Dagblaðið Vísir - DV - 20.06.1983, Page 4

4
DV. M ANUDAGUR 20. JUNI1983.
Menning Menning Menning Menning
AÖ láta
skrölta
Steinunn Sigurðardóttir rithöfundur.
Útvarp:
TVÖ LEIKRIT
eftir Steinunni Sigurðardóttur.
Útilegan. Leikstjóri: Viðar Víkingsson.
500 metrar. Leikstjóri: Arnar Jónsson.
Smáleikrit tvö eftir Steinunni Sig-
uröardóttur í útvarpinu á fimmtu-
dagskvöld ollu vonbrigöum heldur en
hitt. Ekki þar fyrir: þau voru sjálf-
sagt síst lakari en margt sem fyrir
ber á útvarpsleikjum, öðru nær: nýtt
íslenskt efni er ævinlega í sjálfu sér
spennandi. En það sannaðist á
fimmtudagskvöld enn sem fyrr að
frumsaminn skáldskapur er skammt
framgengin bókmenntagrein í ríkis-
útvarpinu, hljóðvarpi ekki síður en
myndvarpi.
Það mátti að vísu vel heyra að leik-
rit Steinunnar voru samin fyrir út-
varp, hljóðtæki og tækni þess, hljóð-
mennina ekki síður en leikara og
raddir. Leikhljóöin skiptu miklu í
báðum leikritunum og kannski að
endingu mestu í því fyrra: veður-
hljóð á tjaldi, fuglakliður, garg og
krunk, sauöajarmur, þyrluflug.
Skemmtilegasta atriði þess lýsti líka
uppreisn sauðfjár gegn lögum og
rétti í þjóðgarðinum.
Seinna leikritiö á fimmtudag var
fyrsta upptaka útvarpsleiks í stereó
og að hluta til tekið upp á vettvangi
atburða sjálfra. Samkvæmt því var
mikiö lagt upp úr vatnagangi og
ölduniö, andköfum sundfólks sem í
leiknum rennir sér þvers og kruss
um laugina, kemur og fer úr kafi.
Trúlegt að þeir áhorfendur hafi notið
Ieiksins best sem eiga réttar græjur
til að taka viö stereó heima í stofu
hjá sér, en ekki heyrði ég betur en
efni þess kæmist mestallt til skila á
lítið og lasiö mónótæki. Vel að
merkja var leikritið sjálft ekki sér í
lagi samiö fyrir stereótækni sem
væntanlega er þaö sem koma skal í
útvarpsleikjum þegar fram líða tím-
amir og tæknin. Þá verður heldur en
ekki hægt aö láta skrölta.
Efnið, já. Um hvað voru, frá
hverju höfðu þessi leikrit aö segja? I
fljótu bragði fannst mér einn þráður
tengja þau saman: einhverskonar
ami sem þar stafar af opinberum
starfsmönnum, sundlaugavörðum og
eftirlitsmönnum í þjóðgarði. I fyrra
leikritinu hundelta þjóðgarðsverðir
hjón með bam í útilegu. Eitthvert
biblíuefni var þar á sveimi um bam í
jötu og lamb sem burtber sekt
manna, en ekki tókst mér aö henda
nánari reiður á því.
I seinna leikritinu var hinsvegar
uppistaðan erkirómantískt söguefni:
æskuunnusta vitjar svikuls ást-
manns og ginnir hann til lags við sig
á ný. Og faðmlag hennar er sjálfur
dauðinn því aö unnustan er í rauninni
framliðin. Þessi skilningur sögunnar
fannst mér svo ýtarlega gefinn í skyn
í leiknum að hann hlyti að vera vís-
vitaður, en samt sem áður var svo
sem ekki unniö neitt úr efninu. Hin-
um þræöinum var þetta.ofurhvers-
dagsleg saga af fornu kæmstupari
sem hittist á ný eftir tólf ár og lenda
þá af hendingu og hálfgildings slysni
uppi í rúmi saman. Án þess að meina
eiginlega neitt með því.
I seinni leiknum og raunar þeim
báöum brá fyrir á víð og dreif orð-
svömm, afkárasprettum í samræöu
sem minntu ögn á sögur og ljóð Stein-
unnar Siguröardóttur: það sem hún
yrkir best er allt meö einhverju móti
sprottið úr hversdngsræöi', mæltu
Leiklist
Ólafur Jónsson
máli, og efnivið sem það geymir. En
að svo komnu hefur henni ekki auðn-
ast að semja leikrænan texta sem
njóti í heilu lagi sömu veröleika og
hennar bestu ljóö ög sögur, svo
fjarska sérkennilegur skáldskapur.
Hitt skal ég ekki efast um aö Anna
Kristín Amgrímsdóttir, Arnar Jóns-
son, pariö í 500 metrum, gætu farið
eftirminnilega með slíkan leiktexta,
ef til þeirra félli. I Utilegu fannst
mér Guðmundur Olafsson allt að því
góður sem hinn ískyggilegi laga-
vörður í þjóðgarðinum.
Um busl og skvamp
Það er annars mikið um skvamp
og busl í útvarpsleikjum í seinni tíð.
Fyrir mánaðartíma voru fluttir á
miðjum sunnudegi þrír samstæðir
þættir, Sögur úr heita pottinum eftir
Odd Bjömssou, leikstjóri Lárus
Ýinir Oskarsso i, sem líka var látið
heita svo að gerðust í laugunum.
Ekki svo að skilja að þessar kring-
umstæöur skiptu leikina svo sem
neinu, frásagnarefnin voru ný til-
brigði við algengt efni hjá Oddi:
kynni karls og konu, afdrifa-fundi
kynjanna. Og aldrei geta þau mæst,
eöa sæst!
Oddur Bjömsson er sá leikritahöf-
undur okkar sem lengst hefur komist
að yrkja fyrir útvarp, þann miðil
sem þar hefst við, mannsrödd í tómu
rúmi, og græjur, tækni verða aldrei
nema umgerð kringum hana. Þótt
þættirnir þrír í vor væm sjálfsagt
ekki nema smámunir úr smiðju hans
— vom þeir Ijómandi áheyrilegt út-
varpsefni, eftir því sem ég man þá.
Rúrik Haraldsson, Sigurður Skúla-
son, Helgi Skúlason voru sögumenn
þrír í þáttunum, sem allir voru opin-
skáar frásögur, og Sigrún Edda
Bjömsdóttir, Lilja Guðrún Þorvalds-
dóttir og Guörún Gísladóttir konurn-
ar sem þeir fást og kl jást við, og ástir
þeirraskapaörlög.
Lífsfirring
sem Irfsgíldi
Listaleikhúsið í Félagsstofnun
stúdenta, „listatrimm stúdentaleik-
hússins” sem svo kallar sig, sér til
þess af myndarbrag að leiklist falli
ekki niður í bænum þótt sumar gangi
í garð, leikhúsin lokist og leikarar
leggist, ef að vanda lætur, í fjár-
brallsferöir út um land. Á meöan
gengur á nýjum uppákomum, hverri
af annarri í Stúdentaleikhúsinu.
Um fyrri helgi var flutt þar dag-
skrá úr verkum Jökuls Jakobssonar,
Jökull og við, sem Svanhildur
Jóhannesdóttir og Viðar Eggertsson
höfðu tekið saman og sett á svið.
Efnið var einkum sótt í seinni rit höf-
undarins, skáldsögumar Feilnótu í
fimmtu sinfóníunni og Skilaboð til
Söndru og leikritin Dómínó, Klukku-
strengi og Herbergi 213, en eitt atriði
flutt úr Hart í bak. Efninu var skipað
í umgerð, texti sögumanns sóttur í
bók Jökuls um Vestmannaeyjar,
Suðaustan 14, sem augljóslega tengir
efnið persónu og þroskasögu höfund-
arins.
Þetta tókst vel, dagskráin
auðkenndist af náinni þekkingu og
smekk á rit Jökuls Jakobssonar,
skilningi á efni sem miklu skipta í
skáldskap hans og ég hygg að í senn
sé réttur og góöur skilningur og öld-
ungis frábrugðinn venjubundnu mati
á höf undinum og verkum hans.
Efnið er einmanaleiki manna, ein-
angmn manns frá manni, lífsfirring
sem lifsgildi ef svo má segja. ör-
vænting þessarar lífsýnar, ef hún
væri tekin bókstaflega, er raunar
það sem gefur skopi Jökuls gildi og
merkingu sína, aflsmunir farsa og
satíru sem svo mikið gætir í seinni
verkum hans þaðan runnir.
Dagskrá Stúdentaleikhússins var
ágætlega flutt af misvöldum hópi
leikenda, og væri svo sem út í bláinn
aö nefna nöfn þeirra allra hér í einni
runu og gefa einkunnir. Nefni bara,
til að láta það eitthvaö heita, Eddu
Guömundsdóttur sem fór meö upp-
haf Feilnótu í fimmtu sinfóníunni á
eftirminnilegan hátt, Þröst Guð-
bjartsson og Svanhildi Jóhannesdótt-
ur í atriöi úr Klukkustrengjum, eða
öllu heldur uppkasti leiksins, og
Davíð Ágúst Davíðsson sem ágæt-
lega sómdi sér sem sögumaður. Og
að síöustu Viðar Eggertsson sem fór
með stuttan einleik, Knall, frá 1965, í
lok dagskrárinnar. Viðar gerði það
vel, þótt vel megi hugsa sér að unnt
sé að leggjast dýpra í efnið. Hitt
skiptir þó meira að þessi stutti
farsaþáttur fékk í samhengi dag-
skrárinnar í heild nýjan og alls
óvæntan hljómbotn, enn ein áminn-
ing um innra samhengið í skáldskap
Jökuls, frá upphafi og fram til
síöustu verkanna. Undur og skömm
til að vita að enn eru leikrit hans ekki
öll til útgefin á prenti.
Stúdentaleikhúsið mun hafa haft
aukasýningar á dagskránni um
Jökul nú um helgina og vonandi að
hún hafi vakið athygli og aösókn sem
hún verðskuldar. Og ný og spennandi
frumsýning fer í hönd: fjórir einþátt-
ungar eftir Samuel Beckett nú á
fimmtudaginn. Allir í Stúdentaleik-
húsið!
Svo mælir Svarthöfði Svo mælir Svarthöfði Svo mælir Svarthöfði
Hetjuför páfa á heimaslóðir
Páfinn er í Póllandi um þessar
mundir og messar þar yfir millj-
ónum manna, sem sækja samkomur
hans og halda tákni Einingar á lofti
með höndunum einum saman.
Páfinn er einarður í skoðunum
sinum og talar um frelsi Pólverja.
Þeir eiga langa baráttusögu fyrir
frelsi, og hafa lengst af verið öðrum
undirgefnir. Pólskt frelsi hefur
aðeins lýst upp þjóðfélagið eins og
leiftur á langri nótt. En þessi skyndi-
birta hefur verið nóg til þess að halda
við trúnni á frelsið og sterkum og
sérkenndum einkennum í Iistum.
Þess vegna eru Pólverjar ætíð reiðu-
búnir til að varpa af sér erlendu oki,
þótt friðarstundirnar, þar sem þjóðin
hefur verið sjálfráð gerða sinna,
hafi sögulega séð aðeins varað
skamman tíma hverju sinni.
Það eru einkum tveir menn, sem
að þessu sinni standa að baki
pólskri frelsisbaráttu. Þeir eru
páfinn í Róm og verkamaður í
pólskri skipasmíðastöð kenndri við
Lenín. Sá maður, Lech Walesa, er
öllum kunnur og einskonar óskip-
aður páfi frelsisins, eins og Jóhannes
II er páfi trúarinnar. Kommúnista-
stjórnin í Póllandi, sem styðst við tvö
prósent þjóðarinnar og rússneskan
her, sem hægt er að kalla á vettvang
ef þörf þykir, hefur ráð Lech Walesa
í hendi sér. Honum er fylgt að og frá
vinnu af mönnum, sem falið hefur
verið að gæta hans og fjölskyldu
hans. Hans er ekki gætt til að hindra
að einh verjir ráðist á hann, heldur er
hans gætt af þeim, sem geyma hann
stundum í fangelsi og myndu fagna
því ef eitthvert slys henti hann.
Og stundum þarf ekki slys til, eins
og að detta út um glugga eða verða
fyrir járnstykkjum í skipasmíðastöð-
inni. Það er hægt að ganga mikið
bcinna til verks, og þeir sem gæta
Lech Walesa vilja hann feigan. Sömu
aðilar, eða öllu heldur sama heims-
stefnan, geröi á sínum tíma tilraun
til að drepa páfann í Róm, yfirmann
kaþólsku kirkjunnar í heiminum, og
hafði hann þó ekki lýst öðru yfir en
hann vildi vera hjá þjóð sinni ef á
hana yrði ráðist. Þessi hótun páfa
kom í veg fyrir að starfsemi Ein-
ingarsamtakanna pólsku var brotin
á bak aftur með aðfengnu hervaldi.
Til að tittlingaskítur eins og hótun
páfa stæöi ekki í vegi fyrir heims-
stefnunni voru Búlgarir látnir senda
launmorðingja inn á Péturstorgið í
Róm til að skjóta þennan Pólverja,
sem hótaði að standa með þjóð sinni
á örlagastund. Þeir lifa báðir enn,
Lech Walesa og páfinn í Róm. Það
verður stöðugt erfiðara að drepa þá,
jafnvel þótt fjölmiðlar á Vestur-
löndum taki vægt á manndrápum,
sem unnin eru í þágu heimsstefn-
unnar.
Svo vesöl er þessi öld, og það fólk,
sem verið er smám saman að koma
undir hæl heimsstefnunnar, að ekki
einungis ljær alþýða í fjölmörgum
frjálsum löndum henni atkvæði sitt,
heldur er hún lika fús til að láta lítið
yfir því, að í heiminum í dag standa
aðeins tveir menn gegn heims-
kommúnismanum, skipasmiður í
Póllandi og páfinn í Róm. Og það er i
rauninni eins og enginn geti rétt
þeim hjálparhönd. Fjölmiðlar, þessi
augu og eyru nútímans, hafa reynt
að þegja í hel sannanir fyrir því að
það voru kommúnistar, sem stóðu að
banatilræðinu við páfa. Voldugar
stofnanir hafa reynt að koma fram
með efasemdir í garð þeirra ítölsku
stjórnarstofnana, sem gefið hafa út
sannanir fyrir þessu. Þannig er
komið málsvörninni gegn ofbeldinu á
Vesturlöndum.
Hér heima hefur heimsóknar páfa
til Póllands verið getið. í fjölmiðlum
eru þeir þó fáir fréttaaukarnir sem
skýra það fyrir almenningi hvers-
konar hetjuför þetta er: meira er
talað um Chile og E1 Salvador. Þeir
sem vita að ítölsk stjórnvöld gera
það ekki að gamni sínu að rekja
morötilraunina við páfa til kommún-
ista, furða sig nokkuð á því, hvað
lítið er um skilgreiningu á þessari
Póllandsferð páfans. Það er vegna
þess að fjölmiðlar hafa keppst við að
þegja um þá hættu sem hann er í, og
forðast aö minnast á atburðinn á
Péturstorginu því til sönnunar.
Þannig falsa þeir forsendur þessarar
ferðar páfans. Svarthöfði.