Dagblaðið Vísir - DV - 17.12.1983, Blaðsíða 9

DV.. LAUGARDAGUR17. DESEMBER1983.
9
Bjartn Benemktsson
Því haföi veriö spáö aö mjög
mundi draga úr bókaútgáfu fyrir
þessi jól. Kom þar bæöi til aö marg-
ar bækur fóru flatt á síðustu bóka-
vertíð, seldust bæöi seint og illa, og
einnig hitt að bækur eru tiltölulega
dýrar og ekki líklegar til sölu þegar
aö þrengir hjá hinum almenna borg-
ara.
Svo hefur þó farið að nýtt bókaflóö
hefur risið, engu minna en hin fyrri.
Kynstrin öll af ritsmíöum og bókum
dengjast yfir landslýö og verður
engri tölu á þá útgáfu slegið enn sem
komiðer.
Kennir þar margra grasa eins og
gengur, og þótt innan um sé sjálfsagt
að finna harla ómerkilegt taö, bæöi
að útliti og innihaldi, þá er einnig á
boöstólum margt öndvegisrita.
Merkar bækur
Ýmis verk merkra rithöfunda eru
endurútgefin og ber þar helst aö
nefna Gerska ævintýri Laxness, rit-
skoöaö og endurbætt af honum sjálf-
um, en sú bók hefur verið ófáanleg
um margra ára skeið.
Þá hlýtur þaö aö teljast til tíöinda
í hvert skipti sem Olafur Jóhann
Sigurðsson sendir frá sér nýja skáld-
sögu og bók Kristjáns Eldjárn um
Amgrim málara er án alls vafa
vönduð og merkileg frásögn, bæði
vegna þess hver skrifar og um
hvem.
Ýmsir ungir og upprennandi rit-
höfundar kveöja sér hljóðs á þessari
vertíö, slíta bamskónum og sanna aö
fyrstu verk þeirra gáfu vonir sem nú
era að rætast. Hættan er hins vegar
sú að slíkar bækur drukkni í því aug-
lýsingaflóöi, sem ærir óstöðugan
bæði í blööum og sjónvarpi. Þær
bækur sem eru fyrirferðarmestar í
auglýsingum eru ekki endilega þær
sem helst skyldu lesnar.
Ævisögur
stjómmálamanna
Það sem er þó athyglisveröast í
bökaflóðinu er hlutur ævisagna. Sú
þróun er áberandi, og á sér eflaust
skýringu í áhuga Islendinga á slikum
bókum og sölugildi þeirra. Þar er
þáttur stjómmálamanna og frásagn-
ir þeirra eöa af þeim ekki minnstar.
Fyrir nokkrum árum var ástæöa
til aö kvarta undan því hve fátítt þaö
var aö íslenskir stjórnmálamenn rit-
uöu endurminningar sínar og mátti
telja þá á fingrum annarrar handar
sem létu skrá ævi sína og stjórn-
málaferil til opinberrar útgáfu.
En nú hefur oröiö breyting á, og
enginn þarf að kvarta um þessi jól.
Ut hefur veriö gefið mikið afmælisrit
um Olaf Jóhannesson, ágæt bók hef-
ur veriö tekin saman í ritgerðar-
formi um þá stjórnmálamenn sem
settu svip á öldina, Guölaugur Gísla-
son sendir frá sér endurminningar
og nýtt bindi er komiö út með frá-
sögn Einars Olgeirssonar. Vilhjálm-
ur Hjálmarsson hefur skráö sögu Ey-
steins Jónssonar eftir viötölum við
þann síðamefnda og síöara bindi
ævisögu Ingólfs á Hellu er komið á
markaðinn. Síðast en ekki síst hefur
Almenna bókafélagið látiö taka sam-
an ritgeröir og svipmyndir úr ævi
Bjarna Benediktssonar.
Bjarni Benediktsson
Aö öllum öðrum ólöstuöum verður
Bjarni talinn í hópi mestu stjórn-
málaleiðtoga Islands á þessari öld,
og þó lengra væri leitaö. Hann var
borgarstjóri, ráöherra, ritstjóri og
sterkur foringi í stóram flokki. 'En
það sem gerir hann eftirminnilegri
en flesta aöra var persónuleikinn
sjálfur. Sá persónuleiki gleymist
aldrei þeim sem einu sinni komust i
einhver kynni viö Bjarna. Hann var
sérstæður maður í útliti, lágur vexti
en samanrekinn, álútur og hallaði
undir flatt. Hann var smástígur en
hraðskreiöur, stuttaralegur en áhrifa-
mikill. Höfuðiö var stórt og andlitið
svipsterkt með afbrigöum. Bjami
var ekki fríður sýnum, en samt var
hann fallegur, ekki síst vegna augn-
anna, sem endurspegluðu alla hans
kosti: gáfumar, skapiö, hjartahlýj-
una, frekjuna, mannþekkinguna og
lífsreynsluna.
Átrúnaðargoð og
syndahafur
Bjarni Benediktsson var dýrkaöur
sem leiðtogi. Hann var átrúnaðar-
Laugardags-
pistill
Ellert B. Schram
ritstjóri skrifar
goö samherja sinna, ókrýndur kon-
ungur í sinum flokki, dáður og virtur.
Bók Almenna bókafélagsins ber
þess merki. Þar skrifa sextán menn
mismunandi langar ritgerðir af
kynnum sinum og samstarfi við
Bjarna. Allir vora þeir samflokks-
menn hans, að undanskildum einum,
og er þaö ljóður á bókinni. Meir vildi
maður fá aö vita hvemig Bjarni Ben-
diktsson kom andstæöingum sínum
fyrir sjónir, ekki síst þar sem sjálf-
stæöismönnum hættir enn til aö
minnast Bjama i dýröarljóma og
meðsáramtrega.
Með því er ekki sagt að minningar
samherja hans sem í bókina eru
skráöar séu ekki raunsannar. Þvert
á móti, að þeim öllum er fengur því
þar er viöast leitast viö að varpa ljósi
á þá hlið Bjama Benediktssonar sem
minna hefur veriö sinnt, það er
manneskjuna á bak við grímu
stjórnmálamannsins. En hvert er
mat stjómmálaandstæðinga á þeim
manni sem var syndahafur og
ásteytingarsteinn þeirra i tugi ára?
Hvernig meta þeir hlut Bjarna í Is-
landssögunni? Hver eru eftirmæli
; mótherjanna um manninn sem var
: rægöur og rakkaöur niöur, meir en
nokkur annar i hita leiksins; sem
stóð i stafni sjálfstæöisskútunnar
þegar harðast var sótt aö henni?
Eða geta þeir enn ekki, frekar en
samherjamir, vegið og metiö Bjama
Benediktsson nema aö láta tilfinn-
ingarnar og heita pólitíska strauma
ráöa dómum sínum?
Kannske var öldudrótið og brim-
gnýrinn í kringum Bjarna Benedikts-
son slikur stórsjór aö langur tími
þarf enn aö líða þar til hlutlaust og
óbrenglaö mat veröur lagt á störf
hans og ævi. Aö minnsta kosti er
víst, að áhrifin vora mikil og afdrifa-
rík af Bjama þætti Benediktssonar í
sögu þjóöarinnar. Svo mikill var
hann, bæöi í vörn og sókn.
Orlögin voru ráðin
Frásögn Ölafar Benediktsdóttur,
systur Bjama, er tvímælalaust
skemmtilegasta og fróðlegasta rit-
gerðin í bókinni. Þar segir hún frá
æskuheimili hans, bernskuárum,
skólagöngu, þroskaferii og fyrstu ár-
um í pólitík. Hulu er svipt af fyrra
hjónabandi Bjarna. Ekkikemurþaö
á óvart að fráfall Valgeröar Tómas-
dóttur, ungrar og glæsilegrar konu,
hafi oröið þungt áfall fyrir Bjarna,
svo tilfinningaríkan og heilsteyptan
mann. öll er frásögn Olafar frábær-
lega úr garöi gerö og dýrmæt fyrir
alla þá sem heilluðust af honum á
seinni árum ævi hans.
Sömuleiðis er frásögn Matthiasar
Johannessen hvort tveggja í senn,
fréttnæm og hugljúf. Matthias segir
frá því tímabili þegar Bjami var rit-
stjóri Morgunblaösins, vinnubrögð-
um og verkstjórn. Þar kemur glöggt
f ram aö hugur Bjama stóð til þess aö
dvelja í ritstjórnarstólnum, enda
kunni hann vel viö sig i þvi hlutverki
og „vildi helst halda þar áfram”. En
Bjarni gat ekki flúið örlög sín. Sjálf-
stæðisflokkurinn og þjóðin þörfnuö-
ust hans til annarra og stærri verka,
og eins og Bjami sagöi oft viö undir-
ritaöan, þá átti hann ekki annarra
kosta völ. Skyldan kallaöi, örlögin
voru ráöin, hverjar svo sem hans
eigin langanir vora.
Persónuiegar frásagnir
Meö Bjama og Matthíasi hefur
augljóslega veriö mikil og náin vin-
átta. Kemurþaðvíöaframífrásögn
Matthíasar þar sem hann rif jar upp
samverustundir, viðbrögö, eigin-
leika og ummæli Bjama viö hin
ýmsu tækifæri einkafunda, sem alla-
. jafna eru ekki á borö borin, en eru því
verömætari en ella.
Önnur sambærileg ritgerð í bók-
inni er kaflinn eftir Pétur Olafsson í
ísafold. Pétur bregður þar upp
mynd af spilafélaganum Bjama
Benediktssyni og rifjar upp marga
atburði á góðri stund. Þar er enn
brugðiö upp mynd af söguhetjunni,
sem ekki tengist stjórnmálaatburð-
um eða stórtíöindum.
Bæði í ritgerð Matthíasar og Pét-
urs er iöulega vitnaö i nákvæm um-
mæli eða setningar haföar eftir
Bjarna. Þaö sama má segja um
1 aðra kafla bókarinnar. Svör hans
eöa athugasemdir standa enn skýr-
um stöfum í huga þeirra sem segja
frá. Það ber vott um þá virðingu
sem menn báru fyrir Bjarna og þann
þunga sem orðum hans fylgdi. Hann
. var aldrei margmáll, en orö hans
stóðu, og því era þau minnisstæðari
fyrir vikið.
Hér veröur ekki skrifaður ritdóm-
ur og of langt mál er aö gera öllum
köflum bókarinnar skil. En hún er
kjörgripur fyrir alla þá sem þekktu
Bjarna og hlýddu forystu hans. Og
þeir eru margir. Hún er ekki sagn-
fræðirit, ekki ævisaga eða pólitískar
endurminningar. Bókin er persónu-
leg frásögn nokkurra vina og aödá-
' enda Bjama Benediktssonar, sem
eru samdóma um aö sögupersónan
hafi mildast með árunum. Orðið
þýöari í skapi, mannlegi þátturinn í
fari hans hafi notið sín betur eftir þvi
sem aldurinn færðist yfir. Sú staö-
reynd segir sína sögu og endurspegl-
aðist raunar í opinberum stjórn-
málaafskiptum Bjama. Mann-
eskjan og stjómmálamaðurinn
Bjarni Benediktsson var sífellt aö
þroskast til betri áttar. Þannig er
honum lýst, og i því ljósi er hans
minnst. Betri vitnisburö getur eng-
innmaðurfengið.
EUert B. Schram