Dagblaðið Vísir - DV - 11.04.1984, Side 12

12
DV. MIÐVHÍUDAGUR11. APRlt 1984:
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stiórnarformaðurog útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON.
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON.
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM.
Aðstoöarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELÍAS SNÆLAND JÓNSSON.
Fréttastjórar: JÓNAS HARALDSSON og ÓSKAR MAGNÚSSON.
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON.
Ritstjórn: SÍÐUMÚLA 12—14. SÍMI 86611. Auglýsingar: SÍOUMÚLA 33. SÍMI 27022.
Afgreiðsla, áskriftir, smáauglýsingar, skrifstofa: ÞVERHOLTI 11. SÍMI 27022.
Sími ritstjórnar: 86611. N
Setning, umbrot, mynda-og plötugerð: HILMIR HF., SÍÐUMÚLA 12. Prentun:
Árvakur hf., Skeifunni 1».
Áskriftarveröá mánuði 250 kr. Verð i lausasölu 22 kr.
Hclgarblað 25 kr.
Samkeppnin blívur
I síöustu viku efndi Landsbankinn til blaöamannafund-
ar og tilkynnti ný og betri innlánskjör til ávöxtunar fyrir
sparifjáreigendur. Hvort tveggja vakti mikla athygli,
bæði þau kjör sem bankinn bauð og hitt ekki síður að
bankastjórnin sá ástæðu til að halda sérstakan blaða-
mannafund að hætti annarra þjónustufyrirtækja sem
auglýsa vilja vöru sína og laða til sín viðskiptavini.
Satt að segja hafa bankastofnanir landsins talið sig
hafnar yfir þvílíka auglýsingastarfsemi, ekki haft þörf
fyrir hana og umgengist allan ahnenning eins og bein-
ingafólk þegar hann hefur þurft að leita á náðir lánastofn-
ana. Raunar hafa samskipti banka og viðskiptamanns
hans jafnan verið á þann veg að bankinn sé með hálf-
gerðum þrautum að gera viðskiptamanninum stórkost-
legan greiða í hvert skipti sem peningar eru lagöir inn
eöa teknir út.
Meö því að halda sérstakan blaðamannafund og bjóða
ný og betri kjör í peningaviðskiptum er að eiga sér stað
hugarfarsbreyting sem greinilega hefur smitað út frá
sér. Hver lánastofnunin á fætur annarri hefur fylgt í kjöl-
far Landsbankans og auglýsir þessa dagana hagstæð inn-
lánskjör þar-sem hver keppir við annan. Bankarnir eru
komnir í samkeppni um kúnnana. Þeir þurfa að auglýsa
þjónustu sína, biðla til almennings, sýna honum tillits-
semi. Þeir þurfa að yfirbjóða hver annan í kjörum, þjón-
ustu, lipurð og afgreiðslu.
Þessi þróun er ánægjuleg. Hún á rætur að rekja til
þeirrar rýmkunar sem gerð hefur verið á innlánskjörum,
aukins frjálsræðis í banka- og peningamálum.
Sams konar frjálsræði í útlánskjörum þarf að fylgja
hið fyrsta. Bankar og lánastofnanir eiga að fá svigrúm til
að bjóða upp á mismunandi vaxtakjör og keppa um
markaðinn þannig að fólk geti valið og hafnað hvar og
hvers konar lán það tekur. Hóflegt frelsi á lánamarkaðn-
um leiðir til góðs jafnt fyrir bankana og viðskiptavini
þeirra. Strangar reglur og stíf opinber höft eru öllum
venjulegum viðskiptum fjötur um fót og reynast haldlítil
og jafnvel rangsnúin vörn fyrir almenning sem hefur
goldið en ekki notið verðlags- og vaxtahafta.
Þróunin í matvöruversluninni sannar þessa kenningu.
Eftir að álagning á matvöru var gefin frjáls hefur gífur-
leg samkeppni verið háð á þeim markaði. Verslanir kepp-
ast við að auglýsa - lágt vöruverð og nú síðast hefur Slát-
urfélag Suðurlands ákveðið að lækka álagningu sína á
nokkrum tegundum matvöru úr 38% í 20%. Mörg önnur
dæmi má nefna þar sem neytendum er boöið upp á vildar-
kjör.
Slík tilboð voru óþekkt áöur. Opinber verðlagslöggjöf,
tiltekin prósentuálagning og stífar verðlagsreglur áttu að
vera trygging neytandans fyrir lágu og sanngjörnu vöru-
verði. Reynslan hefur hins vegar dæmt slíka verðlagslög-
gjöf úr leik. Hið aukna frjálsræði, harðnandi samkeppni,
fleiri verslanir og meira vöruúrval hefur verið mesta og
besta kjarabótin fyrir allan almenning.
Bæði í bankaviðskiptum og matvöruverslun hefur frels-
ið leyst úr læðingi þjónustu sem á eftir að verða til veru-
legra hagsbóta fyrir þá sem þjónustunnar njóta.
Markaðurinn fær að ráða og fólkiö mun leita til þeirra
sem bestu kjörin bjóða. Enn einu sinni hefur frjálsræðið
sannað gildi sitt. Enn einu sinni hefur máttur samkeppn-
innar leitt í ljós að frelsinu má treysta þegar það fær að
njóta sín.
ebs
PILSFALDA-
KAPÍTALISMA
EÐA RÁÐHERRA-
SOSIAUSMA?
Stjórnmálamaöurinn hefur at-
vinnu af því að skrafa viö aöra
stjómmálamenn. Blaðamaðurinn
hefur atvinnu af því að skrifa um
stjórnmálamennina. Oröin eru
atvinnutæki beggja. En orð geta
verið hvort tveggja — til þess að
auövelda okkur eöa torvelda skiln-
ing. Eg held, að sum vígorðin, sem
stjórnmálamenn nota, séu til þess
eins aö villa um fyrir okkur. Með
þeim er þyrlað upp moldviðri. Við
ættum trauðla að taka mark á ný-
orðum eins og „sjálfstæði,” „fram-
sókn” og „alþýöu”. En tvö orð, sem
hafa hrokkiö úr pennum íslenskra
blaðamanna, geta sennilega auð-
veldað okkur að skilja — auöveldaö
okkur aö koma auga á staðreynd-
irnar innan um moldviðrið.
Pilsfaldakapítalisminn
Annað orðíð átti Magnús Kjartans-
Kjallarinn
aðri áfergju upp að kjötkötlum
ríkisins. Báöar þessar hugmyndir
eiga hugmyndafræöinga, eins og
vera ber — unga menn og metnaðar-
gjama. Hugmyndafræðingar ráð-
herrasósíalismans skrifa langar og
leiðinlegar greinar í Fjármálatíðindi
um það, að verölagshöft séu
nauðsynleg, en hinir láta sér nægja
að sækja samkvæmi. Eitt er þó um
þá alla að segja: þeir tala fyrir sér-
hagsmunum, en ekki almannahags-
HANNES H.
GISSURARSON
CAND. MAG.
• ,,Tvö orð, sem hafa hrokkið úr pennum
íslenskra blaðamanna, geta sennilega
auðveldað okkur að skilja — auðveldað okkur
að koma auga á staðreyndirnar innan um
moldviðrið.”
son á Þjóðviljanum. Það er „pils-
faldakapitalismi” og er notaö um
þaö, þegar kapítalistamir hlaupa
undir piisfaldinn á rikinu, hrópa á
hjálp þess, heimta styrki, boö og
bönn. Þetta er gott orð og lýsir því,
sem við sjáum næstum því í hverri
viku: stjórnmálamenn og atvinnu-
rekendur, sem ræða um frjálst fram-
tak, eiga að öllu jöfnu við eitthvað,
sem er hvorki frjálst né framtak.
Þeir reyna að trygg ja öllum búskuss-
um iandsins einhvern hagnað — að
sjálfsögðu á kostnað almennings. Eg
geri ráð fyrir, að Magnús hafi ætlað
sér að sýna atvinnufrelsinu lítilsvirö-
ingu með þessu orði. En hann hugs-
aði málið ekki nægilega vel. Hvers
vegna hafa margir atvinnurekendur
tilhneigingu til að reyna að fá ríkið til
að takmarka samkeppni með boöum
og bönnum? Vegna þess að sam-
keppnin knýr þá til þess að fuUnægja
þörfum neytendanna betur og ódýrar
en þeir gerðu ella. Atvinnufrelsið er
umfram aUt almenningi í hag (og
þeim atvinnurekendum, sem kunna
að framleiða betur og ódýrar en
aðrir). Þetta hefði Magnús mátt
skilja.
Ráðherra-
sósíalisminn
Eg hygg, að hitt orðið hafi verið
smíöaö á ritstjórnarskrifstofu
Morgunblaðsins. Það er „ráðherra-
sósíaUsmi” og ma'kir það, að sósíal-
isminn er dauður, en eftir Ufa
hagsmunir sósíalistanna sjálfra.
Þeir hafa gefist upp á ferðinni til
fyrirheitna landsins og snúið aftur til
kjötkatlanna. Með vörunum muldra
þeir gömlu vígorðin, en í höndunum
hafa þeir veitingarvaldið,
úthlutunarvaldiö, skömmtunar-
valdið — að minnsta kosti á meðan
þeir eru í ríkisstjórn. Alþýðubanda-
lagið keppir ekki lengur að því að
breyta skipulaginu, heldur að því að
reka „þjóðarbúið”. Það er umfram
allt orðið að hagsmunasamtökum
ýmissa ríkisstarfsmanna — þeirra,
sem gætu aldrei fengið sömu launin
eða þægindin úti á markaönum og
þeir njóta inni í ríkisstofnunum —
félagsfræðinga, sálfræöinga og ann-
arra slíkra. (Bandarískir hag-
Hvað eigum við að velja?
En hvaö eigum við venjulegir
alþýðumenn aö velja? Höfum við um
ekkert annað að kjósa en pilsfalda-
kapítalismann og ráðherra-
sósíalismann? Eg legg áherslu á
það, að ég vel hiklaust pilsfalda-
kapítalismann, ef svo er. Vald í
höndum margra einkafyrirtækja er
betra en vald í höndum eins ríkis.
Takmörkuð samkeppni er betri en
engin. Og ólíkt eru atvinnurekendur
og efnamenn að öllu jöfnu geðslegri
en ráðherrasósíalistamir, sem ráða
sér ekki fyrir öfund. En ég er þó
sannfærður um, að þessir kostir eru
allt of svipaðir og að þriðji kosturinn
er til — frjálshyggjan. Hún á sér
fylgismenn að einhverju marki í
öllum flokkum, en sennilega flesta og
fræðingar nefna þetta „rent seek-
ing” og hafa samið um það f róðlegar
kenningar.) Blómatími þessa fólks
var á árunum 1978—1982, á meðan
það var í oddaaðstöðu í borgarstjórn
Reykjavíkur og á Alþingi, en það á
h'klega aftur eftir að ná víðtæku
valdi, þótt það eigi ekkert skylt við
verkalýðinn og sé hætt að hrífa unga
fólkið.
Stjórnmálaflokkarnir
Aðalvígi pilsfaldakapítalismans er
Framsóknarflokkurinn, því að
ekkert fyrirtæki hefur eins hlaupið
undir pilsfald ríkisins og Samband
íslenskra samvinnufélaga, öflugasta
auöfélag landsins. En margir tals-
menn hans eru einnig í Sjálfstæðis-
flokknum. Ráðherrasósíalistarnir
fyrirfinnast að sjálfsögöu flestir í
Alþýðubandalaginu, en ýmsir menn í
Alþýöuflokknum troða sér meö svip-
besta í Sjálfstæðisflokknum. Hvað er
að vera frjálshyggjumaður?
Það er að taka samkeppni fram
yfir skipulagningu, hvort sem hún er
skipulagning fyrir atvinnurekendur
eða ríkisstarfsmenn.
Það er að taka verðlagningu fram
yfir skattlagningu, þegar um það er
að ræða aö greiða fyrir framleiðslu
hfsgæðanna.
Það er að taka frelsið fram yfir
valdið, þannig að menn fái að velja
um vörur, þjónustu og hugmyndir,
en einhverjir hugmyndafrasðingar
taki ekki af þeim ómakið.
Það er aö taka almannahagsmuni
fram yfir sérhagsmuni, því aö fram-
leiðslan er fyrir neytendur, en neyt-
endur ekki fyrir framleiðsluna, og
ríkið er fyrir skattborgarana, en
skattborgararnir ekki fyrir ríkið.
Hannes H. Gissurarson
cand. mag.