa andstyggð sinni á því að
umgangast herinn. Hér verður nefni-
lega ekki gert ráð fyrir að það nagi
samvisku þeirra að sjá þann her,
sem þeir unu við og hafa sumir
kallaö hingað, þó að auðvitað geti
þaö hent einstöku mann, líkt og
Júdas forðum.
Hinir sem eru andvígir dvöl hers-
ins í landinu, eru það varla vegna
andúðar á þeim mönnum, sem hing-
að hafa veriö sendir, eða því um-
hverfi sem þeir lifa í. Þeir telja fyrst
og fremst, að af hernum stafi stór-
kostleg hætta og engin vörn, ef
þjóðirnar steypa sér út í brjálæði
styrjaldar. Fyrir þessum herstöðva-
andstæðingum er herinn nákvæm-
lega jafn óæskilegur, hvort sem þeir
leiða hann augum oftar eða sjaldnar.
Vegna þessara manna er því ný og
flennistór flugstöð óþörf, ekki síst
þar sem hún er af Bandaríkjamönn-
um talin æskileg til að grípa til
hennar í ófriði. Varla getur nokkur
friðarsinni verið hrifinn af þeim
vígbúnaði.
Verður fé til
f lugmála ekki
öðruvísi betur varið?
Rétt er það, menn segja að
Bandaríkjamenn ætli að leggja fram
mikið fé til fyrirhugaðrar flug-
stöðvar.
En ekki yrði hún okkur að
kostnaðarlausu, og með núverandi
verðlagi yrði sú fjárhæð nærri hálfur
milljarður nýkróna. Á sama tíma er
stórkostlega vanrækt að koma upp
frumstæðustu öryggistækjum og að-
stöðu á öörum flugvöllum landsins.
Þetta er áreiöanlega fáum ljósara en
flugmálaráðherranum Steingrími
Hermannssyni, ef mig misminnir
ekki um afstöðu hans í flugráði,
þegar ég sat þar fundi fyrir nokkrum
árum. Mér er líka minnisstæð sú af-
staða Alberts Guðmundssonar í flug-
ráði, aö flugaöstöðu úti um land
þyrfti að stórbæta, þó ekki væri
nema vegna þeirra Reykvíkinga,
sem þangað þyrftu að ferðast að ddd
sé minnst á aðra. Þó að ekki séu fleiri
nefndir, get ég fullyrt, að að svipaðri
niðurstöðu komist flestir, sem kynna
sér verulega íslensk flugmál. I þessu
ljósi séð er það óðs manns æöi að
bruðla með takmarkaöa fjármuni
þjóðarinnar til þess að byggja flenni-
stóra Versalahöll á Keflavíkurflug-
velli.aðóþörfu. Páll Bergþórsson.
„Það er reyndar sönnun fyrir því að flugstöðin sé nógu stór, að hvorki slökkviliðið á Keflavíkurflugvelli né Flug-
leiðir skuli hafa séð ástæðu til að dreifa lendingum og brottförum véla meira á sólarhringinn en gert er.”
Friedrich Engels og August Bebels
um kvennakúgun og kvennabaráttu.
Þar er fyrst til að taka að Marx
sjálfur skrifaði afar lítið um málið og
það litla sem hann skrifaöi stingur
mjög í stúf við önnur fræðirit hans. Á
öllum öörum sviðum fræöimennsku
sinnar, en þau vorumörg, (hagfræði,
félagsfræði, saga, heimspeki) var
Marx afar vandaður og nákvæmur
vísindamaður. Hann kafaði ævinlega
tU botns í hverju máli og lét aldrei
eftir sér fræðUegan slappleika. Samt
er ekki annað hægt aö segja en að
hann hafi farið á handahlaupum yfir
„kvennaspursmálið”. Varla er unnt
að skilja það á annan veg en svo aö
hann hafi ekki haft áhuga á málinu
eða þá að hann hafi viljað ýta mál-
efnum kvenna frá sér af persónu-
legum ástæðum. Djúp umfjöllun um
stööu kvenna hefði að öUum líkindum
hróflaö um of við persónulegum
högum hans og trúlega orðið til þess
aö hann hefði orðið að endurskoða
margt í lífi sinu þ.á.m. hvort rétt
væri að fræðistörfin heföu ætið skU-
yrðislausan forgang fram yfir fjöl-
skylduna, konu og börn. Jenný kona
hans virðist ekki hafa verið sérlega
sæl í hjónabandinu, að minnsta kosti
verður Karli í bréfum tU Engels tíð-
rætt um „táraflóð” konu sinnar og
slæmar heimUisástæöur. Stundum er
svo langt gengiö að hann verður að
gera hlé á vinnu sinni. Eg held að
engin kona undrist táraflóð Jennýjar
þegar vitað er að á fyrstu hjóna-
bandsárunum fæddi hún hvert
barnið á fætur öðru sem ekki voru
lífvæn vegna fátæktar þeirra hjóna. I
bréfi tU Engels segir hann m.a.:
„Kona mín hefur loks fætt. Barnið
var ekki lífvænt og dó strax. Það er
út af fyrir sig engin ólukka. Þó er þaö
svo bæði vegna kringumstæðnanna
sem höfðu mikU áhrif á ímyndunar-
afl mitt og eins það sem á undan
gekk. Þetta er aUt mjög erf itt og ekki
hægt aö segja frá í bréfi.” (Lauslega
þýtt).
Látum þetta nægja um ástæður
þess að Marx tók svo létt á kvenna-
pólitíkinni en skoöum aðeins nánar
hvaö hann segir um hana þó aö lítiö
sé. Hann gerir ekki úttekt á hinni
ólaunuöu kvennavinnu (reproduk-
tion) og reiknar ekki út verðmæti
hennar. Hann telur þó að konur eigi
ekki að vinna kauplaust fremur en
karlar, lausnin aö hans mati er aö
losa konur við heimilisþ-ældóminn.
Ekki er útskýrt hvernig það skuU
gert utan það að koma upp félags-
legri aöstöðu þar sem öU mannleg
samskipti geti farið fram, þar með
taUð barnauppeldi. Þá áttu konur aö
verða jafn frjálsar og karlar tU að
taka þátt í framleiðslunni og verða
fjárhagslega sjálfstæðar sem hann
réttUega telur grundvallarmannrétt-
indi. Marx fer hörðum orðum um
fjölskylduna og telur hana upp-
sprettu kvennakúgunar, samt f jaUar
hann aö öðru leyti afar lauslega og
loðið um samband karls og konu.
Þrátt fyrir að stefnt sé að upplausn
fjölskyldunnar og að konur losni við
heimUisþrældóminn er gert ráð fyrir
fjölskyldulífi og parsambandi. En
um leiö og einkaeignin hverfur munu
skapast möguleikar fyrir verka-
lýöinn á „mannúðlegri þróun” og
samband karla og kvenna verður
,,hið eina náttúrlega og eölUega sam-
band manna í mUU”. Þetta er
undarleg rómantík og upphafning á
sambandi kynjanna og út í hött ef
Utið er tU raunveruleikans á þessum
tíma. Það er ekkert sem bendir tU
þess að verkamenn hafi verið betri
eða göfugri heimUisfeður en
borgaralegir karlar, margir þeirra
víluðu ekki fyrir sér að hella sér í
drykkjuskap og yfirgefa konu og
börn. Mæðumar þraukuðu hins
vegar ævinlega og vom hjá bömum
sínum jafnvel þó að þær yrðu að selja
sig á götunni tU að hafa í sig og á og
dugði varla til. Um þessar aöstæður
verkakvenna í Rússlandi um alda-
mót skrifuðu sósíalísku feðumir lítið,
ef nokkuö. Það geröi aftur á móti
félagi þeirra Alexandra Kollontay.
Um lagalegt réttleysi kvenna
skrifaði Karl Marx ekki stafkrók og
heldur ekki um getnaðarvamir. Hins
vegar ræðir hann um frjálst kynlíf
kvenna sem sjálfsagt mál, í þeim
efnum eigi konur ekki að þurfa að
óttast afleiöingarnar þar sem sam-
félagið muni sjá um hugsanleg börn.
Ekkert vandamál það.
Á eftir
tímanum
Það er ekki aðeins aö Karl Marx
hafi látið það vera að fjalla af viti
um kvennapólitík heldur var hann
þar í mörgum greinum á eftir tím-
anum. Margir sósíalistar, bæði
karlar og konur í Evrópu og Banda-
rUcjunum fjölluðu miklu ýtarlegar
um kvennapólitík en hann gerði. I
þessu sambandi er fróðlegt að bera
saman afstöðu og málflutning kven-
kyns sósíalista í Þýskalandi annars
vegar og Frakklandi, Englandi og
Bandaríkjunum hins vegar. Hinar
fyrrtöldu viröast vera býsna ósjálf-
stæðar gagnvart karlkyns félögum
sínum, þær eru sífellt að höfða til
karla og biðja þá að viöurkenna sig
sem fullgildar manneskjur. Hinar
síöarnefndu tóku miklu alvarlegar
og sjálfstæðar á málunum. Er þar
fremst í flokki enska blaöakonan
Harriet Martineaus sem skrifaði
árið 1837 bókina Society in Amerika.
Þar greinir hún frábærlega vel og
-skilmerkilega framkvæmd banda-
rísks demókratisma og tengir saman
stéttabaráttu, kvennabaráttu og
kynþáttabaráttu löngu áður en Marx
hóf að skrifa um þjóöfélagsmál og
miklu betur frá kvennasjónarmiði
séð en hann gerði nokkum tíma. Um
svipað leyti bendir franska skáld-
konan George Sands á að fyrir
konum sé kvennabaráttan jafn
mikilvæg annarri pólitískri baráttu
en í augum karla, jafnt sósíalista
sem annarra, sé hún ævinlega hliðar-
barátta sem stöðugt megi bíða.
Síðast en ekki síst vil ég nefna
Kvennaávarpið sem 100 konur í
Seneca Falls í Bandaríkjunum
sömdu og gáfu út áriö 1848, sama ár
og Marx og Engels gáfu út hið fræga
Kommúnistaávarp. Kvennaávarpiö
var sjálfstæðisyfirlýsing kvenna
(Declaration of Sentiments) og þar
kveður við annan tón en hjá þýsku
sósíalistunum. Bandarisku konumar
lýsa sambandi kynjanna sem valda-
mynstri þar sem karlar hafa vald
yfir konum óháð stéttarstöðu. Fyrir
þeim var sagan stööug barátta
kvenna til að losna undan valdi
karla. Stéttabaráttan var þessari
baráttu til viðbótar.
Af skrifum þeirra Marx, Engels og
Bebels mætti ætla að þeim hefði
verið meö öllu ókunnugt um þessar
kvennapólitísku hræringar en svo1
getur vitaskuld ekki verið. Þeir hafa
verið ósammála sjónarmiðum
kvennanna, sennilega flokkaö þau
undir borgaraskap og þar meö í and-
stöðu við verkalýösbaráttu.
Fyltt upp ígötín
Hvað sem því líður vom á kvenna-
pólitískum kenningum Marx of mörg
göt til að við svo búið mætti standa.
Rit Engels um uppruna fjölskyld-
unnar og upphaf kvennakúgunar
bætti mikið úr skák en sá sem fyrstur
tók kvennapólitíkina alvarlega og
skrifaði um hana heila bók var
August Bebel. Bókin heitir Konan og
sósíalisminn (Die Frau und der
Sozialismus) og kom fyrst út 1878 og
varð gífurlega vinsæl meöal kvenna.
Hún hefur verið gefin út meira en 160
sinnum og verið þýdd á flest tungu-
mál í heimi. Ástæðan fyrir þessum
miklu vinsældum bókarinnar er fyrst
og fremst sú að höfundinum var
mikil alvara og enginn vafi er á að
Bebel hafi viljaö konum allt hið
besta. Taliö er að hann hafi fengið
hugmyndina að bókinni eftir
viðræður við Louise Otto-Peters
eiginkonu góðvinar síns en hún var
mikil kvenfrelsiskona í sínu heima-
landi. Hvað sem því líður þá varð
bók Bebels ásamt ritum Engels sá
efniviður sem dugði til að fylla upp í
götótta kvennapólitík Marx. Þarna
voru sósíalistar komnir með í hend-
umar fyrirmyndarkenningu um þaö
hvemig konur ættu að verða til upp-
fyllingar í stéttabaráttunni og við-
hengi við byltingarsinnaða pólitík.
Þetta kann að virðast í mótsögn við
það sem ég var að segja um alvöru
og heiöarleik Bebels gagnvart
konum. Svo er ekki, frá hans sjónar-
miöað séð var þetta hið eina rétta,
hann skildi þrátt fyrir allt ekki
innsta eðli raunvemlegrar kvenna-
baráttu, af því, að hann var ekki
kona.
Ósambærilegar stærðir
Auk þess að smiöa sér fullkomna
fræðikenningu var tilgangur Bebels
með bókinni einnig sá að mynda
samstöðu með konum og verka-
mönnum enda hefst bókin svona:
, JConan og verkamaðurinn eiga það
sameiginlegt aö vera kúguð”.
Þannig átti að rígbinda kvennapóli-
tík við stéttapólitík í eitt skipti fyrir
öll.
Enn þann dag í dag finnst mér
margar sósíalskar konur hafa
strandað frammi fyrir þessum
boðskap Bebels. Hvað er raunveru-
lega verið að segja þarna? Hvað er
verið að bera saman? Ef við rifjum
upp skilgreiningu Marx á verka-
manni þá er hann skilgreindur út frá
stöðu sinni í framleiðslunni, þ.e.
stéttastöðu sinni. Kúgun verka-
m£uinsins á sér því rætur í hinu kapí-
talíska hagkerfi, þ.e. afstöðu kapítal-
istans til verkamannsins. Kona er
hins vegar kvenkyns manneskja, og
meö því að bera saman verkamann
og konu er f ullyrt að kúgun begg ja sé
sama eðlis, auk þess sem meö þessu
er sagt aö kúgarinn sé aðeins einn og
hinn sami, kapítalistinn. Þetta var í
fyrsta skipti í félagslegum vísindum
að bornar voru saman og lagðar að
jöfnu tvær ósambærilegar stærðir.
Annars vegar mannfræði- og líf-
fræðileg stærð (kynið) og hins vegar
félagsleg stærð (stétt). Síöan hafa
bæði borgaralegir og sósíalskir
fræðimenn endurtekiö þennan vill-
andi samanburð á fjölmörgum
sviðum og ég tel ekki vafa á að það
hefur orðið kvennabaráttu til mikils
skaöa og er mál að linni.
Hvaða konur
eru borgarar?
Eg hef hér rakið nokkra helstu
vankanta á sósíalskri kvennapólitík
og vonast til að það megi verða
öðrum konum aö einhverju liði. Ekki
veitir af þar sem fræðileg umræða
um kvennapólitík er í lágmarki hér á
landi. Eg vil einnig bæta því við að
konur skyldu varast að taka mikið
mark á kenningunum um andstæða
hagsmuni svokallaðra borgaralegra
kvenna og verkakvenna. Það er afar
hæpið að tala um borgaralegar
konur, þær sjálfar eiga ekki atvinnu-
tækin og eru því ekki borgarar sam-
kvæmt sósíalskri skilgreiningu. Hins
vegar njóta sumar konur efnislegra
gæða umfram aðrar en það er
næstum alltaf vegna stöðu sinnar
sem eiginkonur eða dætur ríkra
karia. Og þaö er allt annar hand-
leggur.
Helga Sigurjónsdóttir
kennari.
„Hvað sem því líður þá varð bók Bebels
ásamt ritum Engels sá efniviður sem dugði til
að fylla upp í götótta kvennapólitík Marx.
Þarna voru sósíalistar komnir með í hend-
urnar fyrirmyndarkenningu um það hvernig
konur ættu að verða til uppfyllingar í stétta-
baráttunni og viðhengi við byltingasinnaða
pólitík.”