Dagblaðið Vísir - DV - 01.11.1982, Blaðsíða 4

DV. MÁNUDAGUR1. NOVEMBER1982.
mmmaamammm—mimmmmmm— —|
Bókmenntir Bókmenntir Bókmenntir
tg heiti Jóhann Pétur
Einar Már Guðmundsson:
Riddarar hringstigans.
Skáldsaga, 228 bls.
Almonna bókafélagið.
Reykjavik 1982.
Riddarar hringstigans hafa fengiö
betri auglýsingu en margar bækur
meö verölaunaveitingu Almenna
bókafélagsins. Menn hafa beðið
bókarinnar meö óþreyju, eins og
reyndar annarra frumsmíöa ungra
höfunda. Aö þessu sinni held ég aö
fáir verði fyrir vonbrigöum því aö
skáldsaga Einars Más er allrar
athyglis verö og gleðilegur vottur þess
aö íslensk sagnagerö sé á uppleið úr
þeim öldudal sem hún hefur verið í
seinasta áratuginn eöa svo.
Einar hefur áöur vakiö á sér þó
nokkra athygli meö þremur ljóða-
bókum: Sendisveinninn er einmana,
Er nokkur í kórónafötum hér inni og
Róbinson Krúsó snýr aftur. Ekki
held ég aö Einar veröi heimsfrægur
af þessum afsprengjum sínum en
engu aö síöur spegla þau reynslu-
heim dylankynslóöarinnar á ferskan
og oft sannfærandi hátt.
Skáldsaga Einars gerist einhvem
tíma á 7da áratugnum í reykvísku út-
hverfi og spannar 3—4 sólarhringa í
lifi nokkurra ungra drengja. Viö
kynnumst ævintýrum þeirra og
erfiöleikum, prakkarastrikum,
veisluhöldum og myrkraverkum í
gegnum lítinn sögumann sem heitir
Jóhann Pétur og er ekki nema sex
Bókmenntir
Matthías Viðar
Sæmundsson
ára. Hann er sannkallaö barn í allri
sinni tiltekt og hugmyndarikur meö
afbrigöum, enda á þeim aldri þegar
allt er mögulegt og engin landamæri
á milli sjálfs þín og alls hins. í hugar-
heimi hans fléttast ímyndun og raun-
veruleiki, oft á kostulegan hátt:
öskutunnulok breytist í fljúgandi
teppi sem svífur meö hann úr klípu,
út heiminn kannski upp r tungl þar
sem hann á sér tvífarr. og getur horft
á galdrakerlingar hrista ketti
framúr ermunum! Hann er miö-
punktur kynjaveraldar þar sem
draumurinn er veruleiki. Þegar
skyggir breytist fokheldur kumbaldi
í reisulegan kastala, hvítbotna
gúmmískór í vakra gæöinga og
naglaspýtur í sverö. Þá verða smáir
pattar aö djörfum ofurhugum,
rökkum riddurum sem þeysast. upp
hringstiga á vit leyndardómsfullra
ævintýra.
Margir islenskir höfundar hafa
áöur lýst hugarheimi barna en mér
þykir lýsing Einars nokkuö sérstæö
vegna þeirrar innri spennu sem hún
er gædd. Því Jóhann Pétur er ekki
aðeins bam heldur rúmar vitund
hans reynslu fulloröins manns. Hann
segir söguna um leiö og atburöir
gerast meö rödd barns og fulloröins í
senn. Eitt lítiö dæmi veröur aö
nægja:
Þannig slokknar alltaf á Finni
eins litlu feröaútvarpi þegar Jón
er ekki í sambandi. Og þess vegna er
hann núna dálítiö lOoir leikara í
þögulli kvikmynd eöa þingmanni
utangátta í umræðum um fjárlög því
Jón er svo móður og másandi eftir
æsinginn útí mig aö hann gæti eins
veriö munkur sem hefur lokast inní
eiginheimi. (172).
Þannig fellir höfundur atburöi sem
eiga sér sjað í strákshaus aö
líkingum sem sprottnar eru af
reynslu uppkomins manns. Tveimur
heimum slær saman í eitt. Þetta
tvítog gefur frásögninni oft svip fjar-
stæöu en eykur um leiö áhrifamátt
hennar. Frásagnaraöferö af þessu
tagi gerir miklar kröfur til rit-
höfundar og hætt viö aö hann mis-
stígi sig. Einar Már fer yfirleitt meö
hana af íþrótt þótt stöku sinnum
bregöist honum bogalistin og ofhlaði
frásögnina meö óþarfa líkingum.
1 viötali á dögunum sagöist
höfundur vera aö reyna aö draga
heiminn inn í strákshöfuö. Þaö tekst
honum býsna vel aö mínum dómi því
að höfuö Jóhanns Péturs er þungt —
þyngra en tali tekur.
Sagan skiptist í fjóra hluta og eftir-
mála. Þessir hlutar skiptast síöan í
margar sneiöar og gefa heiti þeirra
hugmynd um efnið, t.d.: ,,Eg finn
hvemig ég snökkti meö nefinu”,
„Staöa stúlkubama í afmælisveisl-
um”, „Dansspor glímukónganna”,
,,Nú boröar allt hverfið í kór”, „Allt í
plati rassagati” og ,,Ég segi alltaf
færri og færri orö”. Hér er ekki
ástæða til aö rekja söguþráöinn
nákvæmlega en oft er hann sprett-
haröur og fjörugur meö afbrigðum.
Viö fylgjum Jóhanni litla frá oliu-
tankinum þar sem hann lemur besta
vin sinn í hausinn meö klaufhamri
svo úr veröur rosakúla sem síðar
meir kemur aö góöu haldi í viöureign
við fílapenslaöa töffara á bjöllu-
rassaveiöum; inn í búö þar sem
stráksi fyllir vömbina af leikfanga-
krásum á meðan eigandinn dottar í
stól og dreymir beinaberar hjúkkur
úr dönskum kvennablöðum; í afmæli
besta vinarins sem hann mætir
óboðinn í, og þar gerist nú margt
maöur; loks fylgjum viö Jóhanni
Pétri og félögum hans útí kvöld-
rökkriö á vit undra og óskapa þar
sem hættumar leynast við hvert
fótmál.
Söguþráðurinn einkennist af
sífelldum útúrdúrum og teygingum í
ýmsar áttir en Einar gefur honum þó
ekki á kjaftinn eins og Guöbergi
Bergssyni þóknaöist aö gera. Einar
er ekki kjaftfor við eigið afkvæmi og
er þaö kannski vel. Að minnsta kosti
dregur það ekki úr sölumöguleikum
bókarinnar.
Höfundurinn hefur glöggt auga
fyrir bröndurum umhverfisins en
fellur þó ekki í þá gryfju aö gera
fyndnina að aöalatriöieins og Pétri
Gunnarssyni hefur hætt til. Húmor-
inn er ekki takmark hans heldur leiö
til aö nálgast ákveöinn veruleika —
sem sannast sagna er alls ekkert
fyndinn. Þaö er gálgi í húmornum
sem gerir þessa skáldsögu áleitnari
en verk flestra þeirra rithöfunda
sem ég hef lesið uppá síökastið.
Saga Jóhanns lýsir reynslu drengs
sem missir flugið og rekst óþyrmi-
lega á veruleikann. Hann feröast í
gegnum sannkallaöan hreinsunareld
og hlýtur sína vígslu. Oft leitar hann
hælis í draumnum þegar allt þrýtur
— því þaö getur veriö erfiöara aö
vera til en orö fá lýst: „Eg er ekki til.
Eg er hvergi.” Leikurinn á sífellt í
vök að verjasat. Gleöin og prakkara-
skapurinn takast á viö ofsahræöslu,
nagandi sektarkennd og svíðandi
niðurlægingu. Og ævintýrin breytast
aö lokum í martröð, kynjarnar í
grimman veruleik:
Hér á barminum þar sem ég stend
og horfi oní kolsvart myrkriö heyri
ég óp. Op sem kemur aftur og aftur.
Op sem sprengir höfuöiö. Öp sem
teygir sig langt inní framtíðina.
Plúmp plúmp plúmp.
Hér á þessari sekúndu standa augu
mín opin í þr já daga.
/—-/
Þá sé ég aö ryöbrúnn naglinn hefur
stungist uppí annaö augaö.
Þaösést ekkert auga.
Myrkriö rennureftir bakinu.
. . .blóöiölekur. (204-206)
Jónn Pétur kynnist dauöanum og
er ekki lengur barn.
Einar Már hefur greinilega lært
mikið af þýska rithöfundinum
Gúnter Grass, sérlega hvað snertir
efnismeöferö. Köttur og mús eftir
þann höfund kemur oft uppí hugann
viö lestur Riddara hringstigans. En
ég held aö nær standi aö lesa skáld-
söguna með hliðsjón af ákveðinni
grein innan íslenskrar sagnageröar,
þ.e. „þroskasögunni” sem hefur
blómstraö gegnum tíöina, ekki síst á
síðustu árinn. Oft kemur Fjallkirkja
Gunnars Gunnarssonar uppí hugann
við lesturinn og ótrúlega margt er
líkt með lífsreynslu þeirra kumpána
Jóhanns Péturs og Ugga Greips-
sonar, þrátt fyrir ólíkar kringum-
stæður þeirra. Þessi skyldleiki sýnir
að lífsvandamálin eru söm viö sig
hvar og hvenær sem drepið er niður
fæti.
Einar Már hefur metnað til aö
kryf ja efni sem hefur almenna skír-
skotun og slást viö heiminn eins og
hann leggur sig. Slíkan metnaö hefur
sárlega vantaö í yngri höfunda á
seinustu árum. Því er ástæða til aö
hvetja sem flesta aö lesa verk þessa
höfundar.
Svo mælir Svarthöfði_______ Svo mælir Svarthöfði Svo mælir Svarthöfði
Hauststyrjöldin á fullu í umferðinni
Hauststyrjöldin í umferöinni ætlar
aö veröa okkur dýr að þessu sinni
eins og oft endranær. Um síöustu
helgi létust fjórir unglingar, tveir í
Ölafsfjaröarmúla og tveir í Kópa-
vogi. Ötalin eru þá sá fjöldi minni
slysa, sem veröa dag hvem og
enginn endir virðist á. Þetta eru
hryggilegar staöreyndir, sem snúast
veröur gegn af alefli og meö
samræmdum aögerðum á öllum
sviðum umferðarinnar. Það virðist
þó aldrei reynast haldbært nema um
stundarsakir, þegar dregur úr mesta
árekstra- og slysafaraldrinum. Þessi
faraldur er gosinn upp að nýju strax
að lokinni herferð gegn honum.
Reiknað hefur veriö í tölum hvað
slysin kosta. Það segir í raun ekki
neitt, því aldrei verður tölum komiö
yfir þann sársauka og þann harm,
sem fylgir meiðslum og dauða-
slysum í umferðinni.
Stundum er eins og unglingar verði
fyrst og fremst fyrir barðinu á þeirri
hættu, sem ætíð er samfara umferð-
inni. Margar ástæður liggja áreiðan-
lega til þess. Ein getur verið sú, að
ungt fóik ætli sér meira í umferð en
aðstæöur leyfa. Bilpróf eru nú veitt
við seytján ára aldur, og má vera að
þaö sé of lágur aldur til aö stjóma
farartæki. Þó er þetta ekki einhlítt.
Tryggingafélög telja meiri áhættu
fólgna í bílstjóra, sem nýlega hefur
tekið próf, en þeim, sem ekiö hefur
samfellt í ár eða svo. Þessi skoöun
kemur fram í tryggingargjöldum.
Einnig sýnir strangara eftirlit með
ökuskírteinum, aö yfirvöld era á
sama máli. Eflaust eru þessi sjónar-
miö byggð á langri reynslu, sem
segir okkur aö þeim, sem nýlokið
hafa prófi, sé hættara i umferðinni
en öðrum. Komum við þá aftur að
seytján ára aldrinum, en á þeim
aldri era flestir sem taka próf um
þessar mundir.
Við erum lika háð þvi, að hér á
landi er bílaeignin komin yfir
hundrað þúsund. Gatnakerfið, t. d. í
Reykjavík býður af sjálfu sér upp á
margar hættur, vegna þess að það
var að stórum hluta lagt, þegar
menn hugsuðu ekki fyrir jafn gífur-
legri bílaeign og nú er oröin. Þetta
þýðir mikil þrengsli og mikil návigi i
umferðinni. Laugavegurinn er t.d.
orðinn ófær vegna umferðar stóra
hluta úr degi — á helsta annatíma.
Gatnamót era öll þannig úr garði
gerö, að ökumenn verða að skera
leiðir hvor annars, oft með óskréðu
samkomulagi. Aðeins ein gatnamót
hafa verið gerð við hæfi þeirrar
umferöar sem nú er í Reykjavík og
nágrenni. Þau eru á Bæjarhálsi.
Kringlumýrarbrautin þarf sams
konar gatnamót, sem hæglega hefði.
verið hægt að koma fyrir í byrjun, en
er nú dýrt og fyrirhafnarmikið mál
að leysa. Og menn skulu hafa í huga,
að árekstrar verða langflestir ó fjöl-
föraum gatnamótum, þar sem hin
mikln umferð varð ekki séð fyrir,
þegar þau voru lögð. Það þarf því að
byrja á því að taka gatnamótum tak
og hleypa niður þeim brautum, sem
liggja þvert á stórar umferðaræðar.
Uti á landi er enn við mjög mis-
jafna vegi að stríða. Enn um sinn
verður bæði að sýna leikni og fyrir-
hyggju, eigi menn að geta komist
leiðar sinnar klakklaust, og reynist
þó ekki alltaf nóg. Haust og vctrar-
tími krefst mikillar aðgæslu, og það
getur varla verið að neinum liggi það
mikið á, að hann sé ekki betur
kominn heill á leiðarenda en brák-
aður vegna ónógrar aðgæslu. Það
þarf því aðgæslu fyrst og fremst.
Enginn getur sýnt þá aðgæsiu nema
ökumaðurinn sjálfur,því þótt ábend-
ingar stofnana hafi sitt að segja,
halda þessar stofnanir ekki um
stýrið á hundrað þúsund bílum.
Ljóst er, að leggja verður aukna
áherslu á aðgæslu við ökukennslu.
Þó er átt við að undirbúa verður ung-
mennin hugarfarslega undir að taka
þátt í umferðinni. Taka verður upp
sUpulegar breytingar á gatna-
mótum með það fyrir augum að tví-
skipta umferðinni á efri og neðri
braut, og kenna veröur sérstaklega
akstur í hálku og lausamöl á
námskeiðum, sem nýjum öku-
mönnum er skylt að taka þátt í innan
árs. Þetta leysir auðvitað ekki allan
vandann, en það hjálpar.
Svarthöfði.