Dagblaðið Vísir - DV - 25.03.1983, Blaðsíða 12

12
DV. FÖSTUDAGUR 25. MARS1983.
Úlgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjómarformaðurog útgáfusfjéri: SVEINN R. EYJÓLFSSON'
Framkvæmdastjóriogútgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON.
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM.
Aðstoðarritstjóri: HAUKUR HELGASON.
Fréttastjórar: JÓNAS HARALDSSON og ÓSKAR MAGNÚSSON.
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P.STEINSSON.
Ritstjóm: SÍÐUMÚLA12—14. SÍMI86611. Auglýsingar: SÍÐUMÚLA33. SÍMI27022.
Afgreiðsla,áskriftir,smáauglýsingar,skrifstofa: ÞVERHOLTI11.SÍMI27022.
Sími ritstjómar: 86611.
Setning, umbrot, mynda-ogplötugerö: HILMIR HF.,SÍÐUMÚLA12. Prentun:
ÁRVAKUR HF., SKEIFUNNI1».
Áskriftarverðá mánu0i 180 kr. Verftí lausasöly ISk'í. Hélgarblað 18 kr.
Ártíð spámanns og trúboða
Að lokinni hundrað ára ártíð þýzka stjórnmálamanns-
ins, trúboðans og spámannsins Karls Marx er eftirminni-
legast, að meira en heil öld og í sumum tilvikum nærri
hálf önnur öld er síðan hann ritaði verkin, sem margir
hafa síðan haft að átrúnaði.
Þegar Marx var að móta heimsmynd sína og sögu-
skoðun fyrir miðja síðustu öld, var upphaf iðnbylting-
arinnar nýlega riðið yfir Vestur-Evrópu. Hvorki hann né
aðrir vissu þá, hvaða afleiðingar þessi mikla breyting
mundi hafa.
Menn vissu þá ekki, að þjóðarsáttmálar mundu rísa
milli ólíkra hópa, til dæmis um lífskjör og afkomuöryggi.
Menn vissu þá ekki, að miðstéttirnar mundu blómstra
umfram aðra hópa í stað þess að hverfa milli tveggja
andstæðra póla.
1 þá daga var sagnfræði frumstæðari en nú og
fornleifafræöi raunar á frumstigi. Sama er að segja um
hagfræði og tölfræði, svo að ekki sé minnzt á yngri
greinar félagsvísinda, sem hófu ekki göngu sína fyrr en á
tuttugustu öld.
Þess vegna má treysta því, að spádómar og sögu-
skýringar nítjándu aldar manns eru haldlausar undir lok
tuttugustu aldar, enda kolrangar í veigamiklum atriðum.
Þetta gildir um Marx eins og samtíðarmenn hans og
fyrirrennara.
Auðvitað er Marx söguleg staðreynd, sem á heima í
forsögu félagsvísindanna á hálfri blaðsíðu á eftir Plató og
Macchiavelli. En hann er engin biblía til túlkunar á
nútímanum, né tilefni viðgangs ýmissa sértrúarhópa.
Þar að auki er Marx af annarri ástæðu lakari
fræðimaður en margir slíkir fortíðarmenn. Hann byrjaði
á öfugum enda á fræðistörfum sínum, safnaði
staðreyndum, sem féllu að hugmyndum, er hann var þeg-
ar búinnaðmóta.
Marx skrifaði Kommúnistaávarpið snemma á ferli
sínum. Það kom út 1848 og hafði að geyma samandregnar
söguskýringar hans og spádóma. Það er ritað af ljóðræn-
um ofsa hins sannfærða hugsjónamanns, sem telur sig
vera að bjarga heiminum.
Það er ekki fyrr en síðar að Marx sezt að á British
Museum til að leita staðreynda, sem gætu fallið að
kenningunum. Das Kapital byrjar ekki að koma út fyrr
en 1867. Þetta eru vinnubrögð spámanns en ekki vísinda-
manns.
Allir, sem þannig vinna, finna upplýsingar, er henta
kenningunum. Alveg eins og Rutherford sannaði, að ætt-
kvísl Benjamíns hefði flutzt til Islands, með því að reikna
pýramídann mikla út og suður. Slíkar aðferðir eru
marklausar.
Vísindamenn verða sem mest þeir mega að reyna að
forðast samkrull stjórnmála og trúboðs við rannsóknar-
verkefni sín. Og maður, sem reisir fræði sín á stjórn-
málum og trúboði, er spámaður og pólitíkus, en ekki
vísindamaður.
Þannig hefði verið rétt að minnast Karls Marx á
hundrað ára ártíðinni. Hann var stjórnmálamaður,
trúboöi, spámaður og grúskari, sem var uppi á öld marg-
falt minni upplýsinga en menn hafa aðgang að nú á tím-
um.
Sem vísindamaður er hann hins vegar aðeins virði svo
sem hálfrar blaðsíðu í forsögu félagsvísindanna, skör
lægra en Plató og Macchiavelli. Og enginn skaði væri
skeður, þótt hann félli smám saman í gleymsku og sér-
trúarflokkarnir leystust upp. Jónas Kristjánsson.
FRJÁLS
VERÐLAGNING
— Friáls verðakvörðun og einokun fer
Að undanfömu hafa veriö tals-
verðar umræður í fjölmiðlum um
verðlagningu á þjónustu opinberra
fyrirtækja og á vörum á hinum
frjálsa markaði. Umræðumar hafa
yfirleitt verið ádeila á afskipti
stjórnvalda af verðákvörðunum.
Forráöamenn þjónustustofnana
sveitarfélaga hafa kvartað undan því,
aö sveitarstjórnimar skuli ekki
sjálfar fá að ákveða verðlag á þjón-
ustu sinni og kaupmenn hafa haldið
því fram, að aukið frjálsræði í verð-
lagningu mundi stuðla að eðlilegri
samkeppni og lægra vöruverði. RSc
þessara aðila fyrir auknu frjálsræði
hljóma að sumu leyti vel og skal fús-
lega undir það tekið, að frjáls verð-
myndun er æskileg en þá og þvf
aðeins, aö jafnframt sé einokun útt-
lokuð og jafnframt komið í veg fyrir,
að bundist sé samtökum um að halda
uppi verði ákveðinna vöruflokka,
sem er tOtölulega auövelt í litlu, ein-
angruöu landi eins og Islandi. Frjáls
verðlagning og einokun getur aldrei
farið saman.
Opinber þjónustu-
fyrirtæki
Ljóst er að sum opinber þjónusta
er þess eðlis, að hún verður ekki
rekin nema með einkarétti. Má þar
nefna sölu raforku, sölu á heitu vatni
ekki saman
Kjallarinn
Gísli Jónsson
og símaþjónustu. Langflestar raf-
veitur landsins og svo til allar hita-
veitur em fyrirtæki sveitarfélaga,
sem hlotið hafa einkarétt til
rekstursins um ótakmarkaöan tíma.
En það verður ekki bæði haldið og
sleppt. Það er aldeilis útilokað að
veita aðila, hvort heldur það er
sveitarfélag eða einstaklingur, einka-
rétt til sölu á ákveðinni þjónustu eða
vöm og jafnframt algert frjálsræði
um verðlagningu. Slíkt þekkist ekki
einu sinni í Bandaríkjunum, þar sem
frjáls verðmyndun er í mestum
blóma í heiminum.
Einkarétti sveitarfélaga til
reksturs þjónustufyrirtækja hlýtur
að fylgja aðhald með verðlagningu í
einhverju formi. Við framkvæmd
aöhaldsins verður að tryggja, að
eðlilegur rekstrargrundvöllur sé
ekki brotinn niður en án þess þó að
slaka á eðlilegu aðhaldi. Þeir sem
með völdin fara hverju sinni virðast
hafa nokkuð frjálsar hendur við
verðákvarðanir, sem býður hættunni
heim á misnotkun í pólitískum
tilgangi. Því kæmi mjög til greina að
setja rammareglur um staðfestingar
á verðlagningu opinberra þjónustu-
fyrirtækja þar sem reynt yrði að
tryggja, að ekki sé hægt að snið-
ganga sanngjamar kröfur stofnan-
anna.
Reynslan af frjálsri
álagningu
Nýlega birtist í Morgunblaðinu
allítarlegt og greinargott viðtal við
fyrrverandi formann Félags
íslenskra stórkaupmanna. Viðtalið
bar yfirskriftina „Það samrýmist
ekki nútima þjóöfélagsháttum, að
NIÐURSKURÐUR
TIL SUÐURLÍNU
Þá er afgreiðslu lánsfjárlaga fyrir
1983 lokið. Niðurstaðan er m.a.
niðurskurður á framkvæmdafé til
byggðalína 1983 um 125 Mkr., þ.e. úr
285 Mkr. í 160 Mkr. Þar á meðal er
niöurskurður til svonefndrar Suður-
línu, sem er 132 kV lína frá Hólum í
Hornafirði (skammt frá Höfn) og að
Sigölduvirkjun. Lína þessi er síðasti
áfanginn í svonefndum byggða-
linum, sem byggðar hafa verið af
Rafmagnsveitum ríkisins á undan-
fömum 10 árum. Em 132 kV byggða-
línur nú þegar orðnar rúmlega 800
km langar og við þær hafa verið
byggðar 10 aðveitustöðvar. Með
Suðurlinu, sem verður um 250 km á
lengd, næst sá áfangi, að raforku-
kerfið verður orðið hringtengt um
land allt að undanskildum Vest-
fjörðum. Á fundi sínum þann 15.
mars sl. ákvað ríkisstjórnin að
greiða fyrir því að unnt væri að halda
áfram framkvæmdum við byggingu
Suðurlinu. Ekki er ennþá séð fyrir
endann á þessu máli, þó að óskandi
sé að svo verði og takast megi að
útvega meira fé til Suðurlínu. En þar
sem þessi niðurskurður í lánsfjár-
lögum kemur sem köld vatnsgusa á
marga, sem starfað hafa við undir-
búning, hönnun og ekki síst við að
byggja línuna langar mig til þess að
skýra aðeins hvers konar ákvörðun
hér er á ferðinni af hálfu stjórnvalda
og á hvern hátt hún grípur inn í
sjálfa framkvæmdina, sem er á loka-
stigi. En áður en að því kemur þá
fyrst örstutt um uppbyggingu og eðli
raforkukerfa.
Þrír meginþættir
raforkukerfis
Þegar um er að ræða raforkukerfi,
sem þjónar hinum almenna notanda
SteinarFriðgeirsson
i landinu, þ.e. til að afhenda raforku
til heimilisnota, hitunar, búnota,
almenns iðnaðar, lýsingar o.s.frv. þá
má greina raforkukerfið í þrennt. I
fjrsta lagi er um að ræða orkuöflun,
en um 95% af raforku landsmanna eru
framleidd í vatnsaflsstöðvum. I öðru
lagi er svonefnt stofnlínukerfi, sem
samanstendur af 220,132, 66 og 33
kV línum og er hlutverk þeirra að
flytja raforkuna frá virkjunum og í
aðveitustöðvar, sem eru miðpunktar
dreifingar þar sem raforkan er
spennt niður á lægri spennur. 1 þriö ja
lagi er um að ræða dreifikerfi, bæði í
þéttbýli og í dreifbýli. Fer dreifingin
fram bæði með háspennu 6—22 kV og
lágspennu, sem er venjulegast 220—
380 V.
Orkuöflun vel
stödd í dag
A árinu 1982 var 95,3% af raforku,
sem framleidd var í landinu,
framleidd í vatnsaflsstöðvum eins og
áður sagði, um 4,5% í gufuaflsstöðv-
um, en afgangurinn um 0,2% olíuraf-
stöðvum. Nú er nýlokiö við stóran
áfanga í orkuöfluninni þ.e. Hraun-
eyjarfossvirkjun, en með tilkomu
hennar er orkuvinnslugeta raforku-
kerfisins orðin um 4000 GWh. Þá er
fyrirhugað að þegar Sultartanga-
stífla er komin i gagnið haustið 1983,
ásamt ýmsum aðgerðum á Þjórsár-
Tungnársvæðinu verði orkuvinnslu-
getan komin í um 4210 GWh. Heildar-
notkunin 1982 var 3576 GWh, en þar
sem nokkur samdráttur var h já stór-
iðjunotendum, sérlega Járnblendi-
verksmiðjunni, var eftirspumin
minni en eðlilegt hefði verið. Þó er
ljóst, að staðan í orkuöfluninni er góð
og em horfur á að svo verði a.m.k.
næstu 2—3 ár. Byrjað er á
framkvæmdum við Blönduvirkjun
og er gert ráð fyrir að hún komist í
gagniö 1987—88.
Að mínu mati er um tvær megin-
stefnur að ræða við raforkuöflun hér
á landi og er þá gengiö út frá því að í
báðum tilvikum sé hagnýting vatns-
aflsins meginuppistaðan, enda
annaö ekki raunhæft í Ijósi sögunnar
og stöðu mála í dag við virkjun gufu-
aflsins.
A. Smávirkjanaleiðin. Hún er fólgin
í því að virkja smærri virkjanir
(5—50 MW) og nýta þær fyrir
minni orkuveitusvæði á landinu,
líkt og gert var í einhver jum mæli
á fyrstu áratugum rafvæðingar-
innar hér á landi og allt fram til
uml975.
Stórvirkjanaleiðin. Hún er í því
s

•:<v
%
■ w